آنچه را که در آیات و روایات در مورد مسکن و معماری ساختمان آمده است به یک معنا بر دو دسته کلی می توان تقسیم کرد: پاره ای از آن ها به مفاهیم و اصول کلی مسکن مربوط است و پاره دیگر به اجزا یا خصوصیت خاصی از ساختمان باز می گردد.

از قرائن مختلف در نصوص دینی می توان دریافت که داشتن حیاط برای خانه ترغیب شده است. حیاط در واقع محلی است که اعضای خانواده با آرامش و امنیت می توانند از فضای سبز و هوای آزاد استفاده کنند و به دور از چشم نا محرمان دمی بیاسایند. اصرار بزرگان دینی مبنی بر حفظ حریم و حرمت خانواده طبعاً سبک خاصی را در معماری ایجاب می کند. آنچه امروزه در فرهنگ آپارتمان نشینی وجود دارد و فضای آزاد را به صورت مشترک در نظر می گیرند با فرهنگ اسلامی سازگار نیست. وجود فضای مشترک عملاً ارتباط ناصواب را دامن می زند و ناخودآگاه زمینه ی روابط ناسالم را پدید می آورد. از این رو در معماری اسلامی وجود فضای باز اختصاصی برای خانواده ضروری است.

در سیره ی پیشوایان دین و در روایات اهل بیت علیهم السلام به استفاده از فضای سبز و آب و هوای سالم تشویق شده است:

مسکن تنها با سه چیز پاک و آلوده می شود: هوای پاک، آب گوارای فراوان، و زمین پستی که میان دو بلندی باشد. قال الصادق (ع) : لاتطیب السکنی الا بثلاث : الهواء الطیب، و الماء الغزیر العذاب، و الارض الخواره([۱])

علی (ع) فرمودند: منزل زیبا و باصفا، یکی از دو بهشت است. علی علیه السلام : المنزل البهی احد الجنتین([۲])

از این روایت و نظایر آن بر می آید که اسلام به آب و هوای سالم اهمیت می دهد و بهره گیری از آن را به عنوان یکی از نعمتهای الهی به بندگان پیشنهاد می کند.

وجود حیاط در خانه عقلاً و شرعاً پذیرفته است، حتی روایات اسلامی حیاط گشاد و وسیع را پیشنهاد می کنند. در برخی روایات از حیاط تنگ و کوچک نکوهش شده است:

امام صادق(ع) فرمودند: شر در سه چیز است: در زن و در چارپا و در خانه … و اما شر خانه تنگی حیاط، بدی همسایه و زیادی عیب هایش می باشد. عن ابی عبدالله الصادق (ع) قال: الشوم فی ثلاثه: فی المرئه و الدابه و الدار… واما الدار فضیق ساحتها و شر جیرانها وکثره عیوبها([۳])

در روایت دیگر، صریحاً به وسعت حیاط خانه اشاره شده است و آن را شرافت و برکت خانه دانسته اند:

علی (ع) فرمودند: هرخانه ای شرافتی دارد و آن ، به حیاط وسیع آن خانه وهمنشینان شایسته است و همچنین هر خانه ای برکتی دارد که وابسته به خوبی محل آن خانه و وسعت حیاط آن و حسن همجواری همسایگانش می باشد. قال علی علیه السلام : ان للدار شرفاً شرفها الساحه الواسعه و الخلطاء الصالحون وان لها برکه و برکتها جوده موضعها وسعه ساحتها و حسن جوار جیرانها([۴])

در این روایت دوبار از وسعت حیاط یاد شده است : نخست آن را موجب شرافت خانه دانسته اند و سپس آن را از برکت خانه برشمرده اند. جالب اینجاست که از تمام موارد یاد شده تنها حیاط بزرگ دوبار ذکر شده است.

• سخن پایانی
• از مجموع روایات مذکورمی توان چنین استنباط کرد که دین مبین اسلام بر حیاط سازی تاکید دارد .
• ازآنجا که وجود حیاط درمسکن ویا فضای سبز درمجتمع های مسکونی واپارتمانی یکی از موضوعات مهم و تاثیر گذار در سبک زندگی اسلامی بوده و با توجه به اینکه زمان زیادی از عمر انسان در واحد مسکونی سپری میشود ، لذا لازم است ، این مهم مورد مطالعات جامعی قرارگرفته و در طراحی ها لازم الرعایه گردد.
• ضرورت دارد نهادهای مسول شامل وزارت راه وشهرسازی و سازمان نظام مهندسی ، به موضوع حیاط درواحدمسکونی در سیاست گذاری و برنامه ریزی ونیز آموزش آن توجه کافی نمایند .

مسئولان شهرسازی ، برنامه ریزان ، طراحان شهری و شرکتهای مشاور وطراح مجتمع های مسکونی واپارتمانی حیاط سازی را با رویکرد هویت بخشی در معماری اسلامی ملحوظ نمایند.

[۱] تحف العقول، ص ۲۳۶

[۲] غرر الحکم: ۱۶۳۲

[۳] خصال، ج۱،ص۴۹/ معانی الاخبار، ص ۱۵۲

[۴] مکارمالاخلاق، ص۱۲۵