چکیده:

بخش حمل و نقل به عنوان یکی از زیر ساخت­های مهم در برقراری ارتباط میان مکان­های گوناگون درون یک کشور و همچنین کشورهای دیگر در جابجایی مسافر وکالا ، و مبادلات و تعاملات آنها نقش اساسی داشته و مناطق اطراف آنها سریعاً رشد پیدا کرده و در مقابل هنگام جنگ­ها درمعرض تهدید دشمنان قرار گرفته­اند. دسترسی آسان برای عموم مردم (تراکم مسافر در ایستگاه)، ضرورت استفاده از آن توسط مسافران، ازدحام بالای جمعیت، هزینه پائین و مناسب قطار برای مسافرت­های بین شهری نسبت به هواپیما باعث شده که تروریست­­­­ها نیز توجه ویژه‌ای به این شبکه حمل و نقل داشته باشند. وهمواره در معرض تهدیدات انسان ساخت مختلف قرار دارند. مهم ترین اقدام قبل ازتهدید شناسی وتحلیل آسیب پذیری دارایی شناسی ایستگاه های راه آهن می باشد، از آن جا که مهم ترین دارایی موجود در ایستگاه راه آهن مردم هستندوسایر دارایی ها  موجود در ایستگاه مسافری فقط به خاطر وارد ساختن صدمات به این دارایی مستقیما مورد هدف قرار می گیرد،در این پژوهش سعی شده به دلیل جمعیت پذیری بالای ساختمان اصلی ایستگاه ،کاهش آسیب پذیری ناشی از تهدیدات را در سایه  اقدامات پدافند غیر عامل در جزء اصلی ایستگاه های راه آهن (ساختمان اصلی ایستگاه) به صورت مطالعات کتابخانه ای واسنادی مورد بررسی قرار دهیم.

کلمات کلیدی:ایستگاه راه آهن ،تهدیدات،پدافند غیر عامل، پایداری ، حمل ونقل ریلی ، اسیب پذیری،

مقدمه

شبکه حمل و نقل ریلی با توانایی بالا در انتقال حجم بار، ایمنی مناسب برای مسافران، تعامل مطلوب با محیط زیست پیرامون. هزینه‌های کم برای استفاده کنندگان و … پویائی خود را همچنان حفظ نموده است. ایستگاه های راه آهن به عنوان مراکز برنامه­ریزی و جذب ترافیک از یک سو و آماده‌سازی ناوگان از سوی دیگر نقش کلیدی را در حمل و نقل ریلی ایفا می‌نمایند. امکان حمل انبوه مسافر در راه آهن باعث می‌شود که اهمیت اقتصادی و اجتماعی آن برای جامعه بالا رفته، همچنین از حیث امکان لجستیکی برای مقاصد نظامی اهمیت داشته باشد و کنترل و تخریب آنها جزء اهداف نظامی تلقی شود. اقدامات دفاع غیرعامل در جنگ‌های امروزی در جهت مقابله با تهاجمات دشمن و تقلیل خسارات ناشی از حملات زمینی، هوائی و دریایی مهاجم موضوع بنیادی است که وسعت و گستره آنها تمامی زیرساخت‌های کلیدی، مراکز حیاتی و … را در بر می‌گیرد. تجارب حاصله از جنگ‌های گذشته به­خصوص هشت سال دفاع مقدس مؤید این نظر است که کشور مهاجم جهت در هم شکستن اراده ملت و توان سیاسی، اقتصادی و نظامی کشور مورد تهاجم با اتخاذ راهبرد (استراتژی) انهدام مراکز ثقل [۱] توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی حساس و مهم می نماید.دفاع غیر عامل شامل تمام طرح ها واقداماتی است که موجب کاهش آسیب پذیری در مقابل تهدیدات گردیده که مستلزم به کار گیری سلاح نیست.

امروزه کشورهایی که طعم خرابی و خسارات ناشی از جنگ را چشیده­اند جهت حفظ سرمایه‌های ملی و منابع خود توجه ویژه‌ای به دفاع غیرعامل نموده­اند و در راهبرد دفاعی خود جایگاه والایی برای آن قائل شده‌اند.

ساختمان اصلی ایستگاه از جمله فضاهایی است که از اهمیت بالایی در ایستگاه برخوردار بوده و به دلیل ویژگی های خاص خودبه اقداماتی در حوزه دفاع غیر عامل نیاز مند است.

