مفهوم صدور انقلاب مترادف با بسط و گسترش انقلاب است که ازهمان ابتدای پیروزی انقلاب مورد توجه حضرت امام خمینی بود. تلاش و برنامه کشورهای غربی تا پیش از پیروزی انقلاب ایران مصروف این می شد که ریشه های اسلام در جوامع مختلف خشکانده و مفاهیم و آموزه‌های آن تقلیل یابد. به همین دلیل مهمترین تاثیر انقلاب اسلامی براحیای ارزش‌ها و القای تفکر اسلام سیاسی بود. نهیبی که مسلمانان جهان را از خواب مرگ آور بیدار کرد و آنان را به فکر اجرای اسلام سیاسی انداخت. سلسله تحولاتی که در انقلاب ایران رخ ‌داد، علاوه بر تغییرات بنیادین در نظام سیاسی و جامعه ایران، فراسوی مرزهای ایران را در نوردید و بیشترین تاثیرات را در جهان اسلام و عرب بر جای گذاشت.

پیروزی انقلاب جوامع اسلامی را از حالت انفعال و خودباختگی خارج کرد و آنها را وادار به تکاپو برای بازگشت به هویت اسلامی خود کرد. با اینکه مسلمانان در برخی بلاد اسلامی سابقه مقابله با غرب را داشتند (مانند تحریم نفتی سال ۱۹۷۳) اما غالباً تجربه تلخ شکست در مقابل غرب حاکم بود. با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی در جایی که مدتهای طولانی تحت سلطه قدرتهای بزرگ خارجی بود احساس غرور و امید به مسلمانان دست داد. از سوی دیگر امام خمینی(ره) خواستار اتحاد سیاسی امت اسلامی از نحله های مختلف مذهبی در مقابل بلوک شرق و غرب شد و بدین وسیله موج نخبگان و فرهیختگان جوامع اسلامی به جنب و جوش در آورد. اندیشۀ صدور انقلاب به عنوان انتقال مبانی نظام جدید سیاسی مبتنی بر اسلام در رئوس کارهای مسئولان قرار گرفت و به عنوان یک هدف پیگیری شد که بخش هایی از آن عبارتند از :

۱- اعلام روز جهانی قدس از طرف امام‌خمینی (ره)

۲- کنفرانس بزرگداشت روز قدس که بمدت سه روز در سال ۱۳۵۹ با حضور ۱۹ هیات نمایندگی از مبارزان کشورهای مختلف برگزار شد.

۳- استفاده از ظرفیت عظیم حج برای انتقال پیام های انقلاب بخصوص اعلام برائت از مشرکین

۴- برپایی مراسم هفته وحدت

۵- برگزاری مراسم سالگرد پیروزی انقلاب در خارج از کشور و دعوت از میهمانان خارجی به ایران.

۶- برپایی کنفرانس اندیشه اسلامی (حشمت زاده، ۱۳۸۵: ۶۹)

۷- تشکیل شورای‌انقلاب‌اسلامی بعنوان سازمانی فراگیر که گروههایی همچون مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، جبهه اسلامی آزادیبخش بحرین و گروههای آزادیبخش برای سوریه و لبنان را در بر می گرفت. ( اسپوزیتو، ۱۳۸۲ : ۶۰)

·       دیدگاه امام‌خمینی(ره) در خصوص صدور انقلاب

امام‌خمینی(ره) بعنوان رهبر انقلاب و سمبل عینی ارزشهای آن، موضع مشخص و روشنی در زمینه صدور انقلاب اتخاذ کرده و صراحتاً اعلام داشت : « ما انقلابمان را به تمام جهان صادر می کنیم چرا که انقلاب ما اسلامی است و تا بانگ لااله‌الاا… و محمد رسول ا… برتمام جهان طنین بیفکند، مبارزه هست و تا مبارزه هست و تا مبارزه در هر کجای جهان علیه مستکبرین هست ما هستیم.» (صحیفه نور، ج ۱۱: ۲۶۶)

