عملیات والفجر ۸ با عبور از رودخانه وحشی و احداث پل عظیم بعثت بر روی رودخانه پر فشار آب، یکی از بزرگترین عملیاتهای دوران دفاع مقدس و بی نظیرترین صحنه رزم در جنگهای دنیا بوده است. در این نوشتار شرح اقدامات احداث جاده های مهم عملیاتی که رزمندگان مهندسی رزمی درطول عملیات والفجر هشت ، اجرا گردید ، تبیین شده است:
مهندس سید امیر هاشمی فشارکی – دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
عملیات والفجر ۸ در نقطه زمان خاصی از دفاع مقدس شکل گرفت که یک سال قبل از آن عملیات بزرگ بدر را در غرب جزیره داشتیم ، و دو سال قبل از ان عملیات خیبر را در جنوب جزایر مجنون داشتیم که درست آنها هم درهمان مقطع زمانی (اسفند ماه )شکل گرفته بود و طی این دوسال عملیات چشم گیر دیگری نداشتیم
عملیات والفجر ۸ از بی نظیرترین و بزرگترین عملیاتهای رزمندگان اسلام بود.ساعت ۱۰ و ده دقیقه شب در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ عملیات شروع شد .برای مدت کوتاهی برنامه ریزی شده بود ولی به لحاظ حساسیت منطقه در مدت ۷۵ روز به شدت درگیری بود و دشمن پاتک های زیادی را میزد تا بتواند مناطق راهبردی را پس بگیرد . ولی بحمدالله موفق نشد . تثبیت مواضع آزاد شده و نیز موفقیت در خنثی سازی پاتک های دشمن ، بخشی از آن مدیون تلاشهای شبانه روزی رزمندگان مهندسی رزمی بود ؛ که در این راه شهدا و مجروحینی نیز تقدیم شد. در شرح احداث جاده های مهم جهت تردد نیروها ، انتقال مهمات وپشتیبانی و انتقال مجروح به عقب در عملیات طول والفجر ۸ تبیین شده است :
- احداث جادههای مهم
سه‌راهی استقامت (ام‌القصر) در تقاطع ام‌القصر و کارخانه نمک واقع شده، در این سه‌راهی همیشه آتش بود، هواپیما، خمپاره انداز، توپ ها و حتی با هواپیماهای ملخدار که برای سمپاشی بکار میرود این سه‌راهی را مورد هجوم خود قرار میدادند. برای متفرق کردن آتش دشمن که به این سه‌راهی میریخت بنا به پیشنهاد فرماندهان مقرر گردید جادههای متعددی از این ناحیه انشعاب پیدا کند.
جاده شهید فیروزهای توسط جهاد خراسان احداث گردید. این جاده از طرف یکی از پایگاههای موشکی دشمن از ناحیه فاو – ام‌القصر شروع و به پشت خطوط مقدم منتهی میشد. حدود ۱۲ کیلومتر طول داشت و یکی از جادههای استراتژیک بود. بدلیل باتلاقی بودن منطقه، خاکی وجود نداشت که آن را دپو کرده و در جادهسازی استفاده شود. اما چند ردیف خاک دپو شده که عراق برای جادهسازی خودش آماده کرده بود وجود داشت. کمپرسیها برای ساخت جاده خاک را دنده عقب (به محل خاکریزی) میآوردند، تا (پس از تخلیه) لودر و بلدوزر خاک را پهن کنند. این کارها در شب بدون وجود نور انجام میگرفت و اگر کمپرس در باتلاق فرو میرفت، بایستی توسط تیم نجات از منطقه خارج میشد تا در هنگام روشنی هوا، علاوه بر منهدم نشدن دستگاه، دشمن به انجام کارهای مهندسی در منطقه پی نبرد و آن محل را زیر فشار حملات خود قرار ندهد. از این جاده ۲ الی ۳ جاده انشعابی به خط مقدم وصل شد.
این جاده به لحاظ موقعیتی که داشت به عنوان خط پدافندی حساب میشد و از اهمیت استراتژیکی برخوردار بود. زیرا در حاشیه خورعبدا… و در امتداد آن (توسط گردان مهندسی‌رزمی جهاد خراسان) احداث شد. این جاده علاوه بر اهمیت پدافندی حاشیه خورعبدا… خطوط ارتباطی نیروهای خودی از جناح خورعبدا… به جاده ام‌القصر و کارخانه نمک و خطوط مقدم را که مانعی برای پیشروی دشمن ایجاد کرده بود، به‌هم متصل می‌کرد.
