چیستی مقاومت

مقاومت، ایستادگی و پایداری در برابر چیزیست که توازن را چه از بعد داخلی و چه از بعد خارجی بر هم زده باشد.

مقاومت، محدود به رویارویی در میدان جنگ نیست و هر نوع مقاومت و پایداری در برابر عوامل بر هم زننده تعادل و توازن را شامل می شود. با این حال مقاومت شامل پایداری در برابر هر گونه عامل درونی و بیرونی می شود. (میرقادری، کیانی، ۱۳۸۸: ۴۸)

بنابراین مقاومت یک وجه قتال نیست بلکه یک رویارویی فرهنگی، تبلیغاتی، تربیتی و اخلاقی و سلوکی و اقتصادی و سیاسی و نظامی است. ( عمر، ۱۳۹۰: ۶۰)

مقاومت سیاست و سلوکی ممتد است و نه حادثه یا لحظه بلکه کاری تمدنی و فراگیر و مستمر و متکامل در رویارویی با مبارزه طلبیها، دشمنیها و تجاوزگریها یا هر چیز دیگری است که بر هم زننده تعامل و توازن باشد. (همان:۵۴)

مقاومت بر کلیه عکس العملهایی اطلاق می گردد که ممکن است به شکل و تدابیر اجرایی و بازدارنده باشد و گروه یا سازمان یا فردی در رویارویی با تهدیدها و خطرها و تجاوزهای خارجی یا داخلی با آن روبرو می شود.(مطلق شقور، ۱۳۸۸: ۲۰)

از اشارات فوق می توان به این نتیجه رسید که مقاومت کوشش و تلاشی است برای رجوع و بازگشت هر چیز به جایگاه و حالت طبیعی خود و زمانی بوجود می آید که کسی بخواهد بر دیگری تسلط یابد. در این حالت، روحیه مقاومت در فرد ایحاد شده تا تعادل را بین دو طرف برقرار نماید.

مقاومت در آموزه های اسلامی

واژه مقاومت در قرآن نیامده است. این موضوع به این معنی نیست که قرآن مجید که کم و کاستی در آن راه ندارد، در این باره سخنی به میان نیاورده است. بنابراین اساس مقاومت که در ویژگیها، ارکان و جلوه های مقاومت و مانند آن تجلی کرده است، در این کتاب آسمانی بوضوح دیده می شود.

قرآن کریم همچنین مقاومت را واجب شرعی و ضروری بشر می داند که نبود آن در زمین منجر به فساد خواهد شد و خداوند متعال، یكتا پرستان پایدار بر توحید را بشارت به بهشتی می دهد كه در روز واپسین استقامت ورزان در مسیر حق از نعمتهای آن بهره مند خواهند شد:

« ان الذین قالو ربنا ا… ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائكه الا تخافوا و لا تحزنوا و ابشروا بالجنه التی كنتم توعدون» (فصلت،آیه ۳۰)؛ همانا کسانی که گفتند پروردگار ما ا… است و استقامت کردند، فرشتگان بر آنها نازل می شوند که نترسید و اندوهگین نشوید و ایشان را به بهشتی که به آنها وعده داده شده بود، بشارت می دهند.(رجایی فر،۱۳۹۲: ۷)

خداوند متعال در قرآن کریم دین اسلام را دینی «استوار» معرّفی می‌کند. فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ الْقَیِّمِ؛ پس به سوی این دین درست و استوار روی آور( روم، آیه ۴۳). این استواری حاصل ریشه ‌داری اسلام در حقایق هستی است. و بر این اساس حرکت در راه دین، استواری و تکامل هر چه بیشتر را به همراه دارد. در تعداد قابل توجهی از آیات قرآن کریم مشتقاتی از این ریشه وجود دارد. مشتقاتی مانند:

أقِم – إسْتَقِمْ – إسْتَقِیمُوا – إسْتَقَامُوا – مُستَقیم – أقیموا – قوموا – قیِّم –

اصطلاح مقاومت اسلامی بر این اساس یعنی تقویت استواری خط اسلام با حرکت در راه اسلام به عنوان یگانه راه استواری و با تکیه بر عوامل هدایت و قدرت در گفتمان اسلام. مقاومت معادل اعتراض، انقلاب یا پایداری نیست. مقاومت نبرد پایان ‌ناپذیر حق و باطل است(همان:۷). مقاومت صرفاً حرکت میهنی یا اجتماعی نیست. مقاومت از سلوک درونی در مبارزه با نفس آغاز می‌شود و به مرزهای جغرافیایی ختم می‌شود.(رجایی فر،۱۳۹۲: ۹)

