در این مقاله تعریف پدافند کالبدی ، اصول آن تشریح شده و زیرساخت های مورد نظر در پدافند کالبدی و ساختارهای راهبردی و اجرایی آن و نتایج آن تبیین شده است .
*
سلیمان ابوالفضلی و دکترسید جواد هاشمی فشارکی
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه :
ساماندهی محیط طبیعی و ایجاد محیط جغرافیایی از رایج ترین و پیچیده ترین فعالیتهای بشر بوده است که به موازات توسعه جوامع بشری، مراحل متعددی را پیموده است. در این راستا شهرها در اولویت ساماندهی قرار میگیرند و هر شهری دارای خصوصیات و ویژگیهای مربوط به خودش است . شهرهای مدرن و پیشرفته امروزی بدون برق، آب شرب همراه با مخازن ذخیره، غذا، شبکه توزیع انرژی و سیستم تخلیه زباله قادر به انجام و اجرای وظایف و عملکرد یا تداوم استانداردهای موجود زندگی نمی باشد
در گذشته عملیات تهدید به منظور انهدام اهداف بود که این اهداف هم انسانی و هم غیر انسانی تلقی می شدند به طوریکه شاخص پیروزی جنگ، میزان تلفات انسانی محسوب می‌شد. پس از آن رسانه و قرار دادن افکار عمومی عاملی موثر در کنترل جنگ‌ها بود و در بسیاری از شرایط جنگی به عنوان یک عنصر بازدارنده محسوب می‌شد. مثلا در جنگ ۲۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه فلسطین، ظرفیتهای محور مقاومت تلاش کردند تا نوعی برانگیختگی در جهان ایجاد کنند و بسیج افکار عمومی را برعلیه تهاجم وحشیانه شکل دهند، در نتیجه علی رغم اینکه قدرت نظامی و دفاعی رزمندگان فلسطینی چندان قوی نبود ولی با تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی، جنگ متوقف شد. پس از آن استراتژی‌ها براساس انهدام زیرساخت‌ها شکل گرفت و زیرساخت‌ها تبدیل به اهداف نظامی شدند. بنابراین تغییر هدف در استراتژی‌های تهدید یک اقدام جدی و اساسی از منظر پدافند غیر عامل است.
در ۲۰ سال گذشته اصلی ترین عنصر تهدید زیرساخت‌ها هستند. زیر ساخت‌هایی که به واسطه آن مردم اداره می شوند در نتیجه تهدیدات سعی می‌کنند با حذف عملکرد زیر ساخت، اداره مردم را در دست گیرند. هرچقدر که زیر ساخت‌ها در اداره مردم نقش بیشتری دارند، از اهمیت بالاتری برخوردار هستند. در نتیجه یک نیاز جدی در پدافند غیرعامل ایجاد میشود که با توجه به ساختمان‌ها، زیر ساخت‌ها و شریان‌های حیاتی و حساس، نسبت به استحکام و تداوم کارکرد زیرساخت‌ها رویکرد جدی داشته باشیم.
امروز ما با تغییر مفهوم ساختمان سازی به مدل سیستمی و با فرآیند هوشمند سازی و سیستمی شدن زیرساخت‌ها روبروهستیم که باید به آن در مطالعات شهری و غیر شهری توجه کرد تا بتوان آسیب‌ها را متناسب با این رویکردها کاهش داده و میزان وابستگی متقابل بین دو زیر ساخت را به یکدیگر به حداقل برسانیم.
پدافند کالبدی
کالبد به معنی بدن، پیکر، تن، تنه، جسم، قالب، جسد، شکل و صورت هر پدیده ای بوه ومترادف کالبد، استخوان بندی، بدنه، چارچوب، چهارچوبه، چوب بست می باشد.
پدافند کالبدی مجموعه اقدامات مهندسی مستقیم و غیرمستقیم موثر بر طرحهای عمرانی کشور است که منجر به کاهش آسیبپذیری، ارتقای پایداری ملی و تداوم خدمات ضروری زیرساختهای موجود و آتی‌الاحداث میگردد.
پدافند کالبدی در برابر تهدیدات کالبدی به کار گرفته میشود. تهدید کالبدی هر نشانه پیشامد یا اتفاقی است که با عوامل تهدید سخت، نیمه‌سخت و نرم منجر به آسیب‌رسانی به زیرساختهای کالبدی کشور میشود. این تهدیدات می توانند طبیعی باشند مانند سیل، طوفان، زلزله، امواج گرمایی، برف سنگین، گردو غبار و …و یا غیرطبیعی و غیرعمد مانند آتش‌سوزی و آلودگی باشند یا غیرطبیعی عمدی مانند حملات نظامی و تروریستی، شیمیایی، پرتویی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی باشند.