خاک لازم این جاده باید از عقبه آورده میشد. کمپرسیها در دو قسمت از زمان کار می‌کردند، یک قسمت از روز خاک را از عقبه تا جایی که آتش دشمن کمتر بود میآوردند و دپو می‌کردند و یک قسمت دیگر در شب صورت میگرفت که خاک دپو شده را به محل کار (خاکریزی) حمل می‌کردند. لازم به توضیح است این کار به خاطر بالا بردن سرعت کار و راندمان بیشتر انجام میشد. همچنین این جاده علاوه بر آتش سنگین دشمن در مقابل تیربارهای مستقیم نیز قرارداشت. این جاده خود سدی در برابر مدهای خورعبدا… محسوب میشد تا آب به پشت مناطق عملیاتی نفوذ نکند و تنها مانعی بود که خط دفاعی و خاکریزها در طول خورعبدا… را از هم جدا می‌کرد و آتشبارها در پشت آن مستقر بودند.
- ۳- احداث جاده شهید مینایی
جادهای بطول ۵/۲ کیلومتر انشعاب یافته از جاده شهید فیروزهای توسط جهاد خراسان احداث گردید که در نزدیکی خطوط مقدم در منطقه باتلاقی در تاریکی شب زیر آتش و دید مستقیم دشمن ساخته شد.
از مهمترین جادههای احداث شده در این عملیات جاده توحید بود که توسط گرداه‌های مهندسی رزمی جهاد سازندگی در قسمت محور فاو- بصره تا گوشه کارخانه نمک احداث گردید. طول این جاده ۳ کیلومتر و عرض آن ۸ متر و با ارتفاع ۵۰ سانتیمتر بود.۲ کیلومتر از این جاده در برقراری ارتباطِ دو محور از خطوط مقدم رزمندگان یعنی محور عملیاتی فاو – بصره و فاو – ام‌القصر بوده که آنها را به هم وصل می‌کرد. قبل از احداث جاده توحید نیروهای خودی جهت رفتن به ام‌القصر مجبور بودند به فاو برگشته و دوباره از آنجا به محور ام‌القصر بروند. با احداث این جاده آخرین مرحله عملیات والفجر ۸ ادامه یافت و پیشروی تا گوشه کارخانه نمک انجام گرفت.
این منطقه کاملاً باتلاقی بود و عمق آب تا یک متر نیز میرسید. کار در تاریکی مطلق و در فاصله یک کیلومتری دشمن انجام گرفت. در مجموع بعد از اتمام کار این جاده محور مناسبی شد که نفوذ دشمن را در قلب مواضع خودی مسدود گرداند. این جاده که توسط جهاد نجفآباد و اصفهان احداث شد علاوه بر اینکه به عنوان پدافند آتشبارهای نیروهای خودی محسوب میشد(به علت ارتفاع بالای جاده) در مواقع ضروری میتوانست با رها کردن آب در جلوی خط حدِ خودی، مانع نفوذ و پیشروی دشمن شود.
جاده بطول ۸۰۰ متر و عرض ۱۰ متر و ارتفاع ۱ متر در مدت زمان ۲۵ روز توسط جهاد نجفآباد به موازات جاده
فاو بصره تا انتهای خط دشمن احداث گردید. این جاده از جاده توحید منشعب شده و تا جاده شنی که دشمن در آن مستقر بود میرسید و تنها جادهای بود که رزمندگان از آن تردد کردند و موفق به فتح و تسخیر جاده شنی دشمن شدند. این جاده در باتلاقی که دارای عمق آب ۶۰ سانتیمتری بود، در تاریکی مطلق در فاصله ۵۰۰ الی ۶۰۰ متری دشمن احداث گردید. به علت آب گرفتگی منطقه نیز، سدی در مقابل نفوذ آب به مواضع خودی گشت در واقع به یک سد شبیه بود تا یک جاده
- ۶- احداث جاده شهید چمران
این جاده در منطقه باتلاقی و در کنارهای خورعبدا… و در سمت چپ جاده فاو – ام‌القصر از سایت موشکی شروع و به‌طرف هلالی شکلی که به سمت چپ جاده ام‌القصر منتهی میشد، توسط گردان مهندسی‌رزمی امام علی(ع) نجفآباد) احداث شد. طول این جاده ۹۰۰ متر بود. بخاطر اینکه رزمندگان در سمت چپ جاده فاو – ام‌القصر هیچگونه جادهای برای تردد نداشتند و از طرفی هم احتمال اینکه دشمن از این منطقه، عملیاتی انجام دهد خیلی زیاد بود، با اتصال این جاده به خاکریزی که از قبل در سمت چپ خط مقدم ام‌القصر زده شده بود، محور تازهای در برابر دشمن گشوده شد. بطور کلی این جاده هم خط مقدم نیروهای خودی را تدارک و تغذیه مینمود و هم جناح چپ کل عملیات والفجر (۸) شد.