۱- اهمیت و ضرورت پژوهش

ظرفیت و کارایی سامانه حمل و نقل ریلی به طور مستقیم به زیرساخت های ریلی وابسته است. سامانه حمل و نقل ریلی با استفاده از زیرساختی که در اختیار دارد جابجایی بار و مسافر را انجام می دهد. زیرساخت های ریلی عبارتند از: ناوگان (لکوموتیو، خودکشش، واگن، ماشین آلات ریلی، مترو)، تسهیلات ثابت (ایستگاه ها، مراکز تعمیراتی، دپوها، کارخانجات خطوط ریلی، تونل، گالری و …) و سامانه های کنترلی (سامانه های نرم افزاری، ارتباط و علائم الکتریکی) عوامل نهفته در زیرساخت های حمل و نقل ریلی نظیر قابلیت لجستیکی فراوان استفاده آن در مقاصد نظامی جهت پشتیبانی، وجود مراکز جمعیتی فراوان در اجزای آن، و رابطه مستقیم با مردم باعث شده که اجزای اصلی زیرساخت ها مورد تهاجم دشمن قرار بگیرند [۱].

برای حفظ و پایداری ایستگاه های راه آهن در برابر تهدیدات، ابتدا باید تهدیدات انان شناخته شوند تا در گام های بعدی که ارزیابی آسیب پذیری و ارائه راهکارهای مختلفی جهت پایدارسازی ایستگاه ها در برابر تهدیدات مؤثر صورت پذیرد [۱].

با بررسی پژوهش های پیشین انجام شده، شناخت و ارزیابی تهدیدات انسان ساز در ایستگاه های راه آهن در پژوهش [۱] دیده می شود. این مقاله در نظر دارد با مشخص نمودن تهدیداتی که در ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن وجود دارد، راهکارهایی در حوزه پدافند غیرعامل در برابر تهدیدات ارائه دهد.

۲- ایستگاه های راه آهن

ایستگاه های راه آهن از سه جنبه قابل تعریف است: از نظر ترافیکی، از نظر فنی و از نظر نقطه نظر بهره برداری.

از نظر ترافیکی، ایستگاه محلی است برای ارائه انواع سرویس های مورد نیاز به بار و مسافر. از نظر فنی، ایستگاه محلی است که در آن خدمات فنی مورد نیاز به ناوگان ارائه می شود. از نظر بهره برداری، ایستگاه محلی است که در آن امکان تشکیل، تفکیک و تبدیل و اعزام و کنترل بر مسیر قطارها فراهم می شود. [۱]

۲-۱-ایستگاه های مسافری

ایستگاه های مسافری صرفاً جهت سوار و پیاده نمودن مسافران و همچنین ارائه سایر خدمات مربوط به امور مسافران از قبیل خدمات توشه و غیره می باشند. در برخی از ایستگاه های مسافری علاوه بر عملیات و فعالیت های فوق، فعالیت های مربوط به سرویس، تجهیز، آماده سازی و برخی از خدمات فنی قطارها انجام می گیرد. مجموعه ایستگاه مسافری از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

1. ساختمان اصلی ایستگاه
2. سکوها
3. خطوط

ساختمان اصلی مسافری: مکان و فضایی است میان خطوط ریلی و فضای شهری که تمام امکانات و خدمات را به  مسافران و شهروندان عرضه می کند. این دارایی اجزای مختلفی نظیر محوطه های ورودی سالن انتظار، گیت ورودی، حراست و … دارد و ماهیت آن فیزیکی است.

خطوط ریلی ایستگاه مسافری: خطوط ریلی مجموعه خطوطی است که در داخل ایستگاه، احداث یا از آن به تأسیسات مجاور ایستگاه منشعب شده باشد و عبارتند از: خط اصلی ایستگاه، خطوط مانور، خطوط انشعاب، خطوط صنعتی و تجاری.

سکوی: ‌سکوی ایستگاه راه آهن یکی از سه‌گانه‌های اصلی اجزای ایستگاه است و شامل ریل، فضای حرکت و انتظار مسافران و بخش‌های تجهیزاتی است. سکو محلی است که مسافر پس از گذر سالن انتظار و گیت کنترل بلیت برای سوار شدن به آنجا می‌رود در حالت کلی سکوها به دو نوع سکوهای کناری و جزیره‌ای تقسیم می‌شوند. چنانچه سکو از یک طرف مشرف به خط قرار گیرد و سکو از نوع کناری است و درصورتی که سکو از دو طرف بین خطوط قرار داشته باشد از نوع سکوی جزیره‌ای است.

