دراین نوشتار تعاریف ومفاهیم مسجد واصطلاحات پرکاربرد مرتبط با مساجد وامور آن تبیین شده است .
*
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
بنام معبود بی همتا و صاحب مسجد
إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ
مسجدهای خدا را کسانی عمارت می کنند که به خدا و روز قيامت ايمان آورده ، اند و نماز می گزارند و زکات می دهند و جز از خدا نمی ترسند اميد است که اينان از هدايت يافتگان باشند (سوره توبه آیه ۱۸)
“کسی که مسجدی در دنیا بسازد ، خداوند خانه ای در بهشت به وی میدهد” پیامبر (ص)
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «من بنى مسجدا فى الدنيا اعطاه الله بكل شبر منه-او قال بكل ذراع منه-مسيرة اربعين الف عام مدينة من ذهب و فضة و در و ياقوت و زمرد و زبرجد ولؤلؤ…»
« هر كه در دنيا مسجدى بسازد،خداوند در برابر هروجب-يا هر ذراع-به مقدارى كه چهل هزارسال پيموده مى شود،
شهرى از طلا و نقره و در و ياقوت و زمرد و زبرجد و لؤلؤ به او عطا مى كند« ( تحرير الوسيله،ج ۱،فى مكان المصلى،ص ۱۵۲،م ۱۸)
مسجدجایگاه امن وصفا : ” گروههاى انبوهى در هنگام نماز از كار روزانه دست كشيده به مسجد رو مى‌آورند، اينها مى‌تواند در ساختهاى هنرى، چهره‌ى زيبا و ترغيب كننده‌ى اين فريضه‌ى نجات‌بخش را به همه نشان دهد. در دانشگاهها و ديگر مراكز انسانى انبوه، مسجد مى‌تواند جايگاه امن و صفا باشد” (پيام مقام معظم رهبری به اجلاس سراسرى نماز ۱۶/۰۶/۱۳۸۱)
مسجد علاوه برتقدس آن ونیز اهمیت کارکردی آن در جامعه اسلامی ، به لحاظ تجمع جمعیت جز ساختمانهای با اهمیت زیاد تلقی میگردد. وبرهمین اساس نیز کیفیت طرح بنای مسجداز زوایای مختلف اهمیت می یابد. از انجا که طرح مسجدمبنای ساخت مسجد و سپس شکل گرفتن کالبد آن برای دهه ها وبعضا صدها سال خواهد بودلذا موضوع طراحی مسجد فوق العاده اهمیت پیدا می کند. چرا که این پیکره وکالبد طرح مسجد تاثیر به سزایی بر کیفیت فعالیت بخشهای مختلف مسجد خواهد گذاشت هرچه طرح قوی تر باشد در طول زمان بهره برداری مشکلات کمتری را با آن مواجه خواهیم شد.در این نوشتارتعاریف ومفاهیم مسجد وموارد مرتبط با آن تبیین شده است .
یاد و راه شهدای مساجد سراسر کشور مستدام ،آنانکه اهل مسجد بودند و برای دفاع ازاسلام جانفشانی ها کردند
وگرامی داشت مساجدی که در دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و بحرانهای مختلف کانون بسیج منابع انسانی ومادی کمک های مومنانه بوده وهستند وبخصوص مسجدجامع خرمشهر ،اسطوره مقاومت
اللهم اجعلنی من عمار مساجدک وحرم بیوتک
- امام جماعت مسجد
فردی روحانی که به عنوان امام جماعت مسجد از سوی امورمساجد منصوب گردیده وامور مسجد را بعهده دارد.
- احداث بنا بر روی زمین بکر
زمین مسجد کاملا بکربوده و بدون پیشینه ساختمان مسجد برروی ان می باشد ،بعبارتی فاقد هرگونه بنای مسجد میباشد.ونیاز به یک طرح برای کل زمین موجود دارد.
- الحاق یک ساختمان جدید به ساختمان موجود
یعنی مسجددارای ساختمان می باشد ولی با کمبود فضامواجه بوده ونیاز به یک ساختمان دیگر درمجاورت ساختمان موجود مسجد دارد که بایستی طراحی وساخته شود.
- ایوان
عنصر و فضایی است که از سه طرف بسته و از یک طرف باز و نیمه باز است. (U شکل است) ودر ۹۵% مواقع ، استفاده از ایوان بصورت سلسله مراتبی جلوه می کند و نوعی دعوت کنندگی به همراه دارد. مثل ایوان جلوی گنبد خانه و یا شبستان .
