در این نوشتار ؛ خطبه ۲۸ امام علی (ع) بصورت موضوعی با یک روش ابداعی جهت تدبر بهتر و سهل تر در فهم مطالب روح بخش و عرفانی و پند آموز آن تدوین و ارایه شده است .
*
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
خطبه ۲۸ يكى از مهم ترین و معروفترين خطبه هاى تكان دهنده امير مؤمنان على (ع) است ، در هشدار به مرگی که بسوی انسان می اید و آخرتی که انسان را در بر میگیرد . امام انسان ها را به سوى زهد در دنيا
و بى اعتنائى به زرق و برق و توجه به امر آخرت، معطوف وی دارد . بگونه ای که انسان اندیشمند را از خواب غفلت بيدار مى كند .
متن عربی خطبه ۲۸ از نهج البلاغه و ترجمه آن از استاد انصاریان در پایگاه اطلاع رسانی عرفان بدون تغییر استخراج و مورد استفاده قرار گرفته شده است .
پس از حمد حق، امّا بعْدُ فاِنّ
دنیا و آخرت
- دنیا پشت کرده خبر به وداع می‌دهد، الدُّنْيا قَدْ اَدْبَرَتْ وَ آذَنَتْ بِوَداع
- و آخرت روی نموده و سر برآورده است، وَ اِنَّ الاْخِرَةَ قَدْ اَقْبَلَتْ وَ اَشْرَفَتْ بِاطِّلاع
آگاه باشید که الا و اِنّ
- امروز روز تمرین، الْيوْم الْمِضْمارُ،
- و فردا زمان مسابقه است، و غداً السِّباقُ
مزد دو گروه از مردم :
- مزدِ برنده بهشت، والسّبْقةُ الْجنّةُ،
- فرجام بازنده آتش است. و الْغايةُ النّارُ.
دو سوال مهم برای تدبر :
- آیا کسی نیست که قبل از رسیدن مرگش توبه کند؟ افلا تائِبٌ مِنْ خطيئتِهِ قبْل منِيّتِهِ؟
- آیا کسی نیست که پیش از رسیدن روز سختی‌اش چاره اندیشد؟ الا عامِلٌ لِنفْسِهِ قبْل يوْمِ بُؤْسِهِ؟
هشدارید که الا و
- شما در روزگار آرزو هستید اِنّكُمْ فى ايّامِ امل
- که بهدنبالش مرگ است. مِنْ ورائِهِ اجلٌ.
گروه اول مردم ( سود کنندگان )
- کسی‌که در ایام آرزو قبل از آنکه مرگش فرا رسد عمل کند عملش سودمند است ، فمنْ عمِل فى ايّامِ املِهِ قبْل حُضُورِ اجلِهِ فقدْ نفعهُ عملُهُ،
- و مرگش به او زیان نرساند، و لمْ يضْرُرْهُ اجلُهُ.
گروه دوم مردم ( خسارت دیدگان)
- و آن که در روزگار آرزویش پیش از رسیدن مرگش تقصیر کند و منْ قصّر فى ايّامِ املِهِ قبْل حُضُورِ اجلِهِ
- محصول کارش خسارت است، فقدْ خسِر عملُهُ،
- و مرگش برای او زیان دارد. و ضرّهُ اجلُهُ.
آگاه باشیدکه الا
- به وقت خوشی چنان عمل کنید که وقت ترس عمل می‌کنید. فاعْملُوا فِى الرّغْبةِ كما تعْملُون فِى الرّهْبةِ.
- بدانید که مانند بهشت که خواهانش خواب باشد ندیدم، الا و اِنِّى لمْ ار كالْجنّةِ نام طالِبُها،
- و همچون عذاب که گریزانِ از آن در غفلت باشد سراغ ندارم. و لا كالنّارِ نام هارِبُها.
- هشیار باشید کسی که حق سودش ندهد باطل او را ضرر زند، الا و اِنّهُ منْ لاينْفعْهُ الْحقُّ يضْرُرْهُ الْباطِلُ،
- و آن را که هدایت مستقیم ننماید گمراهی او را به هلاکت کشاند. و منْ لمْ يسْتقِمْ بِهِ الْهُدى يجُرّ بِهِ الضّلالُ اِلى الرّدى.
بدانید الا و
- شما به کوچ از دنیا امر شده، اِنّكُمْ قدْ اُمِرْتُمْ بِالظّعْنِ،
- و بر تهیه توشه دلالت شدهاید. و دُلِلْتُمْ على الزّادِ.
ترسناک ترین مساله
- ترسناکترین چیزی که از آن بر شما می‌ترسم و اِنّ اخْوف ما اخافُ عليْكُمُ
- پیروی هوا اتِّباعُ الْهوى
- و آرزوی دراز است. و طُولُ الاْملِ.
پس ف
- در این دنیا از دنیا توشـه ای برگیرید که در آخـرت خود را از عـذاب محافظت کنیـد. تزوّدُوا فِى الدُّنْيا مِن الدُّنْيا ما تحْرُزُون بِهِ انْفُسكُمْ غداً.
می گویم: اقُولُ:
- اگر سخنی باشد که مردم را به زهد در دنیا و عمل مربوط به آخرت وادار کند همین سخن است. اِنّهُ لوْ كان كلامٌ يأْخُذُ بِالاْعْناقِ اِلى الزُّهْدِ فِى الدُّنْيا، و يضْطرُّ اِلى عملِ الاْخِرةِ لكان هذا الْكلام.
