رسالت راهبردی وزارت راه شهرسازی در تحقق شهر و معماری اسلامی

در این نوشتار،براساس پیام نوروزی وزیر راه و شهرسازی مبنی بر “توجه ویژه به الگوهای شهرسازی و معماری برخاسته از تمدن ایرانی_ اسلامی “، ضمن یاد آوری الزامات قانونی این مهم ، توصیه های لازم جهت اجرایی شدن این پیام وزیر برای زیر مجموعه های وابسته به وی تبیین شده است.
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

آیت‌الله دکتر سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در تماس تلفنی با رهبر معظم انقلاب اسلامی ضمن تبریک سال نو، اعلام نمود که دولت در سال جدید با همه توان، بهبود اقتصاد و معیشت مردم و تحقق شعار سال را دنبال خواهد کرد. ( سامانه ریاست جمهوری ، ۱ فروردین ۱۴۰۲ ) و در دیدار عیدانه خویش بیان داشتند : ” تلاش دولت برای خدمتگزاری …. بر بسیج همه ظرفیت‌ها و برنامه‌ریزی منسجم برای تحقق شعار سال ۱۴۰۲ یعنی «مهار تورم و رشد تولید» و اجرایی شدن دستور رهبر معظم انقلاب تأکید کرد. ” ( ایسنا ، ۵ فروردین ۱۴۰۲ ) رئیس جمهور همچنین در نخستین جلسه هیئت دولت در سال ۱۴۰۲ هر وزارت خانه شعار سال را اجرا کرده و تاکید کرد: ” دولتمردان تلاش خواهند کرد، با تقویت نقاط قوت و شناسایی و برطرف کردن نقاط ضعف وضع موجود را اصلاح و مطالبه تحول رهبری را محقق کنند.” ( سامانه ریاست جمهوری ، ۶ فروردین ۱۴۰۲ )

وزارت راه و شهرسازی متولی سیاست‌گذاری در حوزه مسکن و شهرسازی در کشور و اداره امور حمل‌و نقل زمینی، دریایی و هوایی در محدوده داخلی کشور و …. می باشد ؛ که هم‌اکنون دکتر مهرداد بذرپاش تصدی این وزارتخانه را در دولت سیزدهم با برنامه ساخت ۴ ملیون واحد مسکونی بعهده دارد .

وزیر راه و شهرسازی در پیام تبریک سال ۱۴۰۲ نوشت : “توجه ویژه به الگوهای شهرسازی و معماری برخاسته از تمدن ایرانی_ اسلامی، توجه به اقشار کم درآمد و بازآفرینی بافت های فرسوده، ناکارآمد و ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی و بافت های قدیمی و استفاده ازروشها وفناوریهای نوین ساخت و نوآوری در مشارکت و تامین مالی از اهم سیاست هاست . ” ( خبرگزاری مهر ، ۱ فروردین ۱۴۰۱ )

لذا ضرورت دارد در این راستا ؛ همانند که رئیس جمهور که تحقق شعار سال را ذیل دولت را بیان کردند ، وزیر محترم راه و شهرسازی نیز در راستای تحقق شعار در رشد تولید مسکن ، با شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی که در پیام نورزوی سال ۱۴۰۲ اذعان شده است ، در زیر مجموعه های آن وزارتخانه نیز ابلاغ بفرمایید :