البته منظور امام خمینی(ره) از صدور انقلاب عملیات نظامی و رویکرد سخت افزاری را دربرنمی گرفت. ایشان مرزهای ملی در جهان را بعنوان واقعیتی که مورد پذیرش جامعه جهانی است می‌پذیرفتند و با نفی کشورگشایی تاکید می کردند که ما چشم طمع به سایر سرزمین‌ها نداریم. منظور امام خمینی(ره) از صدور انقلاب بیداری مسلمانان و بازگشت آنها به خویشتن اسلامی خود بود، ضمن اینکه خواهان کوتاه کردن دست کشورهای خارجی از منابع کشورهای اسلامی و در نتیجه مقابه با استثمارگران بودند. در این تفکر که مبتنی بر اصالت دادن به ملت هاست، بیداری و خودآگاهی ملت ها مورد اهتمام قرار گرفته و آنها را به قیام فرا می خواند تا خود به این آگاهی برسند که نباید به سکون و سکوت رضایت داد، باید اقدام کرد و در تغییر سرنوشت خود دخیل بود. صدور انقلاب از دیدگاه امام(ره) تاکید بر تحقق ارزشها در داخل و ارائه یک نمونه و الگو برای مسلمانان و ملت های آزاده در خارج بود که با اشاعه ارزشها و آرمانهای انقلاب تحقق می یافت. از این رو امام در درجه اول صدور انقلاب را بعنوان خصلت اجتناب ناپذیر و ذاتی انقلاب اسلامی معرفی می‌کرد و با توجه به اسلامی بودن انقلاب و وجود میلیونها مسلمان در تمام جهان اشاعه پیام انقلاب برای آگاهی و اطلاع مسلمین را واجب و ضروری می‌دانست.

·       جهان اسلام محمل اصلی پیام انقلاب اسلامی

از ویژگی های مهم انقلاب اسلامی ایران این است که به دین کارکرد ایدئولوژیک داد و پیروزی آن نشان داد که اسلام با گذشت زمان و توسعه و مدرن شدن جوامع هنوز هم تاثیر و نفوذ عمیقی در سطوح منطقه ‌ای و جهانی داشته است. قرآن و آیات آن در دنیای پس از انقلاب اسلامی معنا و مفهوم جدیدی یافت. پیروزی انقلاب اسلامی موجب احیای افکار و اندیشه‌های اسلامی در سراسر جهان و افزایش روحیه و تقویت بنیادهای فکری گردید. به گونه ای که از اسلام به عنوان یک مکتب از حالت تدافعی درآمده و حالت تهاجمی به خود گرفته است. انقلاب اسلامی ایران گفتمان و ذهنیت جدیدی در میان مسلمانان به وجود آورد. از این‌رو بررسی ابعاد منطقه ای و جهانی قدرت نرم انقلاب اسلامی به ویژه در جهان اسلام که اصلی شعار و پیام انقلاب اسلامی است و در رابطه با دولت ها و ملت ها امری مهم تلقی می گردد که از لحاظ آکادمیک نیز به توجه بیشتری نیاز دارد.

·        امام خمینی(ره) و جنبش های اسلامی معاصر

نقش و تاثیر امام خمینی(ره) بر نهضت ها و جنبش های اسلامی انکار ناپذیری است که اشاره به آن در این نوشتار ضروری می نماید. اثرات ژرف و همه جانبه امام خمینی(ره) بر جنبشهای اسلامی در دو بعد نظری و عملی قابل طرح و بررسی است. به لحاظ نظری اندیشه های سیاسی– دینی امام خمینی(ره) تاثیرات عمیق و همه جانبه ای را بر نهضت های اسلامی از خود برجای گذاشت. رویکرد مثبت نسبت به مدیریت معقول تعالیم دینی حوزه های  مختلف حیات جمعی انسان، امید به آینده  روشن و موفق و مهم تر از همه اعتماد به هویت دینی اسلامی جوامع اسلامی، از بارزترین تاثیرات امام خمینی(ره) در بخش نظری محسوب می شود. پیوند عمیق و همه جانبه ای که امام خمینی(ره) بین انقلاب اسلامی ایران و نهضت های دینی در سراسر عالم برقرار می نمایند از یک سو نهضت دینی مردم ایران را به عنوان نقطه اتکا و منبع حمایتی برای این نهضت ها قرارداد و از سوی دیگر بنیان قدرتمند ایدئولوژی انقلاب، نهضت های اسلامی را نیز از مبانی فکری و ایدئولوژی پویا و بالنده ای برخوردار نمود.(سجادی، ۱۳۷۸: ۳۷۴)

بنیانگذارجمهوری اسلامی بدور از سازش های سیاسی و تعارفات رایج دیپلماسی معاصر با اعتقاد راسخ به مسئولیت دینی خویش در قبال امت اسلامی همواره بر موضع حمایتی خود از نهضت های اسلامی پای فشرده و تا آخرین مرحله، پشتیبانی همه جانبه و بی دریغ خویش را از این جنبش ها اعلام داشته اند.