مجموعه خدمات و فعالیتی که در ساختمان ایستگاه ارائه می گردد نیز به سه بخش زیر تقسیم بندی می گردند:

1. خدمات به مسافران
2. خدمات فنی – اداری
3. خدمات ایمنی – حفاظتی

ساختمان اصلی ایستگاه به‌دلایل مختلفی چون جمعیت‌پذیری بالا از اهمیت بالائی برخوردارند و همواره در معرض تهدیدات انسان ساخت مختلف قرار دارند. از این رو و در این پژوهش سعی شده است کاهش آسیب‌پذیری ناشی از تهدیدات را در سایه اقدامات پدافند غیرعامل در جزء اصلی ایستگاه‌های راه آهن یعنی همان ساختمان اصلی ایستگاه مورد بررسی قرار دهیم.

۲-۲-اجزای ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن

۲-۲-۱-ورودی:

مهمترین جزئی که نظام حمل ونقل ریلی را به ساختار شهری پیوند می دهد.ساختمان اصلی ایستگاه باید به تعداد کافی ومناسب باتوجه به تعداد مسافران در حالت عادی ،ساعت اوج استفاده شده وهمچنین مواقع اظطراری دارای ورودی و خروجی باشد.

۲-۲-۲-سالن کنترل نشده:

دراین قسمت فضاهائی از قبیل فضای انتظار،باجه های تلفن،دستگاه های خود پرداز [۲] ،نمازخانه،سرویس های بهداشتی ،آبخوری عمومی، دستگاههای امانات تعریف می شوند. [۲]

۲-۲-۳-سالن کنترل شده:

در این قسمت مسافران پس از کنترل بلیت توسط اپراتوربه سمت سکوها روانه می شوند.

۲-۲-۴-فضاهای ارتباطی

به فضاهایی که به منظور عبور ومرور مسافران تعبیه شده ، می توان به عنوان فضاهای ارتباطی نام برد.این فضاها با اهمیت ترین بخش های ایستگاه هستند.

۲-۲-۵-فضاهای اداری

دراین قسمت فضاهایی برای انجام برخی از خدمات پیش بینی می شوداصلی ترین فضا ها شامل ریاست گروه مسافری،فروش بلیت،اطلاعات،اداری ومالی می باشند.

۲-۲-۶-پیش خوان (گیت) کنترل بلیت

قسمتی است که مسافران با در دست داشتن بلیت وکارت شناسایی برای سوار شدن به سمت سکوروانه می شوند

 

۲-۱-طرح کلی حرکت مسافران در ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن

۳-دارائی‌های ساختمان اصلی راه آهن

دارائی‌شناسی مهم‌ترین اقدامی است که پیش از تهدیدشناسی باید انجام پذیرد چرا که تا درک مناسبی از آنچه در معرض تهدید است حاصل نشود تهدیدات به درستی استخراج نمی‌شوند. [۳]

در یک تقسیم‌بندی کامل می‌توان دارائی را در چهار دسته زیر قرار داد.

• دارائی‌های فیزیکی یا کالبدی که شامل سه زیر مجموعه‌ی سرمایه‌ها، تأسیسات و سازه است.
• دارائی نیروی انسانی که مهم‌ترین و حیاتی‌ترین دارائی یک مجموعه است.
• دارائی سایبری شامل مجموعه‌ای از شبکه‌ها که در راستای انتقال داده و اطلاعات طراحی شده‌اند.
• دارائی معنوی که عبارت است از نمادهای ماندگار که برای هر کشور ارزش تلقی می‌شود.

 

 

۳-۱-دارایی ایستگاههای راه آهن[۳]

دارایی		گروه
مردم		انسانی
حس امنیت ملی		معنوی
شبکه ها و اطلاعات	داده ها و شبکه های امنیتی	سایبری
فضاهای خدماتی- اداری	بخش های اداری و خدماتی برای کارکنان	کالبدی
تأسیسات	مکانیکی برقی اطفاء حریق	کالبدی
فضاهای در ارتباط با مسافرین	ورودی – خروجی سالن فروش بلیت مسیرهای ارتباطی کیت کنترل بلیت نمازخانه ها، سرویس های بهداشتی	کالبدی

 

ساختمان اصلی ایستگاه ماهیتی فیزیکی انسانی دارد که به وظایف آن ارائه خدمات به مسافرین محل ارتباط بین فضای بیرونی با خطوط قطار و ساماندهی مسافرین می باشد.