در پدافند کالبدی منظور از کالبد تمام زیرساخت‌ها، شریان‌های ارتباطی، خطوط انتقال انرژی و ارتباطی مراکز حیاتی، حساس و مهم کشور و به طور کلی پیکره کشور است. کشور ما چه از نظر حوادث طبیعی و چه از نظر حوادث غیرطبیعی عمد و غیرعمد وضعیتی دارد که چندان جالب نمی‌باشد و نیازمند توجه بیش از پیش است. در زمینه حوادث طبیعی می‌توان به بحران زلزله اشاره کرد.
- انتخاب عرصه های ایمن در جغرافیای شهر:
دارای پوشش مناسب دفاعی.
حداکثر استفاده از توپوگرافی و عوارض طبیعی کشور جهت استقرار مراکز حیاتی و حساس جدید.
ارزیابی و شناسایی نواحی آسیب پذیر و ممانعت از استقرار عملکردهای حیاتی در آن.
- تعیین مقیاس بهینه استقرار جمعیت و فعالیت در فضا
توزیع و تعادل در پراکندگی فعالیتهای صنعتی، آموزشی و..
ایجاد مطلوب ترین میزان جمعیت و میان فعالیت مستقر در یک موقعیت.
تغییر نقاط ثقل شهری و ایجاد تعادل میان مراکز جمعیتی.
- پراکندگی در توزیع عملکردها متناسب با تهدیدات
توزیع عملکردهای حیاتی و حساس در گستره شهر
جداسازی عملکردها متناسب با تهدیدات.
اجتناب از تجمیع عملکردهای حیاتی و حساس در کنار یکدیگر.
- انتخاب مقیاس بهینه از پراکندگی و توجیه اقتصادی پروژه
ایجاد فاصله مناسب بین اجزای یک مجموعه به نحوی که چنانچه یک جزء آن مورد تهدید قرار گرفت، جزء دیگر آن آسیب نبیند و یا با حداقل آسیب روبرو شود.
بهینه ترین پراکندگی فعالیتها و مطلوب ترین توزیع ممکن فعالیتها، توجیه اقتصادی داشتن هزینه ناشی از پراکندگی پروژه، با توجه به کاهش خسارت در زمان بحران
- . کوچک سازی و ارزان– سازی و ابتکار
اجتناب از ایجاد و یا توسعه مراکز حیاتی و حساس بزرگ.
اقتصادی بودن با توجه به حداقل آسیب- پذیری در زمان بحران
- مقاومسازی، استحکامات و ایمنسازی سازههای حیاتی
ایجاد استحکامات دفاعی جهت مراکز حیاتی به منظور امکان دفواع در برابور انوواع تهدیودات دشومن.
افزایش مقاومت تأسیسات موجود در برابر صدمات ناشی از انفجار بموب و موشوک.
حفاظوت از تأسیسوات زیرزمینی در مقابل حملات احتمالی
- . تولید سازههای دو منظوره
ایجاد سازههایی که علاوه بر کارکرد در زمان بحران، در شرایط عادی نیز جهت فعالیوتهوای زموان صولح استفاده میشوند
- . آموزش و آگاهی و مهارت آموزی
بهره گیری از انواع روشهای آموزش و یادگیری شامل کتب، بروشور و کلاسهوای تخصصوی،
افوزایش مهارت مردم از طریق اجرای مانورهای آموزشی،
پیشوگیری از بحوران، کواهش آسویبپوذیری در هنگوام بحران،
درک اهمیت و ضرورت امنیت پایدار، شناسایی تهدیدات
اصول پدافند کالبدی
اصول پدافند کالبدی کاملاً با اصول پدافند غیرعامل در یک راستا قرار دارد لذا بسیاری از کارشناسان پدافند کالبدی را پدافند غیر عامل تعریف می نمایند و این دو را از هم جدا نمی دانند ولی از طرفی برخی از کارشناسان اعتقاد دارند در پدافند کالبدی استفاده از اقدامات مسلحانه در صورتی که منجرب به حفظ کالبد ابنیه و زیرساخت ها شود مجاز است لذا با توجه به تعریف پدافند غیر عامل باید بین پدافند کالبدی و پدافند غیر عامل تفکیک قائل شد
تعریف پدافند کالبدی ، مجموعه اقدامات بنیادی و زیربنایی است که در صورت به کارگیری می توان به اهداف پدافند غیرعامل از قبیل، تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه های شناسایی و آشکارساز، هدف یابی و دقت هدف گیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نایل گردید.
