برخی از خلاقیت های مهندسی در این زمینه به قرار زیر می باشد:

 

v دوزیست کردن برخی از ماشین آلات مهندسی

یکی از شرایط دشواری که در جبهه های جنوب (خوزستان) بوجود آمده بود، لزوم انجام فعالیت ماشین آلات مهندسی در زمین های باتلاقی و تالاب های هورالعظیم بود. که رزمندگان را بر آن داشت تا چاره ای برای آن بیاندیشند. لذا اقدام به دوزیست کردن برخی از ماشین آلات مهندسی نمودند.

 

v ساخت لودر باتلاقی(باتلاق رو)

به منظور باتلاقی کردن لودرها، باتوجه به اینکه تنش تحملی سطح باتلاقی به مراتب از تنش تحملی سطح های غیرباتلاقی کمتر می باشد، لازم بود که سطح اتکای لودر بر روی زمین افزایش یابد تا تنش منتقله از طریق لودر به زمین کمتر شود، برای این منظور دو طرح زیر مطرح شد:

• طرح اول: استفاده از چرخ های فلزی عریض با تیغچه هایی که بر روی این چرخ ها نصب می شود.
• طرح دوم: استفاده از چرخ های دوبله (به جای هر چرخ، از دو چرخ استفاده گردد)

 

v بولدوزر باتلاقی(باتلاق رو)

آزمایش روی بولدوزر کوماتسو- مدل  D85صورت گرفت و پس از بررسی و مقایساتی که میان بولدوزر معمولی و بولدوزر باتلاقی در نوع خارجی آن صورت گرفت این نتیجه حاصل شد که فرق اصلی آنها در شکل و حالت کفشک های آنهاست. لذا برای توانایی بر نصب و سوار کردن کفشک های باتلاقی بر روی شنی ها، تغییرات لازم را کارخانجات مربوطه روی شاسیِ نوعِ معمولی انجام دادند. مثلا شنی را به مقدار لازم، از بدنه ی بولدوزر فاصله داده بودند تا کفشک های جدید پس از نصب به بدنه گیر نکند. پس از انجام محاسبات، ساخت آن انجام پذیرفت و در نهایت بولدوز باتلاقی ساخته و در جبهه بکار گرفته شد و رزمندگانی که با آن کار می کردند نیز ابراز رضایت از عملکرد آن داشتند.

v بیل دوزیست

از دیگر وسیله هایی که مورد نیاز جبهه بود، بیل دوزیست بود که به منظور کار در مناطق باتلاقی و هور لازم می شد. نمونه ی بیل دوزیست قبل از این در خارج از ایران ساخته شده بود ولی در ایران نمونه ی آن ساخته نشده بود. بخاطر محدودیت ها و مشکلاتی که وجود داشت، نیاز بود در داخل کشور نمونه ی آن ساخته شود. لذا از مدل بیل دوزیست هیتاچی الگوبرداری شد و قرار شد بیل دوزیست توسط شرکت های داخلی ساخته شود و نام آن را پلیکان بگذارند.برای ساخت بیل دوزیست، کل کار به دو بخش اصلی و فرعی تقسیم شد که بخش اصلی شامل ساخت قطعات اصلی مانند قایقها ،چرخ زنجیر و محورها، شاسی، بوم، بازو، باکت و قسمتی از ملحقات آنها می شد و بخش فرعی شامل ساخت ملحقات قطعات فوق مانند جک ها، پین ها ، بوش های محل نشستن جک ها، برخی قطعات یاتاقانها و… بود. لذا با همکاری شرکت های داخل کشور این کار صورت گرفت.