۴-تهدیدات

تهدید: هر گونه نیت، قصد و حادثه و اقدامی که ثبات سیاسی و امنیت ملی کشور را به خطر اندازد و یا به قابلیت ها، نیات و گاه اقدامات دشمنان بالفعل و بالقوه برای مداخله یا جلوگیری از نیل به منافع و اهداف امنیت ملی در سطح ملی تهدید گفته می شود بر اساس ماهیت تهدیدات از نگاه موضوعات سیاسی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی می توان تهدیدات را به شرح زیر تقسیم بندی کرد:

• تهدیدات سیاسی
• تهدیدات اقتصادی
• تهدیدات اجتماعی فرهنگی
• تهدیدات نظامی

از طرفی تقسیم بندی تهدیدات با توجه به بین المللی و امنیت ملی هر کشوری صورت می گیرد به طورکلی تهدیدات عبارتنداز:

الف) تهدیدات خارجی

ب) تهدیدات داخلی

در بسیاری از موارد منشأ تهدیدات داخلی از خارج نشأت گرفته است و برعکس، گاهی اوقات مسائل و مشکلات داخلی باعث می شوند تا دشمنان باکشور رقیب تحریک شده، امنیت آن کشور را به مخاطره اندازند لذا به هیچ وجه نمی توان تهدیدات داخلی و خارجی را از یکدیگر جدا دانست.

۴-۱-انواع تهدیدات خارجی

• نظامی
• اقتصادی
• سیاسی و حقوقی
• اجتماعی – فرهنگی

۴-۲-انواع تهدیدات به لحاظ ماهیت

• تهدیدات طبیعی
• تهدیدات غیرطبیعی

تهدیدات طبیعی شامل حوادث طبیعی از قبیل سیل و زلزله و طوفان و … می باشند. تهدیدات غیرطبیعی به مخاطرات انسان ساز تصادفی و عمدی تصمیم می گردد. مخاطرات انسان ساز عمدی از قبیل تروریسم (شیمیایی، میکروبی، جنگ و شورش) می باشد.در مخاطرات انسان ساز تصادفی می توان از انفجار، ریزش ساختمان، آلودگی محیط زیست را نام برد. هر تهدیدی مستقیماً ناظران و مسئولان منحصر به فرد خود را دارند. مثلاً تهدیدات ایمنی و بهداشت و محیط زیست زیرمجموعه بخش اچ اس ایی ^[۳] و تهدیدات مدیریت سوانح طبیعی از مسئولیت های بخش مدیریت بحران

است و تنها تهدیدات انسان ساز از نوع عمدی در حوزه مطالعات پدافند غیر عامل واین مقاله جای میگیرد.

۴-۳-انواع تهدیدات جهانی:

انجمن اقتصادی جهان[۴]درزوریخ گزارشی راتحت عنوان ریسک های جهانی سال ۲۰۱۲ منتشر کرده است  که به شناسایی ریسک ها در  ۵ گروه زیر می پردازد.

۴-۱-انواع تهدیدات جهانی [۱]

 

از پنج تهدیدبالافقط دوتهدیدژئوپلیتیکی وتکنولوژیکی دردامنه مطالعات پدافندغیرعامل درزیرساخت کالبدی قرار می گیرند.مصادیق تهدیدات ژئوپلتکتیک نظیر جنگهای نظامی،تروریسم،جنایات سازمان یافته،سلاح های کشتارجمعی میباشد.ومصادیق تهدیدات تکنو لوژیکی نظیرتهدیدات سایبری،جنگ الکترونیکی وشکست زیر ساخت های اطلاعاتی می باشد.

 

۴-۲-تهدیدات معرفی شده در منابع تخصصی[۳]

شیوه تهدید	ابزار تهدید	گونه ابزار تهدید	محل وقوع  نسبت به ایستگاه
تروریستی	بمب گذاری	سخت	خارج(مجاورت)-داخل
	نشر مواد سمی		خارج(مجاورت)-داخل
	ایجاد حریق عمدی		داخل
	حمله مسلحانه		داخل
خرابکاری	فیزیکی	سخت	داخل
	سایبری	نرم	خارج(نفوذ از بیرون)
امنیتی	آشوب	سخت	داخل
	گروگان گیری		داخل
هوائی	حمله هوائی وموشکی	سخت	خارج(مجاورت) داخل(نفوذ آثاروامواج انفجاری به داخل)

 

۴-۴- تهدیدات محتمل ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن:

با عنایت به موارد مذکور؛تهدیدات زیر برای ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن محتمل می باشد:

۴-۴-تهدیدات محتمل ساختمان اصلی  ایستگاه راه آهن[۴]