این اصول عبارتند از:
مکان یابی استتار اختفاء پوشش فریب پراکندگی تفرقه و جابهجایی مقاوم سازی و استحکامات اعلام خبر
مکان یابی [۱]
مکان یابی، انتخاب بهترین و مطلو ب ترین نقطه و محل استقرار است به طوری که پنهان و مخفی نمودن نیروی انسانی، وسایل و تجهیزات و فعالیت ها را به بهترین وجه امکان پذیر سازد. بنابراین اگر مکان یابی به خوبی انجام شود، به کارگیری و استفاده از وسایل و ابزار مصنوعی جهت استتار و اختفا ضرورتی پیدا نمی کند و یا این ضرورت به حداقل ممکن تقلیل خواهد یافت.
تجربه نشان داده است که مکان یابی صحیح و مطلوب می تواند مقدار بسیار زیادی از معضلات و مشکلات استتار و اختفا را حل و فصل نموده ضمن آنکه تهدیدات و آسیب پذیری های احتمالی را نیز کاهش و تقلیل می‌‌دهد.
استتار و اختفا [۲]
فن و هنری است که با استفاده از وسایل طبیعی یا مصنوعی امکان کشف و شناسایی نیروها، تجهیزات و تأسیسات را از دیده بانی، تجسس و عکس برداری دشمن کاهش داده، مخفی نموده و حفاظت نماید.
استتار، همرنگ سازی با محیط و اختفا، استفاده صحیح از عوارض طبیعی و مصنوعی زمین می باشد به طوری که تشخیص هدف توسط دشمن به سختی انجام گرفته و یا با تأخیر انجام پذیرد.
پوشش [۳]
پوشش، پنهان سازی و حفاظت تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی در برابر دید و تیر دشمن می باشد.
فریب [۴]
کلیه اقدامات طراحی شده حیله گرانه ای است که موجب گمراهی و غفلت دشمن در نیل به اطلاعات و محاسبه و براورد صحیح از توان کمی و کیفی طرف مقابل گردد.
پراکندگی [۵]
گسترش، باز و پخش نمودن و تمرکز زدایی نیروها، تجهیزات، تأسیسات یا فعالیت های خودی، به منظور تقلیل آسیب پذیری آن ها در مقابل تهدیدات، به طوری که مجموعه ای از آن ها هدف واحدی را تشکیل ندهند.
تفرقه و جابهجایی [۶]
جداسازی و جابهجایی تجهیزات حساس و ارزشمند قابل حمل از یک نقطه به نقطه دیگر جهت کاهش شناسایی و آسیبپذیری این اهداف میباشد.
استحکامات [۷]
ایجاد هرگونه حفاظ که در مقابل اصابت مستقیم بمب، راکت، موشک، گلوله، توپخانه، خمپاره و یا ترکش آن ها مقاومت نموده، مانع صدمه رسیدن به نفرات و یا تجهیزات گردد.
و…..
تعریف دوم پدافند کالبدی: مجموعه اقدامات مسلحانه و غیر مسلحانه که در صورت به کارگیری می توان خسارت وارده به پیکره تاسیسات و زیرساخت های حیاتی و حساس و مهم را در برابر تهدیدات و تهاجم دشمن به حداقل کاهش داد.
زیرساخت های مورد نظر در پدافند کالبدی
- ۱. ساختمان و معماری: در هر شهر بیش از ۵۰ درصد مساحت آن به مسکن و ساختمان‌های مسکونی اختصاص می‌یابد و فضاهای مسکونی از نظر وسعت و اهمیت، بیشتر از دیگر کاربری‌ها مانند کاربری‌های تجاری، فضای سبز و فضای ارتباطی در حیات شهری ایفای نقش می‌کنند.
از جمله عوامل عمده افزایش تلفات در هنگام وقوع بحران‌ها در شهرها و مناطق مسکونی آسیبپذیری بالای ساختمان‌ها به موجب برنامه‌ریزی ناصحیح در حوزه مسکن، ساختار و آرایش فضایی نا‌مناسب مساكن و كاربری‌ها، مشکلات سازه‌ها، استحکام ضعیف، شبکه‌های ارتباطی غیراستاندارد و بافت نامنظم است. یکی از رویکردهای مهم پدافند غیرعامل در ساختمان‌ها، امروزه هوشمندسازی است. هوشمندسازی ساختمان شامل نصب و به‌کار‌گیری سیستم‌های تکنولوژیکی پیشرفته و یکپارچه مربوط به ساخت‌وساز است. این سیستم شامل اتوماسیون ساختمان، امنیت زندگی، ارتباطات از‌راه‌دور، زنگ‌های هشدار‌دهنده و سیستم‌های مدیریت تأسیسات است. ساختمان‌های هوشمند اطلاعات عملی و کاربردی را در مورد کلیت ساختمان و یا فضای داخلی آن در اختیار ساکنان قرار می‌دهند.