- امنیت[۱]
معنای لغوی امنیت، رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب، هراس، ترس، نگرانی یا وجود ارامش بخش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تامین و ضامن است. امنیت در ابعاد مختلف، شامل معانی اطمینان، عدم خوف و در امان بودن و نهراسیدن است و دارای ابعاد عینی و ذهنی می باشد .
- بحران[۲]
بحران به عنوان موقعيت مخربي كه روي سيستم يا سازمان اثر مي‌گذارد، تعريف مي‌شود و از نظر واژه‌شناسان بحران تغيير عظيمي است كه يكباره در يك وضعيت صورت پذيرد.
- پناهگاه[۳]
حفاظ و پوششی است که در برابر اثرات مختلف سلاح‌ها نسبت به ساختمان‌هاي معمولي يا فضاي باز امنيت و مقاومت بيشتري داشته باشد.
- توسعه ساختمان موجود
حالتی که مسجدبا کمبود فضامواجه بوده و درروی ساختمان موجود نیاز به افزایش بنا دارد.
- خادم سلامت مسجد
فردی است عضو هیات امنای مسجد و یا مورد اعتماد و وثوق هیات امنا، که توسط روحانی محترم مسجد با شرایط ویژه ای که در طرح به آن اشاره گردیده انتخاب شده و در جهت نظارت بر مسایل بهداشتی و ایمنی مسجد، اجرای برنامه های آموزشی و دستورالعمل های ابلاغی اقدام می نماید.
- حوزه شهري
به كليه نقاطي اطلاق مي‌شود كه در داخل و خارج محدوده قانوني شهر قرار داشته و از حدود ثبتي و عرفي واحدي تبعيت كنند. (تبصره ۴ ماده ۴ قانون تعاريف و ضوابط تقسيمات كشوري مصوب ۱۵/۴/۱۳۶۲)
- دفاع (پدافند ) غیرعامل[۴]
پدافند غیرعامل عبارت است از مجموعه اقدامات غیرمسلحانه ای که باعث افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیتهی ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی میگردد. (سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری، ۱۳۸۹)
- رواق
به فضاهای سرپوشیده ی ستون دار اطراف صحن و حیاط گفته میشود . ودر مناطق گرم و مرطوب بسیار پرکاربرد می باشد.
كسيكه مسجدى بنا نموده احوط آنست كه صيغه وقف آن را بخواند باين كه بگويد وقفته قربة الى الله وانرا بقصد قربت براى مسجد بودن وقف كند لكن اقوى كفايت ساختن آن است بقصد مسجد بودن
- طراحی[۵]
عمل و شغل طراح . بیرنگ گری . نقشه ریزی . نقشه بنائی را بر کاغذ، با حبر یا مداد و یا بر زمین با گچ و …(لغت نامه دهخدا) به مجموعه نقشه ها وبرنامه های پیشنهادی ساختمان سازی و آبادانی طراحی گفته میشود.ودر این مجموعه ضوابط به فرایند مطالعه و تهیه نقشه های مسجد تلقی میگردد.
- فضاي امن[۶]
فضاي امن به فضائي اطلاق ميگردد که در مقابل اثرات بارهای ناشی از انفجار کمتر در معرض خطر قرار گرفته و نسبت به سایر فضاهای ساختمان معمولي يا فضاي باز از ایمنی و مقاومت بيشتري برخوردار باشد. فضای امن معمولاً دو یا چندمنظوره مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
- سرانه نمازگزار
فضای مورد نیاز جهت نماز در شبستان مسجد،و در شرایط عادی حدود ۶/۰ ( الی ۸/۰ )متر مربع به ازای هر نفر میباشد.
- ساختمان[۷]
بنایی واحد که وجه‌های بیرونی آن در سطح و ارتفاع، از زیر پی تا بالاترین نقطه، یک پوسته معماری بسته را تشکیل می دهد.(مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، نظامات اداری)
- شبستان
بخش اصلی مسجد و بصورت است که جهت نماز وفعالیتهای مذهبی مورداستفاده قرار می گیرد. فضایی مناسب برای خودسازی و خودآگاهی که نماد مسئولیت انسان برای از قوه به فعل در آوردن استعداد های فطری خود.