ردیف	نوع تهدید	حوزه مورد تهدید
۱	دسترسی افراد خرابکار به درون بخش های حساس	اتاق برق اتاق تغذیه تأسیسات مکانیکی اطفاء حریق
۲	به کارگیری بمب های الکترومغناطیسی	کلیه تجهیزات الکتریکی و رایانه ای
۳	آسیب رسانی به کابل های برق وشبکه	فضاهای  اداری -خدماتی فضاهای تاسیساتی فضاهای در ارتباط با مسافرین
۴	انجام عملیات بیوترورسیم و انتشار مواد گازهای سمی	فضاهای اداری خدماتی فضاهای تأسیساتی فضاهای در ارتباط با مسافرین هواکش و سیستم های تهویه
۵	بمب گذاری درداخل ایستگاه	فضاهای اداری و خدماتی فضاهای تأسیساتی فضاهای سرویس دهنده مسافرین
۶	آلوده سازی با پخش مواد ش . م .ه  [۵]	ورودی  به ایستگاه ها هواکش ها
۷	تهدید هوایی	ایستگاه و ساختمان اصلی و بخشهای آن

 

۵-آسیب پذیری:

آسیب پذیری عبارت است از هر نقطه ضعفی که می تواند به وسیله دشمن مورد بهره برداری قرار بگیردتا دارایی ها را مورد هدف قرار دهدوبه آنها خسارت بزندویا آنها را سرقت کند.آسیب پذیری شامل بررسی ارتباط زوجی هر دارائی هدف با تهدید مرتبط با آن برای شناسایی آسیپ پذیریهای بالقوه در ارتباط با روند حوادث امنیتی است. [۵]

۵-۱-آسیب پذیری  ساختمان اصلی ایستگاه

حفاظت ساختمان اصلی ایستگاه های بزرگ مسافری راه آهن در برابر حملات هایی ،موشكی یا تروریستی (انتحاری، انتشار مواد شیمیایی و بیولـوژیكی) لازم اسـت زیرا تخریب یا انفجـار، آتـش سـوزی و بـه ویـژه حمـلات بیولـوژیكی و شـیمیایی در ایـن ساختمان ها به علـت تـراكم مسـافران، باعـث خسـارت هـای سـنگین جـانی و مـالی جبران ناپذیری می شود و علاوه بر آن انعكاس رسانه ای موضوع در فضای روانی جامعـه  نیز مؤ ثر است . شایان ذكر است  درخصوص حمله بیولوژیكی این  احتمـال وجـود داردكه تروریستها بخواهند از طریق آلوده نمودن آب و غـذای مصـرفی درایسـتگاه هـا، قصد تهدید داشته باشند. مهمات شیمیایی و میكروبی به صورت بمب ها، موشک ها و مین ها ساخته می شوند كه پس از برخورد به هدف عناصری را در فضا منتشر مـی كنـد كـه هـیچ گونـه تخریـب  فیزیكی ای را در بر ندارد؛ بلكه مستقیماً به روی موجودات زنده ا ثر گذاشـته و تلفـات وســیع انســانی و ا ثرات زیســت محیطی شدیدی را بر جای می گذارد. [۶]

۶- پدافند غیر عامل:

بر اساس سیاست‏ های کلی نظام ، ابلاغی توسط رهبر معظم انقلاب،پدافند غیرعامل این‏گونه تعریف می‏شود: مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‏ ای که موجب افزایش بازدارندگی،کاهش آسیب پذیری،تداوم فعالیت ‏های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن می‏ شود. [۶]

پدافند غیر عامل به مجموعه ای از اقدامات غیر مسلحانه برای کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، شریان های حیاتی تأسیسات حساس و سازه های مهم در برابر بارهای انفجار و تهدیدات احتمالی دشمن و بلایای طبیعی گفته می شود. عدم رعایت اصول پدافند غیر عامل در بخش های زیستی، پوتویی، عمرانی، سایبری وغیره می تواند باعث از بین رفتن نیروی انسانی، نابودی زندگی هزاران گونه زیستی، آلودگی زیست محیطی، تشدید آسیب پذیری سازه ها و در نتیجه صرف هزینه های گزاف در برابر تهدیدات احتمالی شود. لذا در نظر گرفتن این اصول دارای اهمیت خاصی خواهد بود.

۶-۱-اصول و اقدامات پدافند غیر عامل:

استتار، اختفاء، پوشش، مزیت، تفرقه و پراکندگی، مقاوم سازی و استحکام، اعلام خبر، مکان یابی، تحرک، پناهگاه، جان پناه ، انضباط استتار، حفاظت، سیستم اطفاء حریق، اقدامات درون سیستمی، آموزشی و ایجاد فرهنگ دفاع، ایجاد موانع، عملیات دود، اقدامات بعد از بمباران (کنترل تردد، تخلیه ،مجرحین، کنترل خسارت، خنثی سازی بمب و …)ایمنی، مقابله با بمب های گرافیتی، ایجاد استحکامات صحرائی و سازه های موقتی، ایجاد سازه های امن و مقام سازی تأسیسات، دفاع غیرعامل در برابر حملات ویژه.