- شریان‌های ارتباطی و مسیرهای حمل و نقل کشور :که هم در اثر حوادث طبیعی و هم غیرطبیعی می تواند جریان اصلی اقتصادی اجتماعی کشور را مختل کند. شبکه حمل و نقل که متشکل از فرودگاه‌ها، بنادر و اسکله‌ها، خطوط ریلی، پایانه‌های مسافربری و باربری، آزادراه‌ها و جاده‌های اصلی، پل‌ها و تونل‌ها میباشد به جهت نقش فعال در جابهجایی دارای ضریب اهمیت بالایی هستند و همانطور که می‌دانیم در تئوری پنج حلقه‌ای واردن زیرساخت‌ها و از جمله شبکه راه‌ها به مثابه اندام‌های حرکتی، دست‌ها و پاه‌ها در بدن هستند. در قرن بیست‌و‌یکم و با دیجیتال شدن و هوشمندشدن سیستم‌های حمل و نقل، علاوه بر حملات فیزیکی آنها در معرض حملات سایبری و تروریسم سایبری نیز قرار دارند. حمله سایبری مي‌تواند به ترافيك در راه‌ها، ترافيك هوايي و يا حتي ترافيك قطارها منجر شود و حتي ممكن است خدمات اورژانسي را نيز تحت تأثير قرار دهد. همين موضوع مي‌تواند در اثر يك اتفاق طبيعي نيز به وجود آيد و منجر به فلج شدن يك منطقه و حتي يك كشور شود. قطب‌هاي پايانه‌هاي ترابري جاده‌اي خطوط زميني)، حفاظت ساختمان اصلي ايستگاه‌هاي بزرگ مسافري راه‌آهن و پايانه‌هاي مسافري جاده‌اي در برابر حملات نظامي يا تروريستي لازم است زيرا تخريب يا انفجار و آتش‌سوزي در اين ساختمان‌ها به علت تراكم مسافران، باعث خسارت‌هاي سنگين جاني و مالي مي‌شود و علاوه بر آن انعكاس رسانه‌اي موضوع در فضاي رواني جامعه نيز مؤثر است. نظر به اهمیت موضوع پدافند کالبدی قرارگاه پدافند کالبدی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سازمان پدافند غیرعامل وظیفه تبیین و تشریح و سیاستگذاری این حوزه را عهده‌دار است و برای ارتقاء تاب‌آوری پیکره کالبدی کشور در برابر مخاطرات غیرطبیعی به برنامه‌ریزی وایفای نقش می‌پردازد.
اهمیت شریان های ارتباطی و مسیر های حمل و نقل در پدافند کالبدی
۲٫۱٫ خطوط انتقال انرژی: از دیگر عناصری که در پدافند کالبدی بسیار حائز اهمیت است انتقال انرژی درکشور است که هم در اثر حوادث طبیعی و هم غیرطبیعی می تواند جریان اصلی اقتصادی اجتماعی کشور را مختل کند. شبکه انتقال انرژی اعم از شبکه برق رسانی و شبکه گاز رسانی و شبکه توزیع سوخت خودرو ها و شبکه تامین انرژی نیروگاها دارای ضریب اهمیت بالایی هستند
در قرن بیست‌و‌یکم و با دیجیتال شدن و هوشمندشدن سیستم‌های و وابستگی فعالیت هار روزانه تمامی دستگاه ها به ابزار های الکترونیکی و ماشین های مکانیکی گاهی اهمیت انرژی را از خطوط مواصلاتی نیز مهمتر می کند چراکه حمل و نقل و مدیریت ترافیک در خطوط ریلی و هوایی تماماٌ به انرژی وابسته است
- مراکز حیاتی، حساس و مهم : با توجه به تعریف مراکزحیاتی (مراکزی که دارای گستره فعالیت ملی هستند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای کشور حیاتی است و آسیب یا تصرف آنها توسط دشمن باعث اختلال کلی در اداره امور کشور میگردد) و مراکزحساس (مراکزی که دارای گستره فعالیت منطقهای هستند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای مناطقی از کشور ضروری است و آسیب یا تصرف آنها توسط دشمن باعث بروز اختلال در مناطقی از کشور میگردد) ومراکز مهم (مراکزی که دارای گستره فعالیت محلی )استانی( هستند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای بخشی از کشور است دارای اهمیت است و آسیب یا تصرف آنها توسط دشمن باعث اختلال در بخشی از کشور میگرد) حفظ این مراکز بسیار ضروری است .