- صحن مسجد
صحن یکی از عوامل وحدت‌دهنده به معماری مساجد در طول تاریخ بوده است. حیاط و فضای باز مساجد و مکان‌های مقدس از مهم‌ترین عناصری است که قرن‌ها در مساجد بنا شده است.
صحن در مساجد و مکان‌های مقدس نقش مهمی دارد؛ زیرا مکانی است که مرکز اصلی ارتباطات در کل مجموعه‌ی مسجد است که شکل و تناسبات آن عامل مهمی در ایجاد عظمت و شکوه برای این مکان مقدس میباشد. وسعت حیاط در اماکن مقدس و مساجد، نمایانگر عمومی بودن است؛ جایی در این دنیا که به قشر و گروه خاصی تعلق ندارد.
- گنبد
پوششی منحنی و تداعی گر تعادل، آرامش و زیبایی. رنگ غالب آن در مساجد فیروزه یا، در امام زاده ها سبز و برای امامان و نزدیکان ائمه طلایی یا نقره یا بوده است. علت تاکید به بزرگی مسجد یا طول زیاد مناره ها قابل رویت بودن آنها از دور بوده است.دلیل دو پوسته ساختن گنبد ها : سازه ای، دید انسانی از داخل و دید متناسب مقیاس شهری از بیرون، حرارتی و اکوستیکی
- مسجد
مسجد مکانی فعال (و یا غیرفعال) است که شرع مقدس و یا عرف متشرعه آن را مسجد بداند، اعم از آنکه وقف شرعی شده یا نشده باشد.( مصوبه درخصوص تشکیل معاونت امور مساجد کشور در ۱۳ اسفند ۱۳۹۳ )خانه خدا و مرکز پرستش خالصانه و توحید ناب است. مسلمانان در این محل گردهم آمده و به انجام فرایض دینی وفعالیتهای اجتماعی مشغول می گردند.
- مسجد در لغت
واژهی سجد که از سه حرف سین و جیم و دال ترکیب شده(«سجد» السین والجیم و الدال أصل واحد مطرد یدل علی تطامن و ذل[۸])، اصلی است که دلالت بر سرازيری و فرود آمدن و ذلیل شدن میکند. مسجد هم اسم مکان از همین فعل «سجد یسجد» است. مسجد مفرد مساجد و به کسر جیم خوانده میشود. البته واژه شناسان بزرگی همچون فراء معتقدند که تلفظ این واژه به فتح نیز جایز است.[۹] مسجد از باب سَجَدَ يَسجُدُ ، مصدر ميمي و يا اسم زمان و مكان است به معني سجدهگاه، مكان سجده و يا به تعبير عام، عبادتگاه ميباشد. مسجد، اسم مكان است برخلاف قاعده اسم زمان و مكان از ثلاثي مجرد يعني اگر عينالفعل مضارع، مضموم يا مفتوح باشد، مَفعَل(به فتح عين) مثل مطبَخ و مدرَس و اگر عينالفعل مضارع مكسور باشد، مفعِل(به كسر عين) ميآيد مثل منزِل، مجلِس. در ادبيات عربي يازده كلمه برخلاف اين قاعده آمده كه واژههاي مسجِد، مشرِق و مغرِب از آن جملهاند.[۱۰]
اما با این تلفظ تا کنون استعمال نشده است. این کلمه در معاجم و فرهنگهای لغت تعاریف گوناگونی دارد که همگی به یک معنا بازگشت میکند. زجاج میگوید: کل موضع یتعبد فیه فهو مسجد؛ هر جایگاهی که در آن عبادت شود مسجد است.[۱۱]
اگر چه امروزه از واژهی مسجد عبادتگاه خاص مسلمانان به ذهن تبادر میکند، اما در قرآن کریم این واژه بر دیگر عبادتگاه ها نیز اطلاق شده است: (قالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً)؛ آنان که به معجزه و داستان اصحاب کهف برخوردند، گفتند: بر بالای غارشان مسجدی میسازیم.[۱۲] چنانچه مسجد به فتح جیم خوانده شود به معنای جایگاه عبادت در خانهها و جایگاه نماز جماعت است.[۱۳]
مسجد واژهای عربی از ماده «سجد» میباشد که اسم مکان به معنای محل سجده است. زیرا سجده فرد اعلی و اکمل عبادت به شمار میرود، و نهایت خضوع در برابر خالق هستی است[۱۴]
كلمهى «مسجد» اسم مكانى است كه سجده در آن انجام مىشود، مانند خانهاى كه با هدف سجده براى خدا ساخته مىشود. از مسجد در قالب محلى كه نام خدا را در آن مىبرند (عبادات)
ياد شده است. «مساجد» هم جمع «مسجد» است كه معبد مسلمانان است. در حقيقت مسجد مكانى است براى عبادت و راز و نياز با خالق هستى كه در فرهنگ اسلامى از جايگاه رفيعى
برخوردار است. مسجد مكان ارشاد و تبليغ مسائل، معارف و احكام اسلام است. مسجد خانه خدا و محل طرح مسائل دنيوى و اخروى مسلمين است.[۱۵]
مسجد در لغت اسم مکان یا زمان مشتق از سجد به مکانی می‌گویند که در آن سجده یا خداوند عبادت میشود[۱۶] و به همین جهت گفته شده است که مسجد محل حصول قرب الهی و مکان از بین بردن انانیت، خودخواهی و تاریکی‌ها است و سزاوار است که انسان به مسجد روی آورد تا قرب الهی تحصیل کند و از غیر خدا منقطع و نفس خود را از عیوب پاک نماید.[۱۷]
و از نظر شرعی نیز به مکانی گفته میشود که مخصوص نماز و عبادت خداوند است و ورود و خروج در آن دارای شرایطی است که در کتابهای فقهی بیان شده است.