۶-۲-راهکارهای پدافند غیر عامل در ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن

انجام اقدامات دفاع غیر عامل، درجنگ های نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تعاملات خضمانه و تعلیل خسارت ناشی از جملات کشور مهاجم، موضوعی بنیادی است که وسعت و گسترده آن تمامی زیر ساخت ها و مراکزحیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی از جمله ایستگاههای راه آهن را در نظر می گیرد. از آن جا که ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن جزء اصلی آن می باشد بروز بحران در آن در خصوص تهدیدات انسان ساز مانند: حملات تروریستی، گروگان گیری، تخریب در اثر حملات همگانی استفاده غیر قانونی از تجهیزات ایستگاه مانند صندوق امانات در نگهداری اقلام و محصولات قاچاق، انتقال بیماریهای عفونی واگیردار، مصدوم شدن مسافرین به دلیل عدم رعایت استانداردهای مصالح مناسب با شرایط اقلیمی آن منطقه و یا افراد توانخواه، تجمع و محل جولان افراد خلاف کار که زمینه ساز تفکر و کارهای خلاف مانند قاچاق مواد مخدر، درگیری و نزاع بین مسافرین و تخریب اموال سالن مسافری ،آتش سوزی، سقوط اجسام و اشیاء داخل سالن اصلی ایستگاه راه آهن می تواند امنیت جانی مسافرین را به مخاطره اندازد. [۷]

ایستگاههای راه آهن در مقابل سلاح های میکروبی وشیمیایی باید دارای سـامانه كنترل هوا و فیلتر تصفیه هوا برای رفـع آلـودگی از هوای ورودی بـه درون  پناهگاه  باشد. از آن جایی كه به طور طبیعی، تمام  عوامل شیمیایی و میكروبی، توسط هوا قابل جابجا شدن هستند و عموماً سنگین  ترازهوا نیزمی باشند، موقعیـت  جهـت  پناهگـاه، عامل بسیار مهمی در كل حفاظت  پناهگاه می باشد.

تأسیسات  وسـامانه  تهویه باید حفاظت وایمنی داخل پناهگاه را درمقابل آلودگی های حاصـل از انفجـاروموج انفجـاررا تـأمین نمایـد. شایان ذكر است  فضاهای پناهگاهی حفاظت  شده درمقابل اثرات شیمیایی بایـد كـاملاً هوابندی شوند. ،هوابندی پناهگاه های شیمیایی توسط درب های مخصوص انجام  شـده  و در مسیر كانال های هوا، فیلترهای تصفیه هوا نصب می گردد. حفظ نمود. تهویه هوا در چنین  پناهگاه هایی درصورت وجود برق شبكه یا برق اضطراری با نیروی برق انجا م می پذیرد، اما درصورت قطع نیروی الكتریكی لازم  است  كه سیسـتم تهویـه مكـانیكی نیز موجود و در دسترس باشد. برای این  منظور، پمپ های مكنده ای موجود می باشـد  كه به وسیله ای شبیه دوچرخه می توان هوا را تأمین  و تهویـه نمـود.

مسیرهای دسترسی در ایستگاه های مسافری، اهمیت  ویژه ای دارنـد. در نظـر گـرفتن درب هــای مناسـب خــروج اضــطراری، درزمــان انتشــار مــواد خطرنــاك شــیمیایی و بیولوپیكی، حملات هوایی و موشكی آتش  سـوزی و سـایر بحـران  هـا،  كمک شایانی به كاهش تلفات خواهد نمود. همچنین با تجهیز ایستگاه هابه تجهیزات اعلام  خبر (چه در محوطه و چه در سال  مسافران) می توان به كاهش  تلفات ناشـی از  بحران ها کمک نمود. اعلا م خبرِ به موقع حمله هوایی، یكی از اصول پدافنـد  غیرعامـل  مـی باشـد كـه نقـش مهمی را در تقلیل و كاهش  صدمات و خسارات تأسیساتی، تجهیزاتی و نیروی انسانی یک مجموعه و یا سازمان درون شهری، ایفامی كند. برنامه ریزان و طراحان شهری باید با اتخاذ تدبیر لازم  پیش  بینی های مربوطه را درخصوص نصب تجهیزات اعلام خبـر درمراكزجمعیتی و مسكونی شهرها و ایجاد ارتباط آن ها با مراكز اعلا م خبر اصلی فراهم نمایند، تا اطلاعِ به هنگام ازتهدیـد و پنـاه گـرفتن  بـه موقـع مـرد م در پناهگـاه هـای پیش بینی شده امكان پذیر گردد. بالا بردن آمادگی هرچه بیشتر مردم دراین  خصوص، نیازمند برنامه ریزی همه جانبه مسـئولین  ذیـربط جهـت  انجـام  آزمایشـی مانورهـای  نوبه ای می باشد.