- زیرساخت های آب و فاضل آب : در جوامع شهری امروزی شبکه های لوله کشی آب و شبکه های فاضل آب موجب گردیده منازل و ساختمان های اداری برای تامین مایحتاج آب خود بشدت به این شبکه وابسته شوند و دیگر قنات و چاه و ال انبار ها وجود ندارد لذا در صورت قطع آب به سرعت بحران اب به بحران های جاری اضافه خو اهد شد و از طرفی خروج پس آب و فاضل آب ها ضمن تشدید نگرانی و ایجاد بوی نامطبوع می تواند زمینه ساز بیماری ها و خروج حیوانات موزی از آن بستر ها شود .
- مراکز خدماتی و امدادرسانی:
در جوامع شهری امروزی وجود مراکز خدماتی و امدادی جزء جدا نشدی آن است چراکه محصول عصر ارتباطات در جوامع وابستگی شده جوامع به خدمات می باشد و تصور لحظه ایی قطع برخی از خدمات گاهی از تخریب و یا همله هوایی دشمن برای مردم جامعه سنگین تر است و نامنی روانی را در پی دارد ضمن اینکه امداد رسانی در خدمات و سوانح بسیار مهم است
اصولا وقتی مردم جامعه دچار حادثه ایی چه طبیعی و چه مصنوعی می شوند حضور یگان های امدادی را می بینند و حس می کنند که اوضاع رو به بهبودی است و به اینده امیدوار می شوند در این شرایط عملیات است که عملیات روانی دشمن می تواند خنثی شود در غیر این صور شاهد تشدید تاثیر عملیات روانی و غیر قابل کنترل شدن اوضاع خواهیم بود
بعنوان مثال مراکز بهداشت وبیمارستان ها بعد از هر حادثه ایی نقش بسیار کلیدی در جلو گیری از افزایش تلفات در اثر جراحت های ایجاد شده در زخمی ها و یا شیوع بیماری های عفونی و ویروسی در اثر آلودگی ها ، فساد جنازه ها و لاشه حیوانات ، دپوی زباله و … را دارند لذا حفظ و استحکام مراکز امدادی و خدماتی را نمی توان از پدافند کالبدی جدا دانست
سیاستهای کلی نظام در بخش پدافند غیرعامل
در رابطه با نقش و کارکرد زیر ساخت‌ها، گفت: ما نمی‌توانیم زیر ساخت را صرفا خود زیر ساخت در نظر بگیریم. زیر ساخت‌ها ممکن است نقش سلولی داشته باشند به این معنا که کارکردهای آن محدود به خود آن زیر ساخت باشند و یا ممکن است نقش مادر داشته باشند و شبکه‌ای از ارتباط و وابستگی بین زیرساختی را تعریف کنند. موضوع شبکه در ساماندهی زیرساخت‌ها و موضوع سیستم در سازماندهی و ارتباط زیرساخت‌ها بخصوص در فناوری سایبری و فناوری اطلاعات مطرح است بنابراین امن سازی زیرساخت از یک طرف و وابستگی متقابل زیر ساخت‌ها به یکدیگر [۸]از سوی دیگر دارای اهمیت بالایی میباشد.
الف- سازماندهی شرکتهای مشاور پدافند غیرعامل سازمان با همکاری سازمان برنامه نسبت به آموزش تخصصی پدافند غیرعامل و سازماندهی ظرفیتهای مهندسی از قبیل شرکتهای مشاور و افراد حقیقی دارای صالحیت در گروههای تخصصی هشت گانه و گرایشهای تخصصی خاص با همکاری دستگاههای اجرایی ملی، استانی و شهری اقدام مینماید
ب- ساختارهای راهبردی و اجرایی
سطح یک – شورای عالی راهبری طرحهای پدافند کالبدی
- اعضاء شورا
- -رییس سازمان رئیس شورا
- -معاون فنی و نظامات سازمان عضو دائمی دبیر شورا
- -معاون اطالعات و عملیات سازمان عضو دائمی
- -معاون دستگاهی مربوطه سازمان عضو دائمی
- -رییس کمیته راهبری طرحهای ذیربط قرارگاه کالبدی عضو دائمی
- -رییس کمیته پدافند غیرعامل دستگاه اجرایی ذیربط عضو مدعو
- -مشاور ذیربط طرح عضو مدعو
- وظایف شورا:
- -بررسی و تصویب برنامه ساالنه پدافند کالبدی کشور
- -تطبیق مصادیق و تایید سطح بندی طرحهای حیاتی، حساس و مهم
- -تدوین، بررسی و ابالغ دستورالعملهای فنی و اجرایی پدافند کالبدی
- -سیاستگذاری و راهبری امور شرکتهای مشاور پدافند غیرعامل اعم از آموزش، ارجاع کار و پایش عملکرد
- -احراز صالحیت، صدور، تمدید و یا ارتقاء گواهینامه صالحیت ارائه خدمات مشاوره پدافند غیرعامل