- مسجد در اصطلاح
مسجد در اصطلاح شرعی به مکان معین و موقوف برای نماز اطلاق میشود. مرحوم صاحب جواهر مینویسد: و المراد بالمسجد شرعاً المکان الموقوف علی کافۀ المسلمین للصلاۀ؛ مقصود از مسجد در اصطلاح شرعی مکانی است که برای إقامهی نماز تمام مسلمانان وقف شده است.[۱۸]
در تعريف اصطلاحي آوردهاند مسجد، مكاني است مخصوص مسلمانان تا نمازهاي يوميه خود را در آن به جاي آوردند.[۱۹]
پایگاه مقدس و عظیمی چون مسجد با اماکنی مشابه آن که در سایر مذاهب مطرح است اصلاً قابل مقایسه نیست، اماکنی چون کلیسا، کنیسه، خانقاه، آذرکوه، دیر، محیطهای بی روح و مرده و محل انجام مراسم تشریفاتی و گاهی توأم با فساد، همانند: شراب، رقص، آواز و غنا و… و در واقع اماکن بزم هستند تا یک عبادتگاه و جایگاه توحید و یکتاپرستی
در اينکه چرا کلمه مسجد براي مکان عبادت و محل نماز استعمال شده است گفته اند: از آنجا که سجود، شريفترين و مهمترين ارکان نماز است در آن، بيش از ديگر افعال نماز، انسان به خداوند نزديک مي شود لذا اسم مکان را از اين فعل اتخاذ و بر محل عبادت و نماز اطلاق کرده اند.
بدون شك هر مسجد در جامعه اسلامي، يك سازمان منسجم معنوي است كه داراي مأموريت، اهداف، وظايف، كاركرد، تشكيلات و سيستم‌هاي مخصوص به خود ميباشد و تشكيلات و سازمان مسجد يك تشكيلات اداري، انتفاعي، تجاري يا اقتصادي نيست بلكه مسجد سازمان الهي- مردمي است كه داراي رسالت هدايتي، معنوي، آموزشي، تربيتي و تبليغي است كه با رهبري معنوي و نفوذ كلمه و مديريت امام جماعت و با حضور توده مردم و اقشار مختلف آن سازمان‌دهي مي‌شود.[۲۰]
- مسجد در قرآن
در قرآن كريم كلمهى مسجد مجموعا ۲۸ بار ذكر شده است. از كل آياتى كه كلمهى مسجد در آنها ياد شده در پانزده مورد، كلمهى مسجد با پسوند «الحرام» (مسجد الحرام) و پنج مرتبه
منحصرا مسجد آمده است، يك مورد نيز مسجد با پسوند «الاقصى» (مسجد الاقصى) و يك مرتبه، مسجد با پسوند «ضرار» (مسجد ضرار) آمده و در شش مورد كلمه مسجد
به صورت جمع «مساجد» وارد شده است. بيشترين آياتى كه نازل شده و موضوع مسجد در آن مطرح گرديده مشعر به مسجد به معناى خاص است و صريحا دربارهى موضوع عام مسجد
سخنى نگفته است. هر چند امكان بهرهبردارى از آنها جهت آشنايى با مسجد و شرايط آن مسدود نيست.