 

 

v  تراکتور باتلاقی(باتلاق رو)

در دوره ای از جنگ نیاز شد تا  تخلیه ی کامل آب های جزیره مجنون انجام گیرد ، بخشی از این کار توسط پمپ انجام گردید ولی در نقاطی که ارتفاع آب در آن مناطق کمتر از ۲۰ سانتیمتر بود و توسط پمپ نمی شد آبها را تخلیه کرد، تصمیم بر آن شد تا از طریق زهکشی، آب های پراکنده ی آن مناطق را به سمت مشخصی هدایت کنند تا آب در یک جا جمع شده و توسط پمپ آن را تخلیه کنند. لذا رزمندگان، دو وسیله را برای این کار مناسب دیدند؛ بیل مکانیکی کفشک باتلاقی و تراکتور باتلاقی، این مسئله می بایست از طریق مطالعه ی پرونده های مربوطه و در صورت نیاز انجام محاسبات تکمیلی و بررسی شرایط محل و نهایتا آزمایش در منطقه صورت می گرفت.

پس از بررسی ها و تحقیقات لازم در خصوص تراکتور باتلاقی و بررسی انواع تراکتورها، تراکتور جاندیر مدل ۳۱۴۰ برای این کار انتخاب شد که قرار شد با انجام تغییراتی، دیفرانسیل جلوی آن جابجا شده و برای به چرخش درآوردن چرخ های بزرگتر درنظر گرفته شود و در کنار چرخ های لاستیکی جلو که برای افزایش سطح تماس با زمین درنظر گرفته شده، چرخ های پره ای سبک نصب شود. در قسمت عقب نیز در هر سمت، سه چرخ نصب شود به این ترتیب که چرخ نزدیکتر به تراکتور چرخ پره ای(فلزی) و بعد چرخ لاستیکی با قطر کمتر نصب شود. به این ترتیب، بر روی زمین سخت، تراکتور با دو چرخ در عقب و در زمین های سست تر با چهار چرخ و در شرایط آبرفتی بسیار نرم، پره ها نیروی کششی را تأمین می کنند. پس از ایجاد تغییرات لازم، این تراکتور در چند مرحله مورد آزمایش قرار گرفت و در هر بار نقاط ضعفی که تشخیص داده می شد، برطرف می گردید. در بخش اسناد، اسنادی از مراحل مختلف طراحی و ساخت تراکتور باتلاقی آورده شده است.

 

v   ساخت انواع کانال کن ها

یکی از نیازهای اساسی در جبهه،کانال کن بود، ابتکاراتی در این زمینه صورت گرفت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

 

v   کانال کن گاوآهنی بزرگ (نهنگ)

کانال کن گاوآهنی شامل گاوآهنی بزرگ بود که به پشت دستگاه بولدوزر D-155نصب می شد(بجای ریپر) و به آن کانال کن نهنگ نیز گفته می شد. این کانال کن قادر بود کانالی حفر کند که گودی آن به حدی بود که یک تویوتای بدون سقف قادر بود از درون آن عبور کند.

 

v کانال کن تراکتوری

کانال کن تراکتوری تشکیل شده بود از تراکتور و تیغه ای که به پشت تراکتور وصل می شد و کانال را حفر می کرد و سرعت خوبی هم نسبت به دیگر کانال کن ها داشت.

 

v   کانال کن خودکششی

یکی دیگر از نیازهای جبهه، کانال کن خودکششی بود که برای تهیه ی آن، مبالغ هنگفتی را شرکت های خارجی جهت فروش یک دستگاه آن پیشنهاد می کردند، و باتوجه به اینکه تعداد زیادی از آن در جبهه نیاز می شد، تصمیم گرفته شد که نمونه ی آن در داخل کشور ساخته شود.

برای ساخت ابتدا اقدام به شناخت انواع کانال کن ها گردید و پس از چندی دو نوع کانال کن مناسب دیده شد که یکی بسیار مدرن بود و ساخت آن مقدور نبود و دیگری که نیمه مدرن بود، جهت شبیه سازی انتخاب گردید.