- -ارزیابی فنی، تصویب و ابالغ مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل مراکز ثقل
- -نظارت برنامهای بر عملکرد دستگاه اجرایی ملی / استانی / شهری در حوزه پدافند غیرعامل و حصول اطمینان از اجرای احکام و راهکارهای پدافند غیرعامل در ذات طرحها
- -بررسی، ارزیابی، تصویب و ابلاغ مصوبات شورای اجرایی طرحهای پدافند کالبدی
سطح دو – شورای اجرایی طرحهای پدافند کالبدی
- اعضای شورا
- -بالاترین مقام دستگاه اجرایی ملی/ استانی و یا نماینده تام االختیار رییس شورا
- -مدیر کل پدافندغیرعامل دستگاه اجرایی ملی/ استانی عضو دائمی ودبیر شورا
- -معاون فنی مهندسی دستگاه اجرایی ملی/ معاون هماهنگی امور عمرانی استان عضو دائمی
- -معاون برنامه ریزی دستگاه اجرایی ملی/ رییس سازمان برنامه و بودجه استان عضو دائمی
- -مسئول دستگاه تابعه عضو دائمی
- -(شهردار ) برای طرحهای شهری عضو دائمی
- -( نماینده شورای اسالمی شهر ) برای طرحهای شهری عضو دائمی
- -(فرماندار شهرستان ذیربط ) برای طرحهای استانی عضو دائمی
- وظایف شورا
- -بررسی، تایید و ارسال برنامه ساالنه پیشنهادی کاهش آسیبپذیری مراکز ثقل به سازمان
- -تایید و ارسال سطحبندی پیشنهادی طرحها به سازمان
- -پیش بینی و تامین اعتبارات الزم جهت مطالعات و طراحی، اجرا و نظارت پدافند غیرعامل در تعامل با سازمان برنامه/معاون برنامه و بودجه استان
- -تایید مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل مراکز ثقل و ارسال آن به سازمان جهت ارزیابی و تصویب
- -ایجاد سازوکار مناسب، رفع موانع و حصول اطمینان از اجرای احکام و راهکارهای منتج از مطالعات پدافند غیرعامل در ذات طرحها
- -ارائه گزارشات فصلی عملکرد برنامهای و اقدامات پدافند غیرعامل دستگاه اجرایی ملی / استانی / شهری به سازمان
- -بررسی، ارزیابی، تصویب و ابالغ مصوبات کارگروه طرح های پدافند کالبدی
- -سطح سه – کارگروه طرح های پدافند کالبدی
سطح سه – کارگروه طرح های پدافند کالبدی
- –اعضای کارگروه
- -مدیر کل پدافند غیرعامل دستگاه اجرایی ملی / استانداری / شهردار رییس کارگروه
- -نماینده معاونت فنی و مهندسی )عمرانی( دستگاه اجرایی ملی / استانی عضو و دبیر کارگروه
- -نماینده دستگاه تابعه عضو دائمی
- -مشاور مادر تخصصی پدافند غیرعامل عضو دائمی
- -(نماینده فرماندار شهرستان ذیربط ) برای طرحهای استانی و شهری عضودائمی
- -مشاور پدافند غیرعامل عضو مدعو
- -( مشاور اصلی ) در خصوص طرح های جدید عضو مدعو
تبصره۱ :فرمانداریهای ویژه و شهرداریهای شهرهای منتخب ساختاری مشابه در سطح فرمانداری و شهرداری تشکیل و گزارش وظایف مربوطه را به شورای اجرایی طرحهای پدافند کالبدی ارائه نماید
تبصره۲ :بنا به موضوع و تایید رییس کارگروه امکان دعوت از کارشناسان صاحب نظر بدون حق رای وجود دارد.
تبصره۳ :احکام عضویت در کارگروه توسط رییس دستگاه اجرایی ملی/ استانی / شهری صادر و رونوشت آن به سازمان ارسال میگردد.
- وظایف کارگروه :
- -تهیه جدول برنامه ساالنه در راستای مصونسازی مراکز ثقل دستگاه اجرایی / ملی / شهری و پیشنهاد به شورای اجرایی طرحهای پدافند کالبدی.
- -تعیین سطحبندی مراکز ثقل ذیربط بر اساس دستورالعمل ابالغی سازمان و پیشنهاد به شورای اجرایی طرحهای پدافند کالبدی .
- -برآورد اعتبارات مورد نیاز مطالعات، طراحی و اجرای پدافند غیرعامل در طرحهای ملی/ استانی / شهری .
- -راهبری انجام مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل طرحهای ملی/ استانی / شهری
تبصره: راهبری، کنترل و تایید اولیه مطالعات و طراحی طرح توسط مشاور مادر تخصصی پدافند غیرعامل انجام میپذیرد.