- مساجد شهری
شامــل کليه مســاجدی اســـت که در شهرها قـــــرارداشته و عـــموم مردم می توانند از آن استفاده کنند مساجد شهری غالبا در سطح شهر مورد استفاده است و مراسمی مانند ختم، عاشورا، روضه خوانی و سخنرانی در حدی وسیع در آنها برگزار می شود. این مساجد در ایام خاصی از سال پذیرای جمعیتی فراتر از گنجایش روزهای عادی هستند و باید امکانات و تجهیزاتی در حد نیاز ایام خاص داشته باشند.
- مساجد روستایی
شامــل کليه مســاجدی اســـت که در روستاها قـــــرارداشته و عـــموم مردم می توانند از آن استفاده کنند.
- مساجد بین راهی ( میان راهی)
شامــل کليه مســاجدی اســـت که در جاده های بین شهری قـــــرارداشته و عـــموم مردم می توانند از آن استفاده کنند. مساجد یان راهی مساجد واقع در راه ها و جاده های بین شهر ها و روستاها هستند که مورد استفاده ی مسافران قرار می گیرند. این مساجد علاوه بر امکان انجام فریضه ی نماز و عبادت، باید دارای سایر امکانات رفاهی برای مسافران مانند: دستشویی، خدماتی و … در جوار خود باشند.
- مساجد زير محله ای
در بسياری ازمحلات علاوه بر يک مسجد محله ممکن است مساجد کوچک باعرصه کمتراز٥٠٠ مترمربع جود داشته باشدکه معمولاازطــــريق وقف افــــرادخــيراحداث ميشوند ودرعين کوچکی و سادگی از فضای روحانی مطلوبی برخوردارند .
- مساجد محله ای
مساجد محله ای جوابگوی حوزه جمعیتی محلات شهرداری بوده ومساحت عرصه اين مساجد حدود ٥٠٠ مترمربع می باشد . مساجد محله ای غالبا در حد جمعیت یک محله است و تقریبا به طور یکنواخت در تمام ایام سال مورد استفاده قرار می گیرد. این مساجد در ایام خاص پذیرای جمعیتی بیشتراز روزهای عادی می باشند.
- مساجد ناحیه ای
مسجد ناحیه ای جوابگوی حوزه جمعیتی نواحی شهرداری بوده و مساحت عرصه اين مساجد حدود ١٠٠٠ مترمربع می باشد . وجوابگوی ۷۵۰ نمازگزار می باشد.
- مساجد منطقه ای
جوابگوی حوزه جمعیتی مناطق شهرداری بوده و مساحت اراضی مساجد منطقه ای حدود ٢٠٠٠ مترمربع می باشد.
- مساجد فرا منطقه ای
جوابگوی حوزه جمعیتی فراترازمناطق شهرداری می باشد.
- مساجد جامع
مساجد بزرگ شهر بوده و حوزه کارکرد مساجد جامع ،کل شهر می باشد .
- مساجد سر کوچه
مساجد سر کوچ یه کوچک در حد استفاده ی اهالی یک کوچه یا چند خانوار ویا چند مغازه است و غالبا جز برای برگزاری فریضه ی نماز یا عبادات خصوصی استفاده نمی شوند. وسعت این مساجد گاه در حد یک اتاق کوچک است.
- مساجد خاص
شامل مساجد واقع در ادارات یا دانشگاه هاست که فقط مورد استفاده ی کارمندان یا دانشجویان همان سازمان قرار می گیرند. در این مساجد علاوه بر انجام فریضه ی نماز در ایام خاص مراسمی مانند عاشورا، روضه خوانی، سخنرانی، ختم و … برگزار می گردد.
- مساجدبرجی
شامل مساجد واقع در برجهای بزرگ می باشد که فقط مورد استفاده ی ساکنین همان برج قرار می گیرند. در این مساجد علاوه بر انجام فریضه ی نماز در ایام خاص مراسمی مانند عاشورا، روضه خوانی، سخنرانی، ختم و … برگزار می گردد. در شرایط فعلی چنین مساجدی وجود ندارد ولی باتوجه حجم زیاد تعداد واحدهای مسکونی وتعداد افراد ساکن در یک برج که گاه به میزان جمعیت یک محله ویا زیر محله میرسد.و پیش بینی میشود چنین مساجدی در آینده یک ضرورت باشد. (موضوع پیشنهادی برای آینده است)
عبارت است از تأمين نظر واقف، تأمين منافع موقوفه و موقوف عليهم و كلاً رعايت غبطه وقف. (بند ۱ ماده ۱ از آيين‌نامه قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضي موقوفه مصوب ۷/۹/۱۳۶۳ هيأت وزيران)
- مساحت مناسب
یعنی آنكه میزان فضای كافی برای تمامی اشخاص تامین شود به نحوی كه بدون مزاحمت به اعمال خود بپردازند و فضا به قدری بزرگ نباشد كه شكوه حضور مردم در آن كمرنگ باشد.