- ۷-احداث جاده پشت خط لشکر امام حسین (ع)
این جاده توسط جهاد نجفآباد احداث گردید. طول آن حدود ۴ کیلومتر بود. بدلیل باتلاقی بودن منطقه و عدم دسترسی به موقع به خاک، با تخریب ساختمانهای فاو و استفاده از خورده بلوک آن، اقدام به جاده سازی شد.
این جاده از پشت خط لشکر امام حسین (ع) تا خط شهید احمد حجتی ادامه داشت.
این جاده که در سمت غرب سایت موشکی در جنوب شهر فاو قرار داشت توسط مهندسی‌رزمی جهاد نجفآباد احداث گردید. دارای ۸۰۰ متر طول ۱۲ متر عرض و ۵/۱ متر ارتفاع بود. با احداث این جاده سمت شرقی و غربی جنوب فاو به‌هم اتصال پیداکردند. در نتیجه مانع از آن شد که نیروهای خودی برای رفتن به سمت غرب منطقه عملیاتی به فاو برگردند و از آنجا دوباره به سمت شرق بروند. این جاده باعث شد که نیروها به سهولت از جاده شهید نوری بتوانند به عقبه خطوط پدافندی تردد کرده و ارتباط پیدا کنند و به مثابه یک وتری از مثلث است که دو ضلع دیگر را به هم وصل و مسیر طولانی را بسیار کم می‌کرد.
- ۹- احداث جاده خط مقدم ظفر تا خط پیروزی
این جاده در نخستین شبهای عملیات والفجر (۸) توسط جهاد خوزستان به طول ۱۱۰۰ متر احداث گردید. با توجه به اینکه نیروهای دشمن در داخل پادگانی(قرارگاهی) که در قسمت غرب شهر فاو قرار داشت بسیار مقاومت می‌کردند و همچنین به علت باتلاقی بودن منطقه و نداشتن جاده تدارکاتی و تردد نیروهای خودی در آن قسمت، با احداث جاده فوق از یک سو مقاومت دشمن در داخل پادگان (قرارگاه) در هم شکست و از سوی دیگر تردد نیروهای خودی و رساندن تدارکات و وسايل پشتیبانی به سهولت و اسرع وقت انجام یافت که هر دو حکایت از نقش مهم و حساس این جاده مینمود. وجود نهرها و باتلاقی بودن منطقه و همچنین آتش سنگین دشمن کار جادهسازی را مشکل مینمود.
- ۱۰- احداث جاده در بخش غربی جاده ام‌القصر– فاو
مهندسی‌رزمی جهاد خوزستان در بخش غربی جاده ام‌القصر– فاو بطرف خط مقدم جادهای بطول بیش از ۳ کیلومتر احداث نمود که دارای اهمیت زیادی بود. چرا که قبل از احداث این جاده در منطقه یاد شده جادهی موجود اصلاً قابل تردد نبود. لذا ضمن مرمت آن، حدود یک کیلومتر را دوباره احداث کرد.
همچنین توسط این جهاد، جاده محور خور عبدا… بطول ۲ کیلومتر جهت جلوگیری از نفوذ دشمن در قسمتهای شمالی و شمال شرقی منطقه فاو احداث نمود.
این جاده به طول ۵/۲ کیلومتر و عرض ۸ متر از جاده آسفالته البحار آغاز و به‌طرف تقاطع جاده توحید و بصره منتهی میشد. این جاده توسط گردان مهندسی‌رزمی ابوذر مازندران احداث شد که در تردد نیروها و همچنین تدارک و پشتیبانی از آنان نقش بسیار ارزندهای داشت.
این جاده به طول ۵/۳ کیلومتر در سه‌راهی استقامت تقاطع جاده ام‌القصر که به‌طرف کارخانه نمک منتهی میگردید، در زیر آتش شدید دشمن توسط گردان مهندسی‌رزمی ابوذر مازندران احداث گردیده بود.
از آنجایی که این جاده نیروهای اسلام را به دو جناح منطقه پدافندی و خطوط مقدم تبدیل مینمود از اهمیت فراوانی برخوردار بود. با احداث این جاده تمام نقشههای دشمن در بازپسگیری جاده ام‌القصر و به ویژه کارخانه نمک نقش بر آب شد. این جاده علاوه بر تردد نیروهای خودی دژ مستحکمی جهت پدافند از خطوط بدست آمده گردید.
این جاده از کناره نخلها تا کنار رودخانه بر روی باتلاق توسط گردان مهندسی‌رزمی ابوذر مازندران زده شد.