 

v تیغه یا بیل مین روب

یکی از مشکلات رزمندگان در جبهه ها، میادین مین بود که تلفات جانی بسیاری برای نیروهای خودی به همراه داشت. لذا لازم بود در این خصوص تدبیری اندیشیده شود و طرحی که داده شد، ساخت بیل مین روب بود که “اولین بار بر روی دستگاه بولدوزر اچ.پی هپکو نصب و آزمایش شد و این کار در کارگاه شهید مظفر انجام و تیغه یا بیل موردنظر بر روی بولدوزر نصب می گردید. ”

این بیل با دو عدد جک در طرفین و یک عدد جک در قسمت جلو، به بولدوزر نصب وصل می شد و این کارایی را داشت که با بردن جلوی مین روب به طرف پایین، لبه ی کانال ها را شکافته و به داخل کانال می رفت و با آوردن جلوی بیل به سمت بالا، لبه ی دیگر کانال را شکافته و از کانال خارج می شد.

مین روب با برداشت ۲۰ الی ۲۵ سانتی متر از خاک های سطحی و انتقال خاک ها به طرفین بیل، دو عدد خاکریز به ارتفاع حدود ۵/۱ متر در اطراف بولدوزر یا تانک ایجاد می کرد که البته برای حفاظت بولدوزر، تانک و نیروها از بغل بسیار مفید و موثر بود. درضمن با این عملکردِ مین روب، مین های ضد نفر و تله شده، منفجر و مین های ضد تانک و ضد خودرو در پشته ها مدفون می شدند.

البته بیل مین روب بعدها تغییراتی کرد و از لحاظ طراحی بدنه تکمیل تر شد. همچنین این بیل به تانک نیز وصل می شد.

 

v زرهی کردن لودر و بولدوزر

یکی از ابتکاراتی که در جنگ توسط نیروهای خودی صورت گرفت، زرهی کردن لودر و بولدوزر، به منظور پایین آوردن آسیب پذیری دستگاه بود. ابتدا تحقیقات بر روی ورقهای استفاده شده در این دستگاه، توسط پرسنل فنی جهاد سازندگی در مرکز تهران انجام پذیرفته و توسط پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی و با همکاری گروهی از کارخانجات کشور ساخته شد. کلیه ی قسمت های این لودر و بولدوزر، ازجمله موتور، جفت ها و لوله های روغن تحت پوشش ورق های زرهی قرار گرفت. در مورد زرهی کردن بولدوزر، آنهایی خوب بود که تا کمر بولدوزر زرهی شده بود، زیرا آنها که کامل زرهی می شد، راننده درون آن کمی احساس نگرانی می کرد. طبق آزمایشاتی که روی آنها انجام گرفت، گلوله های آر.پی.جی و دیگر سلاح های با کالیبرهای مختلف نیز قابل عبور از ورق های به کار گرفته شده در این دستگاه ها نبود. این دستگاه برای اولین با در عملیات کربلای ۸ مورد آزمایش قرار گرفت و آزمایشات عملی آن توسط رزمندگان مثبت اعلام شد. البته کامیون کمپرسی نیز زرهی شد که تصویر آن در قسمت تصاویر موجود می­باشد.

 

v   ساخت لودر و بولدوزر کنترل از راه دور

در اواخر جنگ، لودر و بولدوزر بدون سرنشین طراحی و ساخته شد که قابل کنترل از راه دور بود.

 

v ساخت شیلد(دستگاه حفر تونل)

یکی از ابتکاراتی که برای عبور از رودخانه اندیشیده شده بود، حفر تونل در زیر رودخانه بود. این کار توسط دستگاهی به نام شیلد قابل انجام بود؛ منتهی در زمین های سست و آبدار. به همین منظور موضوع ساخت یا خرید از خارج این دستگاه بررسی شد که نهایتا به دلیل مسایل امنیتی و پیچیدگی تکنولوژی مدلهای روز این دستگاه، قرار شد نسبت به ساخت در داخل کشور اقدام شود. اولین دستگاه شیلد با وجود اطلاعات کم، بعد از حدود ۴ ماه ساخته شد که با موفقیت نسبی در محل موردنظر امتحان شد. قطر داخلی این دستگاه ۷/۲ متر و از نوع دستی بود، که بعدا قرار شد شیلدی جهت عبور از رودخانه ی اروند ساخته شود. (اقدامات ساخت دستگاه از تاریخ ۱/۵/۶۳ شروع شد و در تاریخ ۱/۳/۶۴ به اتمام رسید. دستگاه فوق دارای قطر داخلی ۲/۳ متر و دارای قسمت های زیر بود