الف ) بخشهای متولی

اداره کل راه و شهرسازی استان ، بخصوص اصفهان ، البرز ، قم ، تهران ، مشهد ، شیراز مبنی بر رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی در طرحهای ساخت مسکن جاری ، با عنایات به وظایف مقرره ادارات کل در سطح استانها شامل :
تهیه و تنظیم سیاست ها و خط مشی های اجرایی و ضوابط لازم برای هدایت و كنترل شهرنشینی در جهت تحقق طرح جامع سرزمین.بالحاظ اولویت های آمایشی .
تعیین حدود توسعه و ظرفیت شهرهای آینده با توجه به شرایط فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی و طرح و تنظیم نقشه توزیع جمعیت (تهیه طرح جامع برای هریك از شهرها با توجه به ضوابط و استانداردهای مصوب و تعیین ضوابط و استانداردها برای تهیه نقشه های هادی و اعلام آن به وزارت كشور).
تهیه معیارها ، ضوابط و آئین نامه های شهرسازی و ابلاغ مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران به وزارتخانه ها و سازمان های مسئول و ارشاد و راهنمایی دستگاه های مربوط در مورد مسائل ناشی از اجرای طرحهای جامع شهری.
اعتلای هنر معماری ایران و رعایت سبك های مختلف معماری سنتی و ملی و تقویت و توسعه فرهنگ و ارزشهای اسلامی در معماری و شهرسازی.
نظارت بر فعالیتهای شهرسازی بخش خصوصی از حیث رعایت معیارها و ضوابط شهرسازی.
نظارت بر تهیه طرح های جامع و تفصیلی و جلب نظر شورای شهر و شهرداری مربوط در حین تهیه طرحهای تفصیلی و همچنین نظارت بر اجرای مراحل مختلف طرح های مذكور.
سیاست گذاری در مورد طرح ریزی شهری و نحوة مدیریت مجموعه های شهری.
راهبری تعیین استانداردها برای مسكن ، ساختمان های دولتی و تاسیسات شهری و همچنین تهیه و اجرای طرحهای عمرانی شهری
نظارت عالیه بر اجرای ضوابط و مقررات شهرسازی و مقررات ملی ساختمان در طراحی و اجرای تمامی ساختمانها و طرح های شهرسازی و عمرانی شهری
راهبری و ساماندهی طرح های بهسازی ، نوسازی و بازسازی محلات قدیمی ، فرسوده و ناكارآمد شهری و سكونتگاههای غیر رسمی
معاونت معماری و شهرسازی مبنی مصوب نمودن طرحهای جامع و تفضیلی جدید مشروط بر رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی و همچنین ابلاغ اصول و ملاجظات هویت اسلامی ایرانی در طراحی شهری و معماری بناهای جدید از طریق دفاتر زیر مجموعه خویش :
دبيرخانه شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران
دفتر طرح‌ریزی شهری و طرح‌های توسعه و عمران
دفتر نظارت بر طرح‌هاي توسعه و عمران
دفتر ترویج معماري، طراحي شهري و بافت‌هاي واجد ارزش
معاونت مسکن و ساختمان مبنی بر در سطوح سیاست گذاری ، اموزش و نظارت عالیه مبنی بر تحقق رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی در طرحهای ساخت مسکن جاری براساس وظایف مقرره ان معاونت :
سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت بر تأمین مسكن متناسب با نیاز و تنظیم بازار.
راهبری نهادهای مدیریتی بخش مسكن از قبیل شورای عالی مسكن و كارگروه مسكن
سیاستگذاری تدوین، تصویب و ترویج مقررات ملی ساختمان
نظارت عالیه بر امور سازمان‌های نظام مهندسی ساختمان
سیاستگذاری به منظور ارتقاء كیفی مهندسی ساختمان
سیاستگذاری آموزشی در سطوح مختلف نظام مهندسی ساختمان
سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و فراهم‌آوردن زمینه اجرای اهداف و خط مشی‌های قانون‌نظام‌مهندسی و كنترل‌ساختمان
نظارت عالیه بر اجرای ضوابط و مقررات ملی ساختمان در طراحی و اجرای تمامی ساختمان‌ها و طرح‌های شهرسازی و عمران شهری كه اجرای ضوابط و مقررات مزبور در آنها الزامی است