- و همین بس که این کلام دل را از وابستگی به آرزوها قطع کند، و كفى بِهِ قاطِعاً لِعلائِقِ الاْمالِ،
- و نور موعظه و قدرت بازداشتن انسان از گناه را در دل برافروزد. و قادِحاً زِناد الاْتِّعاظِ والاْزْدِجارِ.
عجیب ترین جملات خطبه
- و عجیبترین جملات این خطبه این است که می فرماید: و مِنْ اعْجبِهِ قوْلُهُ عليْهِ السّلامُ:
- «امروز روز تمرین، «الا و اِنّ الْيوْم المِضْمارُ،
- و فردا روز مسابقه، و غداً السِّباقُ،
- و مزدِ برنده بهشت، والسّبْقةُ الْجنّةُ،
- و عاقبت بازنده آتش است.» والْغايةُ النّارُ»
دلایل :
زیرا در این سخن فاِنّ فيهِ
- با وجود عظمت لفظ مع فخامةِ اللّفْظِ،
- و بزرگی معنا وعِظمِ قدْرِ الْمعْنى،
- و تمثیل درست، و صادِقِ التّمْثيلِ،
- و تشبیه واقعی، و واقِعِ التّشْبيهِ
- سرّی شگفت سِراًّ عجيباً
- و معنایی لطیف نهفته، و معنىً لطيفاً
- و آن قول حضرت است که می‌فرماید: و هُو قوْلُهُ عليْهِ السّلامُ:
- که چون معنی سبقه و غایت مخالف هم است از آن حقیقتِ قیامتی به دو لفظ مختلف «سبقه ـ غایت» تعبیر فرموده لاِخْتِلافِ الْمعْنييْنِ، و لمْ يقُلِ «السّبْقةُ النّارُ» كما قال: «السّبْقةُ الْجنّةُ»
- فخالف بيْن اللّفْظيْنِ،«والسّبقةُ الْجنّةُ، والغایةُ النّار» «والسّبْقةُ الْجنّةُ، والْغايةُ النّارُ»
- زیرا مسابقه در کاری محبوب و هدفی مطلوب است لاِنّ الاْسْتِباق اِنّما يكُونُ اِلى امْر محْبُوب، و غرض مطْلُوب،
- و این صفت بهشت است، نه دوزخ و هذِهِ صِفةُ الْجنّةِ، و ليْس هذا الْمعْنى موْجُوداً فِى النّارِ،
- که به خدا از آن پناه می‌بریم، نعُوذُ بِاللّهِ مِنْها،
- و شایسته نبود بگوید: «والسّبقةُ النارُ»، فلمْ يجُزْ انْ يقُول: والسّبْقةُ النّارُ،
- بدینخاطر فرمود: بلْ قال:
- «الغایةُ النار»، «والْغايةُ النّارُ»،
- چه اینکه ممکن است پایان یک راه کسی را خوش نیاید، لاِنّ الْغاية قدْ ينْتهى اِليْها منْ لا يسُرُّهُ الاْنْتِهاءُ اِليْها
- و ممکن است خوش آید، و منْ يسُرُّهُ ذلِك،
بنابراین
- صحیح این است که برای هر دو صورت با کلمه غایت تعبیر شود. فصلح انْ يُعبّر بِها عنِ الاْمْريْنِ معاً،
- غایت در این زمینه مانند مصیر و مآل است، فهِى فى هذا الْموْضِعِ كالْمصيرِ والْمآلِ،
- چنانکه حق فرموده: قُلْ تمتّعُوا فاِنّ مصیرکُمْ اِلی النّارِ، قال اللّهُ تعالى: «قُلْ تمتّعُوا فاِنّ مصيركُمْ اِلى النّارِ».
- که صحیح نیست در اینجا به جای «مصیر» کلمه «سبقه» آید. و لايجُوزُ فى هذا الْموْضِعِ
- انْ يُقال: فاِنّ سبْقتكُمْ (بِسُكُونِ الْباءِ) اِلى النّارِ. فتأمّلْ ذلِك، بعيدٌ لطيفٌ
در این سخن اندیشه کن :
- که نهانی شگفت و ژرفایی عمیق و لطیف دارد، فباطِنُهُ عجيبٌ، و غوْرُهُ،
- و بیشتر سخنان حضرت چنین است. و كذلِك اكْثرُ كلامِهِ عليْهِ السّلامُ.
- در برخی از نسخهها«سُبقه» به ضمّ سین وارد شده. و فى بعْضِ النُّسخِ: و قدْ جاء فى رواية
- اُخْرى: «والسُّبْقةُ الْجنّةُ» بِضمِّ السِّينِ.
- و سُبقه به ضمّ سین نزد عرب مال یا متاعی است که به برنده مسابقه جایزه می‌دهند. والسُّبْقةُ عِنْدهُمُ اسْمٌ لِما يُجْعلُ لِلسابِقِ اِذا سبق مِنْ مال اوْ عرض.
- و معنی سبقه به فتح و ضم به هم نزدیک است، والْمعْنيانِ مُتقارِبانِ،
- زیرا سبقه به ضم سین جزاء عمل ناپسند نیست لاِنّ ذلِك لايكُونُ جزاءً على فِعْلِ الاْمْرِ الْمذْمُومِ،
- بلکه پاداش کار خوب است . و اِنّما يكُونُ جزاءً على فِعْلِ الاْمْرِ الْمحْمُودِ.-
******
لینک کوتاه :
http://www.isarpress.ir/?p=14146