پوسته- جکه های اصلی- نصاب قطعات- تیغ های برنده ی بالا- جک های صفحه ی جلو- صفحه ی جلو- واشر آب بندی- سیستم هیدرولیک- نوارنقاله- واحد قدرت- فرمانها

 

v   خلاقیت در تعمیر ماشین آلات مهندسی

یکی از جاهایی که رزمندگان خلاقیت های خوبی از خود به خرج می دادند، در تعمیر ماشین آلات مهندسی بود.

در تعمیرگاه های جبهه، قسمت هایی مخصوص تراشکاری وجود داشت که رزمندگان با استعداد، یک سری لوازم بدنه و قطعاتی که در بازار نایاب بود و یا می شد بدون هزینه کردن، آنها را ساخت، با همکاری و همفکری یکدیگر می ساختند.

 

v خلاقیت در استفاده از ماشین آلات مهندسی

در جبهه، بسیار اتفاق می افتاد که به دلیل کمبود امکانات و ماشین آلات و یا محدودیت زمانی، نیاز می شد، خلاقیتی صورت گیرد و از ماشین آلات مهندسی موجود، برای انجام کارهای مختلفی که برای آن ماشین تعریف نشده بود، استفاده گردد و مشکل را حل نمود.  در ادامه به بعضی از اینگونه موارد اشاره می گردد.

در خاطره ای که در یکی از نشریات دوران دفاع مقدس آمده، از قول یکی از رزمندگان یکی از ابتکارات در این زمینه اینگونه بیان شده است: ” هنگامی که ما می خواستیم در یک منطقه پل بزرگی را نصب کنیم، از آنجائیکه نصب پل باتوجه به محاسبات تئوریک بسیار حساس بود؛ ازجهتی هم ما با کمبود امکانات روبرو بودیم، بطوریکه در شرایط عادی نصب این پل حداقل به ۴ عدد جرثقیل ۵۰ تن به بالا نیاز داشت و ما حتی یک دستگاه جرثقیل نداشتیم. ما توانستیم با همفکری دیگر برادران جهادگر بوسیله ی ۲ دستگاه بولدوزر و ۲ دستگاه لودر این کار را انجام دهیم؛ ابتدا ما دو طرف رودخانه را بوسیله ی خاک بالا آورده و سپس پل را در این دو شانه خاک قرار داده و بوسیله ی لودر، کم کم به خالی نمودن خاک زیر پل اقدام نمودیم و البته این کار می بایست با یک ظرافت خاص انجام می شد که پل در سوراخ های مخصوصی  قرار می گرفت.

• در موارد بسیاری برای حمل و جابجایی وسایل و تجهیزات، از بیل مکانیکی، لودر و بولدوزر استفاده می شد.
• استفاده از تراکتور جهت عبور از آب(طرح خضر): در طرح خضر، که بدون نصب پل ثابت قرار بود امکانات مختلف را از رودخانه عبور دهند، از تراکتور به عنوان محرک صفحه ی متحرکی که وسایل و تجهیزات روی آن قرار می گرفت و به آن طرف رودخانه انتقال داده می شد، استفاده می گشت.
• استفاده از بیل مکانیکی برای شمع کوبی

 

v   خلاقیت در نجات ماشین آلات مهندسی رزمی

در زمینه ی نجات ماشین آلات مهندسی در جبهه، خلاقیت ها و ابتکارات زیادی صورت می گرفت که بخشی از آنها در مبحث مربوط به نجات ماشین آلات مهندسی در جبهه آمده است. بدون جرثقیل اگر کمپرسی چپ می شد، با یک لندکروز آن را راست می کردند .