سخن پایانی
- بخش مهندسی رزمی دفاع مقدس ، با توجه به اهمیتش ، طی قریب چهاردهه پس از جنگ تحمیلی از سوی یگانهای مهندسی ، از ارتقای خوبی برخوردار شده است ولی دروزارتخانه ها و شهرداریها مورد توجه کافی قرارنگرفته است ؛ تا در صورت پیش امد حوادث مشابه ؛ از امادگی لازم در برابر تهدیدات احتمالی اتی برخوردار بوده و بتوانند ثمر بخش باشند.
- ضرورت دارد تحقیق ومستندی جامع و همه‌جانبه از تاریخ شفاهی مهندسی رزمی صورت گرفته و منتشرشود.
- منابع و مآخذ
- کتب
- احمدی، اسدالله (۱۳۸۶)، عملیات والفجر ۸ (تلاش برای تثبیت)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ویرایش دوم
- بدیعی، ربیع (۱۳۶۷)، جغرافیای مفصل ایران، انتشارات اقبال، تهران، جلد نخست، چاپ دوم
- جباری، مجتبی (۱۳۹۱)، اطلس نبردهای ماندگار: شرح عملیات نیروهای زمینی در ۸ سال دفاع مقدس، شهریور ماه ۱۳۵۹ – مردادماه ۱۳۶۷، موسسه سوره سبز
- درودیان، محمد (۱۳۷۸)، فاو تا شلمچه، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
- درودیان، محمد (۱۳۸۹)، فاو تا شلمچه، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تهران، چاپ هفتم
- درودیان، محمد (۱۳۹۱)، خرمشهر تا فاو (بررسی نظامی – سیاسی جنگ بعد از آزادی خرمشهر تا فتح فاو و آزادسازی مهران؛ تیر ۱۳۶۱ تا مرداد ۱۳۶۵)، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، چاپ یازدهم
- دری، حسن (۱۳۸۸)، عملیات والفجر ۸ (مجموعه مقالات)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تهران، چاپ نخست
- زنگنه، محمد ناصر (۱۳۷۳) ، طرح های پدافندی فاو ۲- کانالهای انتقال آب شهید پوست فروش و شهید وظیفه دوست، مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس وزارت جهاد سازندگی
- سرداری کرمانی، جمشید (۱۳۸۸)، تدوین تجارب مهندسی جنگ، کارفرما: معاونت دانش و پژوهش سپاه، مجری: دانشگاه امام حسین (ع)، مرکز مطالعات و پژوهش های مهندسی
- سلمانی لطف آبادی، عیسی، سعید زرینی و محمد جلالی شم آبادی (۱۳۸۵)، جهاد سازندگی خراسان در دفاع مقدس، انتشارات سلمان، جلد ششم، چاپ نخست
- مختاری، مجید (۱۳۸۶)، گزارش عملیات قرارگاه کربلا در عملیات والفجر ۸ ،ج۱زمینهسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (۱۳۹۰)، نبرد فاو، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (۱۳۹۱)، عملیات والفجر ۸ فتح فاو(طراحی، اجرا، نتایج، بازتابها)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، چاپ سوم
- نداف، مجید (۱۳۸۷)، نبرد فاو (گزارشی از عملیات والفجر ۸)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، چاپ ششم
- مقالات
- مقاله شماره ۱، مجموعه مقالات ارائه شده در اولین همایش مهندسی‌رزمی، ۱۳۷۶
- مقاله شماره ۲۳، لشکر ۸ نجف در عملیات والفجر۸- پیشروی در عمق، گروه پژوهش فصلنامه، نشریه نگین، شماره ۱۶، سال پنجم، بهار ۱۳۸۵
- مقاله شماره ۲۴، تصرف شهر فاو، داوود رنجبر ، نشریه نگین، شماره ۱۵، سال چهارم، زمستان ۱۳۸۴
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد، تحول در مهندسی قرن ، مجله پرسمان اسفند و فروردین ۱۳۹۲ شماره ۱۳۵
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد ، نقش مهندسی در دفاع مقدس ، مقاله ، ایثار پرس ، ۱۳۹۹
- جزوات
- جزوه شماره ۱، عملکرد گروه ۴۲۲ مهندسی ارتش
- جزوه شماره۴، عملکرد گروه ۴۱۱ مهندسی ارتش
- جزوه شماره ۱۹، بیلان فعالیت های گردان ۴۴۶ مهندسی لشکر ۱۶ زرهی ارتش
- نشریات
- نشریه شماره۲۱، نشریه جهاد شماره ۸۵
- نشریه شماره ۴۸، نشریه نگین، شماره ۴۸، دوره ۱۲، بهار ۱۳۹۳