- -بررسی و اعالم نظر در خصوص مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل طرحهای ملی/ استانی / شهری و ارائه گزارش آن به شورای اجرایی طرحهای پدافند کالبدی .
- -بررسی گزارشهای نظارت مقیم و عالیه پدافند غیرعامل و ارائه گزارش به سازمان و شورای اجرایی طرحهای پدافند کالبدی.
پ- ضوابط
سطح بندی
- -دستگاه اجرایی ملی / استانی / شهری موظف است مطابق جدول ماتریسی سطح بندی مراکز ثقل اقدام و سطح بندی پیشنهادی را به انضمام مشخصات کلی طرح به سازمان ارسال نماید.
–مطالعات و طراحی
- انجام مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل برای طرحهای دارای سطحبندی حیاتی، حساس و مهم الزامی میباشد.
- -انجام مطالعات پدافند غیرعامل برای طرحهای جدید بصورت همزمان با مطالعات اصلی طرح الزامی میباشد.
- -مطالعات پدافند غیرعامل طرحهای موجود(در دست بهره برداری) در فازهای یک و دو انجام شود.
- -انجام مطالعات پدافند غیرعامل صرفاً از طریق شرکتهای دارای گواهینامه صالحیت ارائه خدمات مشاوره پدافند غیرعامل مورد تائید سازمان مجاز است.
- -خدمات پدافند غیرعامل در مراحل مطالعات و طراحی در قالب یک قرارداد با شرکت مشاور ذیصالح منعقد گردد.
- -انجام مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل بر اساس شرح خدمات پدافند غیرعامل
- -رعایت آیین نامه ها و دستورالعملها و ضوایط فنی ابلاغی سازمان توسط مشاور الزامی است.
- -مطالعات پدافند غیرعامل مراکز ثقل دارای طبقه بندی بوده و رعایت دستورالعمل حفاظت از اسناد و مدارک طبقه بندی شده در خصوص آن الزامی میباشد.
- -رعایت قوانین و مقررات جاری کشور در انجام مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل الزامی است.
- -دستگاه اجرایی ملی / استانی / شهری موظف است روگرفت قرارداد خدمات مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل طرح ها و مراکز مشمول را جهت درج در سوابق و کسر از ظرفیت شرکت، به سازمان ارسال نماید.
ج – اجرا و نظارت بر اجرا
- -انتخاب پیمانکار جهت اجرای طرحها متناسب با سطحبندی ابالغی سازمان، طبق روش جاری نظام فنی و اجرایی کشور اقدام گردد.
- -دستگاه اجرایی ملی/ استانی/ شهری موظف است نسبت به بکارگیری شرکت مهندسین مشاور پدافند غیرعامل به عنوان دستگاه نظارت مقیم پدافند غیرعامل برای مراکز ثقل موجود
- -شرح خدمات نظارت مقیم مطابق بخشنامههای سازمان برنامه می باشد.
- -دستگاه اجرایی موظف است مهندسین مشاور پدافند غیرعامل را به عنوان دستگاه نظارت عالیه پدافند غیرعامل برای مراکز ثقل توسعهای جدید (طرحهایی که مطالعات و طراحی فاز ۲ پدافند غیرعامل آنها به تصویب رسیده است) بکارگیری نماید. در طرحهای مذکور نظارت مقیم توسط دستگاه نظارت اصلی طرح صورت میپذیرد.
- -اهم وظایف نظارت عالیه پدافند غیرعامل عبارتند .
- -انجام بازرسی دورهای ماهانه و تطبیق کارهای اجرایی با نقشه ها و مشخصات فنی و استانداردها .
- -بررسی و یافتن موانع اجرای کار، ارائه راهحل و پیگیری برای رفع آنها .
- -ارسال گزارش های دورهای یک ماهه به کارگروه طرحهای پدافند کالبدی و مشاور مادر تخصصی از حیث میزان پیشرفت و کیفیت اجرا.
- -دستگاه اجرایی ملی / استانی / شهری ملزم میباشد هزینه های بخش نظارت بر اجرای مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل را برآورد و در موافقتنامه هایی که با سازمان برنامه/ شورای اسلامی شهر مبادله میشود درج نماید.
- -حق الزحمه دستگاه نظارت مقیم و عالیه پدافند غیرعامل برابر بخشنامه های سازمان برنامه محاسبه میشود.
- -دستگاه اجرایی ملی / استانی / شهری موظف است در قالب شورای اجرایی طرحهای کالبدی و کارگروه پدافند کالبدی علل و عوامل توفیق و یا عدم توفیق پروژه ها را بررسی و نسبت به ارائه راهکارهای مدیریتی و فنی جهت حل مشکلات اقدام نماید.