 

 

v نقش نیروهای مردمی در مهندسی رزمی دفاع مقدس

نیروهای مردمی در قالب داوطلبان جهادی یا بسیجیان و در ابتدای جنگ در قالب نیروهای فدائیان اسلام و ستاد جنگ های نامنظم شهید چمران و … به جبهه ها شتافتند. هرچند در غالب  این سازمانهای متشکله ی زمان آغازین دفاع مقدس تحرکات و اقدامات مهندسی بصورت ابتدایی شکل گرفت، لیکن با سازماندهی و اعزام نیروهای متخصص و استفاده از امکانات و تجهیزات در ۲ تشکل جهاد سازندگی و سپاه پاسداران ورود مردمی به حوزه مهندسی رزمی آغاز شد.

جهاد سازندگی متشکل از نیروهای مردمی از بدو تاسیس در نقاط محروم کشور از جمله کردستان حضور داشت و با احداث جاده ، استحکاکات، پل و … ارتش و سپاه را در مقابله با عناصر خور فروخته داخلی یاری میکرد. خیل عظیم بسیجیان و سازماندهی آنان در گردانهای مهندسی برای ساخت استحکمات و گردانهای تخریب نقش مهمی در سازماندهی این نیروها در حوزه مهندسی رزمی داشته است.

در دو بخش به شکل گیری سازمانهای مردمی در حوزه مهندسی رزمی  نقش ادارات و سازمانهای دولتی در تامین نیرو و ماشین آلات پرداخته شده است..

بخش نخست به شکل گیری سازمانهای مردمی و ارگان مهم انقلاب یعنی جهاد سازندگی و سپاه پاسداران در شکل گیری نیروهای مردمی در حوزه مهندسی رزمی اشاره دارد.

در بخش دوم نیز به ادارات و سازمانهایی که در کنار این دو سازمان  ماموریت های مهندسی رزمی را انجام میدادند اشاره شده است. توجه به این نکته ضروری است که سازمان ها و ادارات ذکر شده در بخش دوم فقط قسمت کوچکی از خیل واحد ها و سازمانهایی است که در کنار یگانهای مهندسی رزمی فعالیت میکردند.

 

v سخن پایانی

• بعد از هرجنگ کشورهای غربی با شعار زیبای کمک به بازسازی ، به چپاول ودوشیدن کشور جنگ زده و نیز زمینه سازی نفوذ فرهنگی وسیاسی روی می اورند .لکن در کشور ما بحمدالله این مساله بدلیل زیر رخ نداد
• مهندسی دفاعی به کمک سازندگی کشور آمد وطراحی واجرای بسیاری پروژه های کلانی را رقم زد .وانحصار کشورهای غربی را شکاند . وسبب افتخارات بی نظیری در خودکفایی در طرح وساخت پروژه های ملی گردید .
• لکن بعد از جنگ فقط از امکانات مهندسی دفاعی استفاده شد ، ولی از سبک ، روحیه جهادی در کار ،  تفکر و خلاقیت وتجربه ، تعمدا غفلت شده ومورد استفاده قرار نگرفت .
• همچنین ازتجربه آسیب پذیریهای کشور در برابر تهدیداتی که در جنگ تحمیلی صورت گرفته بود؛ در دهه اول ؛ که دوره بازسازی کشور بود ، بهره برداری نشد و همان اشتباهات قبلی تکرار شد و بعبارتی آسیب پذیریهای زیرساختهای کشوردر هنگام توسعه کشور تداوم یافت .
• انشالله درگام دوم انقلاب با روی کار آمدن مدیران جهادی وانقلابی و همگام با انقلاب ، از این تجربیات بهره گرفته شود وهمچنین نسبت به نشرمعارف جبهه وفرهنگ سازی در نظام فنی مهندسی کشور اقدام گردیده وسبب بهبود امور گردد.