مهندسی نقش محوری درشکل گیری خط دفاعی ، پشتیبانی در عملیات و حین و بعد از عملیاتهای رزمندگان و نیز مناطق پدافندی و نقاط استقراری یگانها داشته و تاثیر زیادی در سهولت امر دفاع و نیز ارتقا امنیت جانی و خسارات مادی دارا بوده است .

مهندسی رزمی در دفاع مقدس دارای ویژگی هایی بود که شاید بتوان گفت نسبت به سایر مهندسی رزمی های ارتش های جهان متفاوت بود و آن اینکه به دلیل پیوند خوردن مهندسی رزمی با روحیه ی ایمان و توکل الهی رزمندگان، با توفیقاتی از سوی خدواند متعال همراه بود که این توفیقات اغلب در قالب خلاقیت ها و ابتکارات گوناگون بروز می کرد و البته باید گفت که از نظر علمی نیز موارد مختلفی همچون کمبود امکانات، روابط خوب میان فرماندهان و رزمندگان و نیز روابط بین رزمندگان، ارتباط میان یگان های مهندسی رزمی  ارگان های مختلف و … عوامل گوناگونی بود که سبب مهیا شدن زمینه ی نصرت الهی گردیده بود. لذا مهندسی رزمی رزمندگان در دوران دفاع مقدس، با خلاقیت های گوناگون در عرصه های مختلف و استفاده ی همه جانبه و بهینه از مکان، زمان و امکانات موجود تلفیق یافته بود. علاوه بر این، جهان بینی که حاصل از دین اسلام بود، سبب شده بود رزمندگان در راه خداوند متعال هرگونه ایثارگری از خود بروز داده و در این راه نهایت تلاش خود را بکار گیرند و از یأس بپرهیزند. از نظر علمی نیز به اثبات رسیده که هرگاه خلاقیت در کنار تلاش بی وقفه قرار می گیرد، بالاخره موفقیت حاصل خواهد شد. ویژگی های اشاره شده، بطور مفصل و با توضیحات کامل در مقاله ای مجزا تحت عنوان خلاقیت ارایه شده است.

در این یادداشت به برخی از ویژگی های حاکم بر فضای مهندسی رزمی در دوران دفاع مقدس که متأثر از تعالیم اسلام بوده و بر مهندسی رزمی دوران دفاع مقدس اثرات مثبتی گذاشته و به آن ویژگی های خاصی بخشیده بود، اشاره می گردد.

ویژگی های نیروی انسانی مهندسی رزمی در دفاع مقدس

نیروهای انسانی در مهندسی رزمی، مهمترین نقش را دارا می باشند و اگر با احساس رضایت از کار و تلاش بی وقفه، مستمر، ایثارگرانه و خلاقانه به کارشان بپردازند می توانند سبب خلق آثار بدیع در امر مهندسی رزمی گردند. برخی از ویژگی های نیروی انسانی در دوران دفاع مقدس چنین بوده است :

• تکلیف مدار بودن فعالیت افراد، با هدف کمک به جبهه حق در برابر دشمن
• آگاهی افراد از هدف کلی رزم و اعتقاد و ایمان به آن هدف
• توکل به خدا و استمداد از او
• امید
• احساس رضایت از کار
• وجود فضای عزت بخش برای نیرو
• فرهنگ عمل به وظیفه
• دارا بودن هویتی فراتر از مسئولیت شخصی
• اعتماد به نفس
• حفظ روحیه خطرپذیری و جسارت
• اطمینان و آرامش روحی و روانی در کار
• خودکنترلی ناشی از خداترسی
• وموارد دیگر

ویژگی های فرماندهی مهندسی رزمی در دفاع مقدس

فرماندهی واحدهای مهندسی در دفاع مقدس، به نحوی بود که سخت ترین اقدامات مهندسی در دشوارترین صحنه های نبرد و در کوتاه ترین زمان ممکن صورت می گرفت و این امر امکان پذیر نبود مگر به واسطه ی برخی از ویژگی های فرماندهی در مهندسی رزمی دفاع مقدس.علاوه بر ویژگی فوق ، برخی از این ویژگی ها عبارتند از: (پوریرحیم & صادقی, بی تا, ص. ۸۳)

• ارتباطات دوستانه وبرادرانه بین زیردست و مافوق
• درگیر نشدن فرماندهان در امور اداری پیچیده و بروكراسی منفی
• دوری از خودبینی
• مشورت گرفتن و پذیرش نظرات
• دادن فرصت برای بیان احساسات مثبت و منفی
• انتخاب و ارتقاء اصلح
• پشتکار در به ثمر رسیدن مامویت های محوله
• و….