- -مشاور مادر تخصصی پدافند غیرعامل در انتهای عملیات اجرای طرح اعمال و اجرای مطالعات پدافند غیرعامل را در پروژه کنترل و جهت صدور پایان کار به سازمان گزارش نماید.
نتیجه گیری :
از جمله تهدیداتی که متوجه کشور است می‌توان به تهاجم نظامی و البته تروریسم اشاره کرد. در شرایط کنونی اقتدار نیروهای مسلح و توان بالای دفاعی کشور احتمال تهاجم نظامی را به حداقل ممکن رسانده است لکن براساس احتمالات بایستی مورد توجه در زیرساختهای کالبدی قرار گیرد ، همچنین در بعد تروریسم و خرابکاری در صنعت و ایجاد بحران به صورت منطقه ایی تهدیدات همچنان ادامه دارد لذا باید به پدافند کالبدی باید به دقت بیشتر مورد توجه و ارزیابی قرار بگیرد .
براساس مفروض محتمل ترین سناریو و یا محتمل ترین سناریو بر سازه و پیامدهای آن و با تجزیه و تحلیل فنی و دقیق تاثیرات تهدیدات را پیش بینی کرده و تمهیدات لازم را بکار بست . درمصون سازی زیر ساخت‌ها، دو وضعیت وجود دارد: وضعیت موجود و اینده ،که هر دو وضعیت نیازمند گرایش‌هایی مثل پدافند کالبدی، شهرسازی، معماری، سازه و تاسیسات میباشد. تاکید جدی پدافند کالبدی بر روی مطالعه شناسایی و اثر تهدید بر سازه، پیامدهای آن و تمرکز بر روی روشهای چگونگی برطرف کردن پیامدها است؛ که می بایستی در فرایند مطالعه و طراحی و اجرا در نظرگرفته شود .
منابع :
- ابلاغیه شماره ۷۵۳/۲۳۱/۹/۷۴۱۲۸ مورخ ۶/۲/۹۴ کمیته دائمی با موضوع ” فعالسازی ساختار کمیته پدافند غیر عامل در شهرداری ها
- اساسنامه سازمان پدافند مصوب مقام معظم رهبری مورخه ۱۷/۹/۱۳۹۳
- بند “پ” ماده ۹۱۶ قانون برنامه ششم توسعه کشور
- تحلیلی بر آسیب شناسی فضایی از ساختار کالبدی و بافت اجتماعی شهر با رویکرد پدافند غیرعامل (منطقه شش کلانشهر تهران)
- تصمیم نامه کمیته به شماره ۸۴۱/۹/۹۶۱ مورخ ۳/۴/۹۵ با عنوان ” مقررات تامین منابع و اعتبارات پدافند غیرعامل.
- تصویب نامه کمیته به شماره ۶۵۸/۹/۹۶۱ مورخ ۱۲/۵/۹۴ با عنوان ” دستورالعمل اجرایی ساختار، شرح وظایف و تشکیالت تفصیلی واحد سازمانی پدافند غیرعامل در دستگاه های اجرایی
- توکلی نیا ؛ جمیله – سعید ضرغامی -اصغر تیموری- مجید اسکندرپور ، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال نوزدهم، شماره ۳۵ ،تابستان ۸
- دستورالعمل نظام فنی و اجرایی پدافند غیرعامل مراکز ثقل کشور ۱۳۹۶
- سیاستهای کلی نظام در بخش پدافند غیرعامل ؛ ابلاغی رهبر انقلاب ، ۲۹ بهمن ۱۳۸۹
- ماده ۲۳ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب ۴/۱۲/۹۳
- مصوبه شورای عالی معماری وشهرسازی ایران در خصوص الزامات پدافند غیرعامل در طرحهای توسعه وعمران شهری مورخه۱۱/۲/۹۶
- نظام فنی و اجرایی کشور ، مصوبه ۲۰/۴/۱۳۸۵هیئت وزیران
- هاشمي فشاركي، سيد جواد ، ماهیت وچیستی دفاع غیر عامل ، انتشارات بوستان حمید، ۱۳۹۱
- هاشمي فشاركي، سيد جواد ؛ طرح جامع شهرهای پایدار وامن، انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی –۱۴۰۰
- هاشمي فشاركي، سيد جوادو مبانی طراحی محله امن وپایدار ، انتشارات بعثت ۲۷ ، ۱۳۹۶
[۱] (Site Selection)
[۲] (Camouflage and Concealment)
[۳] (Cover)
[۴] (Deception)
[۵] (Dispersion)
[۶] (Separation)
[۷]( Fortification )
[۸] (interdependency)