- معماری[۲۱] مسجد
فن تنظیم و تنسیق فضا، ساماندهی فضا، معنی دادن به فضا، هنر و علم ایجاد و یا شکل دهی به فضاهای مورد نیاز تمامی فعالیت ها ی مورد نیاز مسجد وحرکات انسانی فردی وگروهی
- مناره ( گلدسته )
فضایی مناسب پیام رسانی و جامعه سازی که نماد مسئولیت انسان در مقابل امت است.وجه تسمیه آن، محل نور یا نار، در گذشته محل آتش بوده و بعنوان راهنما استفاده می شده است. نام قدیمی تر آن میل بوده است.تعداد مناره در مساجد شیعه ۲ یا ۴ عدد است در مساجد اهل سنت ۱ عدد و در مساجد عثمانی ۴، ۶ و به ۸ عدد هم می رسد. ودر گذشته محل اذان گفتن بوده وامروزه بیشتر بعنوان نماد ونشانه شهری مسجد می باشد.
- محراب
به معنی محل حرب (جنگ با نفس) بوده ومحل استقرارامام جماعت جهت نماز ونیز خطابه وسخنرانی می باشد.
- مهندس معمار (مهندس طراح )مسجد
فردی است ،مهندس معماردارای پروانه نظام مهندسی ودارای تجربه ونیز آشنابه به مسایل مسجد و در جهت طراحی معماری مسجدبراساس مقررات ملی ساختمان واصول فنی و مجموعه ضوابط مندرج در این کتاب اقدام می نماید. و نقش بسیار محوری در شکل گیری کیفیت فضاها واحجام وسیمای مسجد دارد و براین اساس نیز مخاطب اصلی این ضوابط ، نقشه های طراحی مهندس معمار در تعامل با امور مساجد می باشد.
- مهندس سازه ( عمران) مسجد
فردی است مهندس عمران ،دارای پروانه نظام مهندسی ودارای تجربه ونیز آشنابه به مسایل مسجد و مسولیت محاسبه و طراحی سازه مسجدرا بعهده گرفته وبراساس مقررات ملی ساختمان واصول فنی ودر تطابق با نقشه های معماری اقدام می نماید.
- مهندس تاسیسات مکانیکی
فردی است مهندس در رشته تاسیسات مکانیکی ،دارای پروانه نظام مهندسی ودارای تجربه ونیز آشنابه به مسایل مسجد و مسولیت محاسبه و طراحی تاسیسات مکانیکی مسجدبعهده گرفته وبراساس مقررات ملی ساختمان واصول فنی ونیز شرایط کاربریهای مسجد اقدام می نماید.
- مهندس تاسیسات برقی
فردی است مهندس دررشته تاسیسات برقی ،دارای پروانه نظام مهندسی ودارای تجربه ونیز آشنابه به مسایل مسجد و مسولیت محاسبه و طراحی تاسیسات برقی مسجدبعهده گرفته وبراساس مقررات ملی ساختمان واصول فنی ونیز شرایط کاربریهای مسجد اقدام می نماید.
- مهندس ناظر مسجد
فردی است مهندس عمران ،دارای پروانه نظام مهندسی ودارای تجربه و مسولیت نظارت براجرای مسجدراطبق نقشه های مصوب و اصول وضوابط فنی واجرایی تا پایان مراحل ساخت بعهده می گیرد.
- مجری (پیمانکار) مسجد
فردی دارای صلاحیت ، که ساخت کل یا بخشی از مسجدرا براساس قرارداد تقبل می نماید. ونسبت به اجرای مسجد براساس نقشه های مصوب وضوابط فنی واجرایی وزیر نظر مهندس ناظر عمل میکند. ودستورات فنی واجرایی سایرین نافذ نمی باشد.