سازمان مجری ساختمانها و تاسیسات دولتی و عمومی مبنی بر رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی در طرحهای ساخت بناهای دولتی و عمومی درحال ساخت و جدید الاحداث
مركز تحقیقات راه، مسكن و شهرسازی تحقیق و تولید مبانی وملاحظات و ارایه الگوهای کابردی شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی با قید فوریت برای رفع نیاز فعلی بر اساس
بند ۳ وظایف مبنی بر ” مطالعه و تحقیق به منظور تهیه و تدوین استانداردها، معیارها، ضوابط و آئین‌نامه‌های علمی و فنی و اجرایی مربوط به ساختمان و مسکن،”
بند ۹ وظایف مبنی بر ” بررسی و ارزشیابی روشهای ساختمانی احداث مسکن در خانه سازی شهری و روستایی در مناطق مختلف کشور به منظور معرفی الگوهای مسکن نمونه.”
بند ۲۴ وظایف مبنی بر ” تحقیق و بررسی در زمینه دوره‌های مختلف شهرسازی و معماری سنتی و ملی ایران و به ویژه در دوره‌های بعد از اسلام، و معرفی اصول و قواعد ‌قابل تعمیم و تلفیق آن، با در نظر گرفتن روش‌های نوین علمی و فنی، برای یافتن شیوه‌های اصولی و مناسب برنامه ریزی و طراحی شهری و معماری در‌مناطق کشور. “
بند ۲۵ وظایف مبنی بر ” تحقیق و بررسی در زمینه معماری مسجد و جایگاه آن در شهرسازی اسلامی و انجام اقدامات لازم درخصوص طراحی مناسب برای مساجد و‌تحول اساسی در این امر.”
شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید مبنی بر رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی در طرحهای شهرها و شهرکهای جدیدالتاسیس ونیز ساخت مسکن در محدوده فعلی ، براساس
بند ۱ ماده ۴ وظایف مبنی بر ” ساماندهی، راهبری و مدیریت ایجاد شهرها یا شهرک‌های جدید در کشور ” .
همچنین بند ۴ ماده ۴ وظایف مبنی بر “مدیریت تهیه طرحهای جامع و تفصیلی شهرهای جدید”
شركت بازآفرینی شهری ایران مبنی بر رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی در طرحهای بافتهای فرسوده و ناکارآمد براساس :
“بند الف وظایف مبنی بر ایجاد هماهنگی و همراستاسازی دستگاه ها و نهادهای ذی ربط در زمینه احیا، بهسازی و نوسازی محدوده های هدف در چهارچوب برنامه های عملیاتی بازآفرینی شهری”
مركز توسعه و سیاست‌های راهبردی ، تحقق پذیری ضربتی رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی براساس وظایف مندرج در پایگاه وزارت راه و شهرسازی :
تحلیل محیط درون‌سازمانی و برون‌سازمانی، قوانین و محدودیت‌ها، اسناد بالادستی و برنامه‌های توسعه ملی موجود در حوزه فعالیت وزارت راه و شهرسازی و شناسایی مسائل راهبردی در این حوزه و تدوین و به‌روزرسانی و پیگیری تصویب مأموریت و ارزش‌ها و چشم‌انداز در حوزه‌های فعالیت وزارت راه و شهرسازی
کمی‌سازی چشم‌انداز توسعه در سطح وزارت راه و شهرسازی و حوزه‌های مختلف فعالیت آن شامل شهرسازی، مسکن و ساختمان،
تحلیل راهبردی و شناسایی شکاف بین وضعیت موجود و مطلوب چشم‌انداز توسعه جهت تدوین و به ‌روزرسانی سیاست‌ها، راهبردها، نقشه راهبرد و شاخص‌ها و تدوین اهداف کمّی جهت ارتقای شاخص‌ها و تجزيه و تحليل و پیگیری تصویب برنامه‌های راهبردی وزارت در سطح مدیریت کلان و حوزه‌های مختلف
شناخت مسائل راهبردی توسعه ملی در حوزه وظایف و مسولیت‌های وزارت متبوع و مفهوم‌پردازی در مورد راه‌حل آنها
تدوین و پيگيری تصويب راهبرد و سبک مدیریت راهبرد وزارت راه و شهرسازی در خصوصِ حوزه فعالیت سازمان‌های زيرمجموعه و اعلام آنها به مدیریت اين سازمان‌ها
سازمان ملی زمین و مسكن ، الگوسازی شهرسازی و معماری برخاسته از تمدن ایرانی_ اسلامی تصریحی وزیر محترم شهرسازی
براساس بند ۴ وظیفه مصوب خویش نسبت به ” الگوسازی در زمینه های طراحی شهری، طراحی و اجرای واحدهای مسکونی و جزییات شهری از طریق اجرای طرحها و پروژه های ویژه “