در قرآن گرچه لفظ مقاومت صراحتاً نیامده است اما با مطالعه آیات جهاد و صبر و… می توان مفهوم آن را در سراسر قرآن جاری و ساری دید که به دو نمونه از آن که فرق بین نوع مقاومت را در برابر تجاوز و اشغال بیان می کند و عمده منظور این نوشتار هم همین نوع مقاومت است، می شود:

• الف) مقاومت در برابر تجاوز:

وَ قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ ا… الَّذِینَ یقَاتِلُونَکُمْ وَ لاَ تَعْتَدُوا إِنَّ ا… لاَ یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ‌ (بقره، آیه۱۹۰)؛ و در راه خدا  با كسانى كه با شما مى‏جنگند، بجنگید، و [ لى ] از اندازه درنگذرید، زیرا خداوند تجاوزكاران را دوست نمى‏دارد.

به روشنی می توان دریافت که در آیه شریفه منظور جنگ دفاعی است همانگونه که در تفسیر این آیه می نویسد: قتال در اسلام جنبه دفاع دارد، اسلام مى خواهد به وسیله قتال با كفار از حق قانونى انسان ها دفاع كند، حقى كه فطرت سلیم هر انسانى… آن را براى انسانیت قائل است. آرى از آنجائى قتال در اسلام دفاع است، و دفاع بالذات محدود به زمانى است كه حوزه اسلام مورد هجوم كفار قرار گیرد، به خلاف جنگ كه معناى واقعیش تجاوز و خروج از حد و مرز است، لذا قرآن كریم دنبال فرمان قتال فرمود: و لا تعتدوا ان ا… لا یحب المعتدین، تجاوز مكنید كه خدا تجاوزكاران را دوست نمى دارد. (علامه طباطبایی، ج ۲: ۸۸)

• ب) مقاومت در برابر اشغال:

أُذِنَ لِلَّذِینَ یقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ ا… عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ * الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیرِ حَقٍّ (حج‏، آیات۴۰-۳۹ )؛ به كسانى كه جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت [ جهاد ] داده شده است، چرا كه مورد ظلم قرار گرفته‏اند، و البته خدا بر پیروزى آنان سخت تواناست * همان كسانى كه بناحق از خانه‏هایشان بیرون رانده شدند. (علامه طباطبایی، ج ۲: ۹۳)

در بعضی روایات می خوانیم هنگامی که مسلمانان در مکه بودند، مشرکان پیوسته آنها را آزار می دادند و مرتباً مسلمانان کتک خورده با سرهای شکسته خدمت پیامبر صلی ا… علیه و آله می رسیدند و شکایت می کردند ( و تقاضای اذن جهاد داشتند) اما پیامبر صلی ا… علیه و آله به آنها می فرمود: صبر کنید هنوز دستور جهاد به من داده نشده. تا اینکه هجرت شروع شد و مسلمین از مکه به مدینه آمدند. خداوند آیه فوق را که متضمن اذن جهاد است نازل کرد و این نخستین آیه ای است که درباره جهاد نازل شده. ( مکارم شیرازی، ج۱۴: ۱۱۴ )

پیداست که در آیات قرآنی و آموزه های اسلامی مقاومت گستره وسیعی را در برمی گیرد که شامل مقاومت در برابر امیال نفسانی و وساوس شیطانی، خرافه پرستیها، تجاوزها و اشغالگریها و… می شود. بنابراین می توان گفت که آیات جنگ و جهاد نیز در همین راستا است زیرا همه آنها برای برقراری تعادل و توازن در جوامع بشری است.

روایات بسیاری مسلمانان را به ایستادگی و پایداری در برابر دشمن درونی و بیرونی توصیه میکند که به دو مورد از آنها که به منظور ما نزدیکتر است، اشاره می شود. امام على علیه السّلام فرمودند:

الجِهادِ على أرْبَعِ شُعَبٍ: على الأمرِ بالمَعروفِ والنَّهی عنِ المُنكَرِ والصِّدْقِ فی المَواطِنِ وشَنَآنِ الفاسقِینَ ؛ جهاد چهار شاخه دارد: امر به معروف، نهى از منكر، پایدارى در جبهه هاى جنگ و دشمنى با تبهكاران. (شیخ صدوق، ۱۳۵۴،ج ۷۴: ۲۳۲ ؛ محمدی ری شهری، ۱۳۷۹ : ۱۱۴)