تمركز ستادی در سـاختمان  هـای متمركـز و بسـیار بـزرگ  بـر خلاف اصـول پدافنـدغیر عامل است   لذا مطـابق  اصـل پراكنـدگی بایـد سـعی شـود وظـایف متعـدد یـک ساختمان حتی المقدوردرچند ساختمان یا از تمركزوظایف دریک ایستگاه اجتنـاب ودرچندایستگاه باشد.

حملات تروریستی به روش هایی همچون بمب گذاری به وسـیله ماشـین متحـرك یـا ثابت ، بمب گذاری در جعبه یا بدن انسان(انتحاری)به ایستگاه هابسیار محتمل می باشد كه در مقابل آن ها،سازه مقاوم، معماری مناسب، حفاظت  فیزیكی (انسانی و سیستم مدار بسته)، كـاهش   ازدحا م نقطه ای و…اهمیت دارند. مقاو م در نظر گرفتن  (ساختمان اصلی راه آهن) برای مقابله در برابـر حمـلات دشمن از قبیل حمله با سلاح های انفجاری هسـته  ای، تروریسـتی،هـوایی و موشـكی  آنها را در برابر بلایای طبیعی نیز حفظ خواهد نمود. هرچند كارایی این  روش بنا بـه  قدرت تخریبی سلاح های امروزی محل تأمل و بررسی می باشد. درواقع مقاوم  نمـودن ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن در حـد مقاومـت  دربرابر انفجار در هوا، گلوله های باكالیبركوچک و ترك  انفجارات، مقدور اسـت  مقاوم نمودن دربرابراصابت مستقیم بمب یـا موشـک هـای جدیـد، بسـیار دشـوار و پرهزینه است . با این  حال، استفاده از توصیه های مربوط به طراحی معمـاری، سـازه وتأسیسات در ساختمان اصلی ایستگاه ها جهت كاهش  مخاطرات دفاعی و امنیتی مؤثر می باشد و برای این  منظور، توصـیه مـی شـود كـه بـرای طراحـی سـازه مـی تـوان ازدستورالعمل های بارگذاری ناشی از انفجار استفاده نمـود. [۷]در نظر گرفتن  پناهگاه های دو یا چند منظوره، امن  و مقاوم  برای ایستگاههـای بزرگـی  مانند تهران كه صدها نفر کارکنان و مسـافر در آن مسـتقر هسـتند، ضـروری بـه نظـر می رسد.

با توجه به مطالب بیان شده در متن می توان به پدافند غیر عامل در ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن راه کارهایی در رفع برخی از تهدیدات اشاره کرد. [۸] :

• چند منظوره بودن فضاهای داخل ایستگاه به صورتیکه در مواقع بحران قابل استفاده به عنوان پناهگاه باشد.
• دارای فضای درمان و فوریت های پزشکی.
• نورپردازی ایستگاه با سامانه های برقی اضطراری باید برای زمان قطع برقی طراحی و پیش بینی شود.

این نور پردازی در صورت امکان باید برای ساعات روز بر پایه استفاده از هوشمندانه از نور خورشید طراحی و پیش بینی شود.

• دارای شبکه برقی اضطراری
• دارای شبکه اطفاء حریق.
• دارای شبکه تهویه هوای مطبوع.
• دارای سامانه اعلام خطر.و خبر .
• دارای اتاق مدیریت کنترل بحران.
• نصب هشدار دهنده ها در مدخل های ورود به ایستگاه.
• دارای امکان تولید برخی خدمات پشتیبانی دفاع.
• دارای امکان تأمین غذای برای شرایط بحران .
• ذخیره آب به مقدار کافی برای شرایط بحران ومصرف آتش نشانی.
• پیش بینی خروجی های اضطراری
• استفاده از حسگرهای اعلام سرقت دوربین های مدار بسته [۷] ثابت و حساس به حرکت بزرگنمایی
• و سایر موارد حسب شرایط محیطی