این ویژگی ها، هرگاه با اخلاص، تقوای الهی، توکل، صبر و استقامت نیروهای مهندسی رزمی توأم می شد زمینه ی نصرت الهی را فراهم آورده و شاهکاری در امر مهندسی رزمی خلق می گشت و این چنین بود که همچون پل خیبر، پل بعثت، پل خضر و بسیاری از طرح ها و ابتکارات بزرگ در زمینه ی مهندسی رزمی آفریده شد و چشم جهانیان را خیره ساخت.

ویژگی های ساختار سازمانی مهندسی رزمی در دفاع مقدس

پویایی و انعطاف پذیری سریع در دفاع و انجام سه مأموریت آماده سازی، مهندسی رزمی و مهندسی پشتیبانی رزمی به طور همزمان و یا در یک فاصله ی زمانی کوتاه در عملیات ها و کسب قابلیت های انعطاف پذیر متناسب با فضای نبرد در مناطق مختلف عملیاتی که منجر به مزیت رزمندگان اسلام بر مقدورات برتر دشمن می شد، ریشه در ساختار سازمانی ویژه ی مهندسی رزمی دارد. اهم این ویژگی ها به طور اختصار چنین است :

• ساختار سازمانی انعطاف‌پذیر متناسب با شرایط و نیازهای جنگ
• همکاری مطلوب بین تیم های مختلف مهندسی
• نوع خاص ارتباطات سازمانی بین افراد و واحدهای سازمانی
• ارزش های فرهنگی سازمان (همچون فرهنگ ایثارگری، اطاعت پذیری، تعهد و …)
• شناسایی، كشف و رشد نیروهای بالقوه موجود در رزمندگان
• افزایش انگیزش درونی و کاهش انگیزش بیرونی
• تحمیل نکردن یک الگوی خاص
• حمایت، پشتیبانی و تشویق نیروهای خلاق
• مبادله آزادانه اندیشه‌ها و تفكرات
• پرهیز از بروکراسی های اداری
• استفاده از نیروهای مردمی و سازماندهی آنها (پوریرحیم & صادقی, بی تا, ص. ۸۳)
• دارای روندی تکاملی
• و…

سخن پایانی

ضرورت دارد این روحیات و ویژگیها، بصورت جزوه ای مدون گردیده و بخشی ازآموزش مهندسان و مدیران و غیره بدان اختصاص داده میشد ، تا این روحیات معنوی و سازنده درنظام مدیریتی و امور مهندسی ساری و جاری میشد . در این صورت میتواند اثر گدار بوده و بسیاری از مشکلات موجود را مرتفع نماید و ثمرات بالنده ای را بیش از گذشته برای کشوربهمراه آورد.

• منابع و مأخذ
• کتب

برهانیان, ع., & نجفی, ح. (۱۳۷۶). جنگ مهندسی، خاطرات، تاریخچه تشکیل و روند تکاملی واحد مهندسی لشکر ۳۱ عاشورا. واحد مهندسی لشکر ۳۱ عاشورا.

پوریرحیم, ع., & صادقی, ی. (بی تا). ایران.

توکلی, ا. (۱۳۷۳). نقش مهندسی در دفاع مقدس.

سرداری کرمانی, ج. (بی تا, ۹). تجارب مهندسی جنگ. تهران, تهران, ایران.

• مقالات

مجموعه مقالات پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در ۸ سال دفاع مقدس؛ مقالات مهندسی رزمی سپاه،۱۳۷۶ مقاله شماره ۱

مجموعه مقالات پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در ۸ سال دفاع مقدس، بررسي توصيفي تحليلي انواع خاكريزهاي دفاعي، نجفی مقاله شماره ۸،

• سایت

انصاری. (۱۳۸۶). کربلای ۴. بازیابی از پایگاه حجت الاسلام انصاری راد: تاریخ مراجعه ۲۳/۰۱/۱۳۹۴ ۱۰:۰۰

http://www.ansarirad.ir/index.php/2013-12-09-20-23-35/4/82-4

ایران ویکی. (۱۳۹۳). فضای معماری. بازیابی از تاریخ مراجعه ۲۳/۰۱/۱۳۹۴ ۱۱:۰۰

http://iranwiki.net/detail/1717330/article/4

آموزش نظامی،۱۳۹۰ تاریخ مراجعه ۲۴/۰۱/۱۳۹۴ ۱۲:۰۰

http://www.amoozeshnezami.blogfa.com/post/922/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس. (۱۳۸۹, ۳ ۱۵). مهندسی رزمی در صف مقدم نبرد. بازیابی از پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس: تاریخ مراجعه ۲۳/۰۱/۱۳۹۴ ۱۴:۰۰

http://www.dsrc.ir/View/article.aspx?id=3394

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس۲, پ. ع. (۱۳۸۶, ۱۱ ۱۶). خلاقیت های مهندسی در دفاع مقدس. بازیابی از پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس تاریخ مراجعه ۲۷/۰۱/۱۳۹۴ ۱۵:۰۰

http://www.dsrc.ir/View/article.aspx?id=164