پیامبر اکرم صلّی ا… علیه و آله فرمودند:

إنّ ا…  عز و جل یبغِضُ رجُلاً یدخَلُ علَیهِ فی بَیتِهِ ولا یقاتِلُ ؛ خـداوند عز و جل نـفرت دارد از مـردى كـه در خانه اش بر او حمله كنند و او نجنگد. ( شیخ صدوق، ۱۳۷۲، ج۲: ۲۴ ؛ محمدی ری شهری، ۱۳۷۹ : ۵۹۸)

• استكبار در اصطلاح اسلامی و توحیدی

لازم است که به یکی از مهمترین بسترهای شکل گیری مقاومت یعنی استکبارستیزی اشاره شود زیرا بحث از اندیشه مقاومت بدون در نظر گرفتن مقوله استکبارستیزی، گفتاری ناقص و ابتر خواهد بود.

استكبار در اصطلاح اسلامی و توحیدی گناهی مترادف با شرك است و منشا ظلم(احقاف، آیه۱۰) و فساد طغیان در برابر خدا و خلق خدا محسوب می شود. بر همین اساس باید یكی از خصیصه های بارز حكومت های توحیدی را فعالیت ویژه ضد استكباری آنها دانست. تمامی انبیاء عظام در تقابل با روحیه برتری طلبی حكام جائر از خود واكنش نشان داده و سر تسلیم فرود نیاورده اند. قرآن كریم برای استكبار خصلت هایی برشمرده است كه مهمترین آنها عبارت اند از: طغیان گری (فرقان، آیه۲۱)، تبهكاری (یونس، آیه۷۵ )، ایجاد استضعاف (قصص، آیه۴)، استحقاق مجازات (اعراف، آیه ۴۸).

استكبار از دیدگاه فرهنگ سیاسى اسلام، وجود نوعى سلطه گرى، سلطه جویى، استعمار و بهره كشى فرهنگى، سیاسى و اقتصادى توسط اقلیتی زورگو و نفع طلب بر خیل عظیم توده هاى محروم مى باشد. این عمل، مى تواند داخلى  یا خارجی باشد.

دشمن شناسی و استكبارستیزی لازم و ملزوم همدیگرند تا دشمن شناخته نشود و زوایای فكری او كشف نشود مبارزه هم پدید نخواهد آمد.

• سخن پایانی
• خداوند متعال در ایات زیادی به دشمن شناسی اشاره کرده و به مومنان هشدار های لازم را داده است .
• امروزه تهدیدات دشمنان اسلام علیه مسلمانان و جهان اسلام رو به گسترش یافته و با تمامی ابزارها و روشها در صدد نابودی اسلام ناب و به انحراف کشاندن مسلمین هستند .
• نظامات بین المللی براساس منابع کشورهای سلطه پر جهانی بنا نهاده شده و احقاق حقوق مسلمین در انجا جایگاهی ندارد . که مصادیق آن در عدم پیگیری کشتارهای مسلمان بسیاری کشورها وبخصوص فلسطینیان و افغانستان و عراق وسوریه ویمن می باشد .
• درچنین شرایطی تنها راه نجات مسلمین مقاومت در برابر نظام سلطه گران جهانی می باشد . تجربه محور مقاومت در عراق و سوریه در برابر داعش وحشی ، مبین کارکرد مثبت آن می باشد .
• فرمانده کلان محور مقاومت ، نیروی قدس می باشد و برهمین اساس هم در معرض تحریم وتهدید قراردارد و در برجام دو بدنبال ناکارمد کردن آن هستند و برهمین مبنا نیز امریکای جنایتکارحاج قاسم سلیمانی را به شهادت رساند.
• دربرابر تهدیدات مستمر و گسترده علیه ملت مسلمان ایران نیز مذاکرات سازش کارانه راه بجایی بجز ذلت نخواهد داشت ( مانند برجام پرخسارت ) لذا تنها راه باقیمانده ، مقاومت در برابر استکبار و تحریمها وتهدیدات مستکبران جهانی می باشد .