- نوسازی مسجد
نوسازی مسجد بدین مفهوم است که وضع موجود مسجد تخریب گردیده ( مساجد فرسوده بوده وفاقد کاریی مناسب می باشد . البته بجزمساجد دارای هویت اثار باستانی ) و جهت نوسازی آن به احداث بنای جدید اقدام گردد.
- نمازخانه
نمازخانه مکان عمومی است که مسجد نباشد و نماز در آن اقامه شود. مانند نمازخانه‌های بین‌راهی و اماکنی از قبیل ادارات، بوستان‌ها و مجتمع‌های تجاری که برای خواندن نماز تعیین گردیده است. .( مصوبه درخصوص تشکیل معاونت امور مساجد کشور در ۱۳ اسفند ۱۳۹۳ )
- نمازخانه خاص
شامل نمازخانه واقع در ادارات یا دانشگاه هاست که فقط مورد استفاده ی کارمندان یا دانشجویان همان سازمان قرار می گیرند. وبرای مواردی است که از وجوه شرعی حکم مسجئ برانها جاری نمی شود .در این نمازخانه ها علاوه بر انجام فریضه ی نماز در ایام خاص مراسمی مانند عاشورا، روضه خوانی، سخنرانی، ختم و … برگزار می گردد.
- وقف
وقف، نگهداشتن و حبس کردن عین مال و جلوگیری از انتقال آن به دیگری، بهوسیله یکی از عقود؛ مانند بیع، صلح، هبه و قرار دادن منافع آن در جهتی که واقف آن را مشخص کرده است.
وقف فضیلت و ثواب زیادی دارد. امام صادق(ع) می‌فرمایند:خَیْرُ مَا یُخَلِّفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلَاثَةٌ وَلَدٌ بَارٌّ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ سُنَّةُ خَیْرٍ یُقْتَدَى بِهِ فِیهَا وَ صَدَقَةٌ تَجْرِی مِنْ بَعْدِهِ . بهترین چیزىکه انسان از خود به یادگار می‌گذارد، سه چیز است: فرزند نیکوکارى که براى او استغفار کند، روش و سنت خوبىکه مردم از او پیروى کنند، صدقه جاریه‌ایکه پس از مرگش جریان داشته باشد.
- هیات امنا مسجد
اعضای متولی امور اداره مسجد،که زیر نظر تولیت مسجد امام جماعت) بصورت فی سبیل ا… انجام وظیفه می نمایند.
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی ؛ مولف کتاب “مسجد و نمازخانه در آیینه قوانین ومقررات” وکتاب “مبانی ، کارکردها و ویژگیهای مساجد
[۱]– Security
[۲]– Crisis
[۳]– Defilade
[۴]– Passive Defense
[۵]– Design
[۶]– Safe Space
[۷]– Building
[۸] -ابن فارس، معجم مقائیس اللغۀ، ج۳، ص۱۳۳٫
[۹] – و قال الفراء: « کل ما کان علی فعل یفعل مثل دخل یدخل فالمفعل منه بالفتح، اسماً کان أو مصدراً و لایقع فیه الفرق.» الجوهری، الصحاح،ج۲، ص۴۸۴٫
-[۱۰] ابوالقاسم رزاقي؛ مسجد، پايگاه توحيد و تقوي، ص۱۳-۱۴٫
[۱۱] ابن منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۰۴-۲۰۶٫/ و ن، ک: فرهنگ فارسی معین، فرهنگ فارسی عمید، لغتنامه دهخدا و…
[۱۲] -سوره کهف، آیه: ۲۱٫
[۱۳] -مسجد بفتح الجیم، محراب البیوت و مصلی الجماعات؛ الزبیدی، تاج العروس، ج۲، ص۳۷۱٫
[۱۴] – غلامحسين محرمي؛ نقش مسجد در جامعه اسلامی
[۱۵] . فرهنگ ايلام: شماره ۳ و ۴ ، ۱۳۷۹ ش .
[۱۶]. ابن منظور، لسان العرب ماده سجد (ج ۶/ ۱۷۵)
[۱۷]. مصطفوی، التحقق فی کلمات القرآن ماده سجد (ج ۵/ ۵۵)
[۱۸] نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام، ج۱۴، ص۶۹٫
[۱۹] – شيخ طه الولي؛ المساجد في الإسلام، ص۱۴۵٫
[۲۰] – رضايي بيرجندي، ۱۳۸۲
[۲۱]– Architecture