 

۷-نتیجه گیری وپیشنهادات

بخش حمل و نقل ريلي به سبب مزاياي مختلف از قبيل قابليت حمل انبوه بار و مسافر، مصرف پايين انرژي، حفظ محيط زيست، استهلاك پايين در ناوگان و غيره، داراي جايگاه خاصي در بخش حمل و نقل به ويژه در جهت برقراري توسعه پايدار مي باشد.وایستگاههای راه آهن مفصل بین شبکه ریلی و شبکه شهری بوده واز اهمیت بالایی برخوردار بوده و در نعرض تهیدات مختلفی قرار دارد ؛ که ضرورت دارد تمهیدات دفاع غیر عامل در انها بکار بسته شود .

ساختمان اصلی ایستگاه راه آهن ؛ مهمترین بخش ایستگاه بوده و لازم است راهکارهای مذکور در ان رعایت شده ، تا علاوه برکاهش آسیب پذیری ، از امنیت کافی برخوردار بوده و در شرایط بحران بتواند تدوام خدمات اضطراری داشته باشد .

در شهرهای بزرگ، سالن مسافران ایستگاه راه آهن در زیرزمین  قرار گیرد و طبقه همكف آن به پاركینگ و طبقات بالاتر بـه فضـاهای اداری و تجـاری اختصـاص یابد، علاوه بر حفاظت و نقش پناهگاهی ساختمان ایستگاه، دسترسی سریع مسافران بـه  خط و سكو فراهم می گردد. همچنین  از فضاهای شهری استفاده مناسب تـری بـه عمـل می آید.

با توجه به این  كه ایستگاه های راه آهن ،مانند متروی شهری است  با ایـن  تفـاوت   كه كلیه ایستگاه های راه آهن  به صورت روسطحی درنظر گرفته شده است  و این  در حالی است  كه اغلب ایستگاه های مترو به صورت زیرسطحی ساخته شده است .لـذا درصـورت   طراحی ایستگاه های راه آهن شایسته است به صورت زیرزمینی دومنظوره و متصل به شبکه مترو قرارگیرد.

 

منابع

۱- فیضی احسان ، سید یحیی صفوی، فتح اله شمسایی، زفر قندی ارزیابی و اولویت بندی تهدیدات انسان‌ساز خصمانه در ایستگاه های تشکیلاتی راه آهن با رویکرد پدافند غیر عامل، (پاییز ۱۳۹۵)

۲- جریان محمدعلی ، جلالی فراهانی غلامرضا “معیارهای طراحی ایستگاههای روزمینی در سامانه راه آهن مشتری (مترو) از منظر پدافند غیرعامل (پاییز ۱۳۹۷)

۳- جلالی فراهانی غلامرضا ، شمسائی فتح اله ، قنبری نسب علی ، غضنفری مصطفی “تعیین و رتبه بندی تهدیدات انسان ساخت عمدی در اجزای اصلی ایستگاههای مترو(پاییز۱۳۹۲)”

۴- هاشمی فشارکی سید جواد ، محمودزاده امیر ، شهپر هادی “بررسی آسیب پذیری متروها در برابر تهدیدات انسان ساز”؛ ۱۳۹۴

۵- قلی زاده سعید ، نکوئی محمدعلی ، فیضی احسان) “کاربرد ارزیابی خطرپذیری امنیتی در سامانه ریلی و ایستگاه راه آهن (اردیبهشت ۱۳۹۲″

۶- خصالی، رضا مهندس عبداله نقی  پور(سال چاپ۱۳۹۷)”پدافند غیر عامل در صنعت حمل ونقل ریلی”تهران،دانشگاه امام حسین

۷- عبادی علی ، دکتر مهدی اختر کارون، قباد عبادی (مهر ۱۳۹۵)” معماری باید از ایستگاههای مترو در بکارگیری الزامات نوین پدافند غیر عامل حیات فعالیت و استفاده پناهگاهی در شرایط بحران”

۸ – هاشمی‌فشارکی سیدجواد ، صالحی‌اصل. محمود،  طراحی ایستگاه‌های راه‌آهن از منظر دفاع غیرعامل ، دانشگاه جامع امام حسین (ع) ، انتشارات سخنوران، ‏‫۱۳۹۵.

۹-پایگاه اطلاع رسانی رهبر انقلاب  به نشانی  https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=16985

زیرنویس :

[۱]  end of Gravity

[۲]   ATM

[۳] Health safety environment -WEF

[۴] WorldEconomicForum – HSE

[۵]   NBC

[۶]  https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=16985

[۷]  Light&Day