منابع و مأخذ

الف) کتب:

• قرآن کریم
• اسپوزیتو، جان. ال(۱۳۸۲)، انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن. ترجمه محسن مدیر شانه چی، تهران: ……مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
• اسد ا…ی، مسعود(۱۳۷۹)، از مقاومت تا پیروزی. تهران: مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر.
• امرايي، حمزه(۱۳۸۲) ، انقلاب اسلامي ايران و جنبش هاي اسلامي معاصر. تهران: مرکز اسناد ……انقلاب اسلامي.
• برغوثی، ایاد(۱۳۸۲)، سیری در اندیشه سیاسی حماس. ترجمه سید حسین موسوی، مرکز پژوهش ……علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
• پاشاپور، محمد (۱۳۸۲)، نهضت هاي اسلامي، بازيگران جديد نظام بين الملل. تهران: مطالعات ……انديشه سازان نور.
• حشمت زاده، محمد باقر(۱۳۸۵)، تاثیر انقلاب اسلامی بر کشورهای اسلامی. تهران: سازمان ……انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
• حشیشو، نهاد(۱۳۸۰)، احزاب سیاسی لبنان، مترجم سید حسین موسوی. تهران: مرکز مطالعات ……استراتژیک خاورمیانه.
• حلبی، علی ‌اصغر(۱۳۸۲)، تاریخ نهضتهای دینی سیاسی معاصر. تهران: انتشارات زوّار.
• خان احمدی، مهدی و هاشمی فشارکی ، سید جواد ، راهبرد مقاومت دراندیشه امام خمینی (ره) و نگاهی به جنبش حزب الله ، انتشارات جهاد دانشگاهی ؛ ۱۴۰۰
• خمینی، روح ا…(۱۳۶۱)، صحیفه نور. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• دلشادتهرانی،مصطفی(۱۳۸۰)، عارض خورشید مقدمه ای براندیشه سیاسی امام خمینی(ره). تهران:انتشارات دریا.
• سجادی،عبدالقیوم(۱۳۷۸)،امام خمینی وجنبش های اسلامی. تهران:مجله علوم سیاسی.
• شرید، احمد(۱۳۸۲)، طالبان، زنان، تجارت مافیا و پروژه عظیم نفت، ترجمه نجله فندق. تهران: ……نشربقعه.
• شفيعي فر، محمدرضا(۱۳۷۸)، درآمدي برمباني فکري انقلاب اسلامي. قم: نهاد نمايندگي مقام معظم ……رهبري در دانشگاهها.
• صحفي، محمد(۱۳۸۰)، ژئوپليتيک فرهنگي و مسئله امنيت ملي. تهران: شمسا.
• عالم، عبدالرحمن(۱۳۷۳)، بنيادهاي علم سياست. تهران: نشرني.
• عباسی فردویی، غلامعلی(۱۳۸۶)، تحریم تنباکو و مشروطیت (پیامدها و عبرت ها مشعلی فراروی ……ملت ایران). نشر زائر.
• عنایت، حمید(۱۳۷۰)، سیری در اندیشه سیاسی عرب. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
• فراتی، عبدالوهاب(۱۳۷۸)، رهیافتی بر علم سیاست و جنبشهای اسلامی معاصر. مرکز جهانی علوم ……اسلامی.
• محمدی، منوچهر(۱۳۸۵)، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ……اسلامی، چاپ اول.
• مرکز مطالعات شیعه، نگاهی به جنبش های اسلامی معاصر، مدیریت مطالعات سیاسی معاونت ……سیاسی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دردانشگاهها. بی تا.
• مسجدجامعي، محمد(۱۳۶۹)، زمينه هاي تفکر سياسي در اسلام در قلمرو تشيع و تسنن. تهران: ……الهدي.

ب) مقالات نشریات:

• خودروان، حسن(۱۳۸۰)،« اخوان المسلمین سمبل گفتمان دینی ایدئولوژیک رادیکال»، نشریه صدای عدالت،۲۲ مهر.
• سجادی، عبدالقیوم(۱۳۷۸)، « امام خمینی(ره) وجنبشهای اسلامی »، مجله علوم سیاسی، شماره ۵٫
• معراجی، حمید(۱۳۸۹)،«ویژه نامه قدرت نرم انقلاب اسلامی»، روزنامه کیهان، (یکشنبه۱۷بهمن)، شماره ۱۷۷۶۵٫
• موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)(۱۳۸۹)،« سیاست خارجی و روابط بین الملل از دیدگاه امام خمینی(ره)»، تبیان ۲۸.

Mahdi Khan Ahmadi  & Dr. Seyed Jaavd Hashemi Fesharaki