ب) بخشهای موثر

براساس ماموریت سازمانی خویش پیش بینی های لازم را جهت تحقق شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی در سازمانها و شرکتهای مربوطه دیده و پیگیری نمایند :

معاونت برنامه ریزی و مدیریت منابع
معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی
معاونت حقوقی، امور مجلس و استان ها
مركز امور مجامع و نظارت بر امور قراردادها
مركز ارتباطات و اطلاع رسانی
مركز حراست
دفتر بازرسی ،مدیریت عملكرد و حقوق شهروندان
شورای فرهنگی
امور ایثار گران
معاونت ها، مراكز و دفاتر ستادی

ج ) سایربخشها

رعایت شهرسازی و معماری اسلامی_ایرانی در طرحهای بناهای جدید و محوطه سازی های خویش :

سازمان هواپیمایی كشوری
سازمان بنادر و دریانوردی
سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای
شركت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران
شركت فرودگاه ها و ناوبری هوایی ایران
شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل كشور
شركت راه آهن جمهوری اسلامی ایران
شركت شهر فرودگاهی امام خمینی (ره)

سخن پایانی

وزارت راه شهرسازی رسالت اساسی و راهبردی در تحقق ایجاد شهر اسلامی و معماری اسلامی در راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی در گام دوم انقلاب دارد و با توجه به نهضت تولید ۴ ملیون واحد مسکونی فرصت بی نظیری در شکل گیری شهرها و بناهایی با الگوی اسلامی و ایرانی می باشد ، که بایستی بخشهای مختلف وزارت راه و شهرسازی که در بالا ذکر شده ، ضمن پاکسازی از رسوب فکری طیف اقای عباس آخوندی از موضوع ایرانشهری به سمت ایرانی اسلامی سوق پیدا کرده و هویت زیر ساخت زندگی شهروندان تامین شود . بدیهی است آموزش عالی در رشته های شهرسازی ومعماری و نیز سازمان نظام مهندسی و شهرداریها و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و شوراهای روستا نیز بایستی در این راستا بایستی به وظایف خویش عمل نمایند .

پیوست ها :

***

پیوست یک : مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان

در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان ( لازم الرعایه) با موضوع الزامات عمومی ساختمان ، در بند ۵-۲-۱-۴ مبنی بر ” بکار گیری وترویج ارزشهای ایرانی اسلامی در طراحی و ساخت بنا ( صفحه ۴ و ۵ ) منتشر شده توسط دفتر تدوين مقررات ملي ساختمان ، (ويرايش سوم ۱۳۹۶ )

https://civiliha.com/uploads/editor/56926e.pdf

***

پیوست دو : متن مصوبه شورای عالی مسکن

به شماره ۱۲۷۱۸۷ به تاریخ ۱۹- ۷- ۱۴۰۱ به نشانی :

https://media.dotic.ir/uploads/org/2022/10/12/166557963893868400.pdf

***

پیوست سه : جزئیات مصوبات شورای عالی مسکن اعلام شد

خبرگزاری مهر ، ۲۱ تیر ۱۴۰۱

mehrnews.com/xY52G

***

پیوست چهار : ابلاغ سیاست‌های کلی نظام در امور «شهرسازی»

رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۱۱/۲۹

https://khl.ink/f/11270

***

پیوست پنج : ابلاغ سیاست‌های کلی نظام در امور «مسکن»

رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۱۱/۲۹

https://khl.ink/f/16983

***

پیوست شش : بیانات مهم رهبر انقلاب در دیدار شهردار و اعضای شورای اسلامی شهر تهران

تحقق سبک زندگی اسلامی در شهر

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی پیش‌ازظهر امروز (دوشنبه) در دیدار رئیس و اعضای شورای اسلامی، شهردار، معاونان و شهرداران مناطق مختلف تهران، با اشاره به لزوم اهتمام ویژه به معماریِ ساخت‌وسازها در تهران به منظور ایجاد فضای سبک زندگی اسلامی تأکید کردند: در اداره‌ی کلانشهر تهران و همچنین در اداره‌ی کشور باید روحیه‌ی خدمت به مردم با نیّت خدایی و با تکیه بر علم و درایت یا همان روحیه‌ی مدیریت جهادی حاکم باشد تا بتوان از مشکلات عبور کرد و به پیش رفت.
ایشان ضمن تبریک به اعضای دوره‌ی جدید شورای اسلامی شهر و همچنین شهردار تهران به دلیل به‌دست‌آوردن فرصت خدمت به مردم، اهمیت تهران را فراتر از یک کلانشهر دانستند و گفتند: تهران از یک طرف نماد آبادانی، صلاح، سعادت و سبک زندگی در کشور است و از طرف دیگر به عنوان الگو و خط‌دهنده برای شهرهای سراسر کشور، مطرح است.
رهبر انقلاب اسلامی با قدردانی از خدمات شهرداری تهران در سال‌های اخیر افزودند: با وجود برخی مشکلات همچون آلودگی هوا و حمل‌ونقل و تراکم جمعیت در تهران، اما اقدامات شهرداری در بخش‌های مختلف همچون تمیزی شهر، فضای سبز و بوستان‌ها، ساخت بزرگراه‌ها و پل ها، گسترش مترو، و ایجاد فضاهای ورزشی، کاملاً برجسته و خوب بوده است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رمز این موفقیت‌ها را مدیریت جهادی دانستند و تأکید کردند: اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونیِ فشارهای خباثت‌آمیزِ قدرت‌های جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد.
ایشان با اشاره به حضور سلایق و دیدگاه‌های سیاسی مختلف در شورای اسلامی شهر تهران، خاطرنشان کردند: تا هنگامی که نیت همه‌ی اعضای شورا، خدمت به مردم و کار برای آنها باشد، این دیدگاه‌های مختلف، در مسیر این هدف والا، تفاوتی نخواهند داشت.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خطاب به اعضای شورای چهارم شهر تهران تأکید کردند: شما تلاش کنید با همت بر کار و خدمت، تجربه‌ی خوبی به یادگار بگذارید.
ایشان در ادامه، چند نکته را نیز در خصوص شهرداری تهران بیان کردند:
تعامل دو سویه‌ی شهرداری تهران و دولت، نخستین موضوعی بود که رهبر انقلاب اسلامی بر آن تأکید کردند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این باره گفتند: این موضوع، توصیه‌ی همیشگی من بوده است که متأسفانه در برخی برهه‌ها به آن عمل نشد و مشکلاتی به‌وجود آمد، اما باید شهرداری تهران تمام تلاش خود را برای تعامل با دولت انجام دهد و البته به دولت نیز برای همکاری با شهرداری و شورای شهر توصیه شده است.
ایشان با اشاره به سخنان رئیس شورای شهر تهران مبنی بر حضور وزرا در جلسات شورا خاطرنشان کردند: این روند تعامل و همکاری باید ادامه یابد.
رهبر انقلاب اسلامی به موضوع معماری ساخت‌و‌سازها در تهران نیز اشاره کردند و گفتند: حقیقتاً معماری و نمای تهران، نمای یک شهر اسلامی نیست و شهرداری و شورای شهر باید این موضوع را جزو جدی‌ترین مسائل خود بدانند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به تأثیرگذاری معماری و نمای ساخت‌و‌سازها بر فضای سبک زندگی افزودند: باید هرچه ممکن است، محیط زندگی شهر به گونه‌ای طراحی و ساخته شود که تحقق سبک زندگی اسلامی راحت‌تر امکان‌پذیر باشد.
مراکز فرهنگی شهرداری و لزوم توجه بسیار جدی به محتوای این مراکز فرهنگی، موضوع دیگری بود که رهبر انقلاب اسلامی آن را بیان کردند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گفتند: کارها و اقدامات فرهنگی همچون شمشیر دو دَم است؛ اگر همراه با محتوای خوب باشد، بستر اصلاح جامعه خواهد بود، اما اگر با محتوای نامناسب باشد، بستر گسترش نابسامانی و کژی خواهد شد.
ایشان با تأکید بر لزوم استفاده از محتوای قوی و صحیح فرهنگی خاطرنشان کردند: در مراکز فرهنگی همچنین باید از افراد اهل فرهنگی استفاده کرد که واقعاً متدین و انقلابی و معتقد به اسلام سیاسی و مردم‌سالاری دینی باشند.
رهبر انقلاب اسلامی مراقبت از ریخت‌و‌پاش‌ها در شهرداری و تقویت روحیه‌ی درستکاری و امانت‌داری را مورد تأکید قرار دادند و در خصوص روابط شورای شهر و شهرداری افزودند: شورای اسلامی شهر باید علاوه بر نظارت بر شهرداری و هدایت آن، حمایت هم بکند و کارها بر اساس تفاهم، برادری و داشتن وظیفه‌ی مشترک به پیش رود.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر قدردانستن باغات و درخت‌های تهران و حفظ این ثروت‌های ملی، به موضوع ساخت‌و‌سازها در ارتفاعات تهران و لزوم جلوگیری از تبدیل منابع طبیعی به ساختمان نیز اشاره کردند .