آنچه را که در آیات و روایات در مورد بنا و معماری ساختمان آمده است به یک معنا بر دو دسته کلی می توان تقسیم کرد: پاره ای از آن ها به مفاهیم و اصول کلی بنا مربوط است و پاره دیگر به اجزا یا خصوصیت خاصی از ساختمان باز می گردد. در این نوشتار به برخی از ملاحظات اسلامی درخصوص پشت بام منزل پرداخته شده است .

• پشت بام به گونه ای ساخته شود که کمترین اشراف و دید را نسبت به اطراف داشته باشد. حتی راه پله ای که به پشت بام ختم می شود بهتر است از درون ساختمان تعبیه شود، زیرا استفاده از راه پله های خارجی هم موجب اشراف بر ساختمان های جانبی می شود و هم کسانی که از راه پله استفاده می کنند در معرض دید دیگران قرار می گیرند. که در یادداشت مجزایی تحت عنوان همسایگی بیان شده است .

در معماری سنتی ایران که حیاط در مرکز خانه قرار می گرفت پشت بام ها هیچگونه اشرافی بر همسایگان نداشت، زیرا پشت بام هر خانه حریمی بود که غالباً دیگران را از دید درون خانه محروم می کرد. اما در نقشه های جدید، پشت بام خانه ها همجوار حیاط همسایه است و مشرف بر اندرون اتاق ها می باشد.

• پشت بام برخی از خانه ها اسباب زحمت و زیان برای ساختمان همسایه مجاور است در اصول کلی که در این نوشتار دیگری ذکر شد ه است که نفی ضرر و زیان یکی از ارکان حقوق اسلامی است، و طبق این اصل هیچ کس حق ندارد به بهانه تصرف در مال خویش موجبات زحمت و زیان برای دیگران فراهم سازد. پشت بام خانه ها گاه موجبات سرقت و ناامنی برای همسایه فراهم می سازد و گاه به دلیل عدم تعبیه نادرست ناودان و عایق سطح بام وغیره به ساختمان مجاور لطمه می زند . این نکات از نظر اسلام تا آن اندازه اهمیت دارد که اگر موجب خسارت مالی به دیگران شود ؛ مسبب آن ضامن است.

• با توجه به اینکه برابر ‌قانون تملک آپارتمانها پشت بام آپارتمان مشاع تلقی میشود، لذا بایستی در استفاده از پشت بام بگونه ای باشد که سبب خسارت به سطح بام وغیره وتضیع حقوق سایر مالکان همان ساختمان نگردد.

• در پاره ای روایات تاکید شده است که خوابیدن بر پشت بامی که حصار نداشته باشد مذموم و مکروه است.

امام صادق(ع) فرمود: رسول اکرم(ص) از خوابیدن بر روی بام بی حفاظ نهی فرمود. عن ابی عبدالله(ع)قال: نهی رسول الله(ص) ان یبات علی سطح غیر محجر([۱])

امام صادق(ع)در مورد بام بی حصار که بر آن خسبند فرمود: همین که ارتفاع دیوار بام به دو ذراع برسد کافی است. عن ابی عبدالله(ع)فی السطح یبات علیه غیر محجر قال یجزیه ان یکون مقدار ارتفاع الحائط ذارعین([۲])

از این روایت لزوم کشیدن دیوار وحصار را در هر حال نمی توان برداشت کرد،بلکه تنها زمانی وجود دیوار را ضروری می شمارد که از پشت بام برای خوابیدن استفاده شود.اما از همین روایت یک نکته ی اصولی استنباط می شود و ان توجه به مسائل ایمنی در پشت بام است. از آنجا که در گذشته، آن هم در سرزمین های گرم عربستان و عراق، به وفور از پشت بام برای استراحت استفاده می شده است، براین نکته تاکید شده است و گرنه هیچ خصوصیتی در این امر نیست. به عبارت دیگر، مساله یاد شده یک حکم تعبدی نیست بلکه یک حکم ارشادی است که صریحاً سبب آن در خود روایات آمده است.از این رو می توان مفاد این روایت را تعمیم داد و به صورت یک قاعده ی کلی بیان کرد که برای حفظ ایمنی یا برای رعایت احکام و ضوابط دینی لازم است پشت بام دیوارکشی شود.

• سخن پایانی

ازآنجا که مسایل بخش های یک واحد ساختمانی یکی از موضوعات مهم و تاثیر گذار در سبک زندگی اسلامی بوده  و با توجه به اینکه زمان زیادی از عمر انسان در واحدهای مسکونی واداری سپری میشود ، لذا لازم است ، موضوع مطالعات واحدهای مسکونی واداری وخدماتی با جمیع ملاحظات اسلامی ،فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی مورد مطالعه قرار گرفته و مبنای برنامه ریزی های کلان مسکن و شهرسازی واقع گردد .مسئولان شهرسازی ، برنامه ریزان ، طراحان شهری و شرکتهای مشاور وطراح مجتمع های مسکونی واپارتمانی بایستی ملاحظات هویت اسلامی را در طراحی بناهای مختلف رعایت نموده ، تا پیامدهای منفی آن کاهش یافته و سبب ارتقای کیفیت زندگی براساس سبک زندگی اسلامی ایرانی گردد.

[۱] وسایل الشیعه، ج۳

[۲] وسایل الشیعه، ج۳ ، ص۵۶۸