«ما از تمام نهضت های آزادی بخش در سراسر جهان که در راه خدا، حق و حقیقت و آزادی مبارزه می کنند، پشتیبانی می کنیم، ما بار دیگر پشتیبانی بی دریغ خود را از برادران مسلمان و مظلوم افغانی اعلام می داریم و اشغال اشغالگران را شدیداً محکوم می نماییم. ( شرید، ۱۳۸۲: ۷۳)

·        نماد سازی انقلاب اسلامی برای جنبش‌های اسلامی

انقلاب اسلامی ایران ارزش های فرهنگی جدیدی را در مبارزه سیاسی به جنبش های اسلامی معرفی کرد که تبدیل به سمبل و الگویی برای آنان شد. از جمله این ارزش ها و نمادهای اسلامی؛ قیام عاشورا، شهادت طلبی، مفهوم ظهور، اهمیت مساجد، الگوی مقاومت بسیج، جهاد، فداکاری و… ارزش هایی که در مناطق تحت سیطره و نفوذ شیعیان به شکل قابل توجهی گسترش یافت.

زبان فارسی در طول تاریخ به اشکال مختلفی در لبنان گسترش پیدا کرده است که این نفوذ بعد از صفویه گسترش بیشتری یافته است. خط نستعلیق فارسی بین مسیحیان و شیعیان لبنان رواج زیادی دارد آن هم به خاطر ارتباط گذشته این دو طایفه با دولت صفوی است و به طور کلی مردم لبنان با فلسفه و ادبیات ایران آشنا هستند. البته در حال حاضر ایران می تواند از سازمان های اجتماعی و فرهنگی که در لبنان ایجاد کرده برای گسترش قدرت نرم خود استفاده نماید. با این حال در مورد تاثیر مولفه سیاسی قدرت نرم ایران در لبنان باید گفت با توجه به این که روابط سیاسی میان دو کشور در قبل از انقلاب از فراز و فرودهایی برخوردار بوده است ولی به طور کلی این رابطه بیش از آن که در راستای منافع ملی دو کشور باشد در جهت تامین منافع ابرقدرت ها بوده است.

·       موضوع گیری های امام خمینی(ره) درباره اسراییل و فلسطین

قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، صهیونیست ها، یهودیان سیاسی و نمایندگان و عاملان استعمار را غاصب و جنایتكار معرفی كرده و مبارزه با این رژیم اشغالگر را تا آزادی سرزمین های مسلمانان و رهایی قدس شریف و مسجدالاقصی از چنگال صهیونیست ها لازم دانسته و پس از پیروزی اسلامی نیز به رژیم صهیونیستی عنوان غده سرطانی منطقه داده اند و همچنین به منظور همگانی كردن مبارزه با صهیونیست ها و جاودانی شدن مسئله قدس و فلسطین، آخرین جمعه ماه مبارك رمضان را به عنوان «روز قدس »(صحیفه نور، ج‏۹ : ۲۶۷) اعلام نمودند و فلسطین را «پاره تن اسلام » خواندند.

ایشان در یكی از موضع گیری هایشان گفته اند: «من مجدداً خطر فراگیری غده چركین و سرطانی رژیم صهیونستی را در كالبد كشورهای اسلامی گوشزد می كنم… سران سازشكار اسلامی تصور نكنند كه گذشت زمان سیرت و صورت جنایت های اسراییل را درگرگون ساخته است و گرگ های خون آشام صهیونیسم از فكر تجاوز و غصب سرزمین های از نیل تا فرات دست برداشته اند. باید با تشكیل هسته های مقاومت حزب ا… در سراسر جهان، اسراییل را از گذشته جنایت بار خود پشیمان و سرزمین های غصب شده مسلمانان را از چنگال آنان خارج كرد. اصولاً این تكلیف همه مسلمین است كه قدس را آزاد كنند و شراین جرثومه فساد را از بلاد مسلمین قطع كنند. »( همان، ج‏۲۰: ۳۲۰)

·       تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر جنبش های سیاسی معاصر

انقلاب اسلامی ایران در پیدایش، در کیفیت مبارزه و در انگیزه… از سایر انقلابات جداست و می تواند در پیامدها و دستاوردها نیز، متمایز و پیشروتر از سایر انقلابات باشد. این ویژگی ها، ریشه در دین و باورهای برخاسته از مذهب دارد. این انقلاب برآمده از مذهب هم، به احیای دین و تجدید حیات اسلام در ایران و جهان مدد رساند که یکی از ابعاد آن، تولد و تداوم جنبش های سیاسی اسلامی معاصر در دو دهه اخیر است. به این دلیل، چند سوال در این باره وجود دارد، از جمله؛

۱- چرا انقلاب اسلامی ایران بر جنبش های سیاسی اسلامی معاصر تاثیر گذاشت؟

۲- انقلاب اسلامی ایران، چه تاثیراتی بر حرکت های سیاسی اسلامی معاصر گذاشت؟

۳- میزان تاثیرگذاری انقلاب اسلامی بر نهضت های سیاسی اسلامی چقدر است؟

·        تاثیرپذیری جنبش های اسلامی از انقلاب اسلامی

در پاسخ به این سوال که انقلاب اسلامی ایران، چه تاثیراتی بر حرکت های سیاسی اسلامی معاصر گذاشت؟ به آثار متعدد و متنوع می توان اشاره کرد. پرداختن به همه این آثار، از حوصله این پژوهش خارج است. این بازتاب های سیاسی را در سه مقوله «انتخاب اسلام به عنوان ایدئولوژی مبارزه» «تلاش برای دست یابی به حکومت اسلامی» و «نقش انقلاب اسلامی بر حیات سیاسی جنبش های اسلامی» می توان خلاصه کرد.

یکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، تجدید حیات اسلام در جهان است. حضرت آیت ا… خامنه ای – مقام معظم رهبری – در این باره فرمود: «علی رغم گذشت بیش از یکصد وپنجاه سال از برنامه ریزی مدرن و همه جانبه علیه اسلام، امروز در سراسر دنیا یک حرکت عظیم اسلامی به وجود آمده است که به موجب آن اسلام در آفریقا، آسیا و حتی در قلب اروپا، حیات جدیدی را بازیافته و مسلمانان به شخصیت و هویت واقعی خود پی برده اند.» (حسینی خامنه ای،۱۳۷۸: ۴۵)به بیان دیگر، عمردوره ای که اعتماد به نفس در میان مسلمانان، به ویژه در قشر تحصیل کرده آن از بین رفته و شمار فراوانی از آنان، خواهان هضم شدن در هویت جهانی بوده و گذشته خود را به فراموشی سپرده و اگر توجهی به گذشته می کردند از باب تفنن و سرگرمی بود، به پایان رسید، و انقلاب اسلامی آن اعتماد به نفسی را که روزگاری پشتوانه تمدن بزرگ اسلامی بود، احیا و بارور کرد.

این تجدید حیات اسلام، آثار مختلفی را برای جنبش های اسلامی به ارمغان آورد. یکی از این آثار، انتخاب اسلام به عنوان بهترین و کامل ترین شیوه مبارزه است. سخنگوی جهاد اسلامی فلسطین در ملاقات با امام خمینی(ره) در این باره گفت: « انتفاضه بارقه ای از نور و بازتابی از پیروزی های بزرگ انقلاب شماست، انقلابی که بزرگ ترین تحول را در عصر ما بوجود آورد.» در حالی که قبل از آن، اسلام در صحنه مبارزه علیه اسرائیل نقش چندانی نداشت. چنین رویکردی به معنای کنارگذاشتن اندیشه های غیر مذهبی به ویژه ناسیونالیسم، لیبرالیسم و کمونیسم و دور ریختن اندیشه جبری بودن سرنوشت انسان بود که همگی در نجات ملل اسلامی از چنگال استبداد داخلی و خارجی ناتوان بودند. به عقیده شیخ عبدا… شامی، یکی از رهبران مبارز فلسطینی « پس از انقلاب اسلامی ایران، مردم فلسطین دریافتند که برای آزادی، به قرآن و تفنگ نیاز دارند.» این در حالی است که برای چند دهه حرکت های انقلابی، اغلب در اختیار گروه های مارکسیستی بود. به هر روی، انقلاب اسلامی، تأکیدی بر بعد سیاسی اسلام بود، و از آن پس، در برخی از کشورها، سازمان های مخفی شکل گرفت و مبارزه مسلحانه بر پایه اسلام، سامان دهی شد.

روی آوردن به مبارزه براساس اسلام، تنها نتیجه تجدید حیات اسلام که آن را برخی اصول گرایی یا بنیادگرایی اسلامی می نامند، نیست. بلکه در گرایش جدید «اسلام تنها راه حل» برداشت نوین و تازه ای از اسلام صورت گرفت که در آن مسلمین به ایستادگی، مقاومت و پافشاری برای نیل به حقوق خویش تشویق شده اند. روزگاری این کار، از سوی حسن البناء و سیدقطب در جنبش اخوان المسلمین انجام می شد، ولی انقلاب اسلامی، اسلام انقلابی را به صورت جدی تر مطرح ساخت. البته این ستیزه جویی انقلابی، تنها به معنای روی آوردن به اسلحه نیست، چون در آن شیوه های مسالمت آمیز، مشابه آنچه حزب اسلام گرای رفاه در ترکیه برگزید، نیز دیده می شود.

این نوشتار بخشی از کتاب راهبرد مقاومت دراندیشه امام خمینی (ره) و نگاهی به جنبش حزب الله ، توسط اقای مهدی خان احمدی ودکتر سید جواد هاشمی فشارکی ، انتشارات جهاد دانشگاهی ؛ ۱۴۰۰ می باشد .

Mahdi Khan Ahmadi  & Dr. Seyed Jaavd Hashemi Fesharaki