فرشید قاسملو – دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

• چکیده

شهر تهران مثل بسیاری از کلانشهرها با افرایش جمعیت و توسعه نامتناسب روبرو بوده وهست ، این مساله بیش از هر موضوع دیگر ، ایمنی شهر را بشدت در مخاطره انداخته است .

تهران سابقه رخداد زلزله، سیل و … را داشته و حوادث مستمری مانند آتش سوزی و انفجار را دارد. و برای پیشگیری و مقابله با آتش سوزی و حوادث شهری سازمان ٱتش نشانی در اختیار دارد .

در این راستا نزدیک به یکصد سال اخیر مبالغ هنگفتی برای گسترش آتش نشانی تهران هزینه شده است. اما به دلایلی ، بویژه مدیریتی و ساختاری طی سال های اخیر با چالش هایی روبرو بوده که نشانگرهایی از آن بیان شده است.

ودرانتها پیشنهاد شده است با ادغام سازمان مدیریت بحران شهر تهران و سازمان آتش نشانی( که هردو وابسته به شهرداری تهران هستند) به “سازمان آتش نشانی و مدیریت بحران شهر تهران” تغییر کرده و به سازمانی مقتدر مبدل شده و ( باتوجه به بحث مدیریت بحران های پرخطر در صورت رخدادهایی مثل زلزله و آتش سوزی های مهلک و یا حوادث بزرگ) بصورت فرماندهی شبه نظامی بحران مدار توانمند گردد.

• مقدمه

یافته های پژوهشگران حوزه مدیریت بحران نشان می دهد از میان بیش از ۴۵ عنوان مخاطرات طبیعی و انسان ساخت منجر به سوانح شده ، که بیش از ۳۲ عنوان آن در کشور ما سابقه وقوع دارد.در نقشه خطرپذیری جهان تنها کشوری که مرزهای آن با رنگ قرمز پرخطر مشخص شده ایران است. این گونه معرفی به منزله جدی بودن سطح مخاطرات در یک کشور است. تجربه نشان داده است آسیب پذیری کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه فضای امنیتی را در مقیاس ملی تحت تاثیر شدید خود قرار میدهد. تهران پایتخت ایران ، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. جمعیت شهر تهران طبق سرشماری سال ( ۱۳۹۵ ) بالغ بر ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر و مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربع است، بیست و پنجمین شهر پرجمعیت و بیست و هفتمین شهر بزرگ جهان به شمار می آید. و در جنوب دامنه رشته کوه البرز در ۱۱۲ کیلومتری جنوب دریای خزر واقع شده است. این شهر دارای ۳۷۴ محله، یک شبکه متراکم بزرگراهی می باشد . تهران با وجود این وسعت در برابر پیامدهای ناشی از مخاطرات محیطی به شدت آسیب پذیر است؛ همچنان که گسترش فضایی- کالبدی آن نیز بدون توجه به زیرساختهای موجود بسیار نگران کننده مینماید. بدلیل تمرکز شدید سیاسی- اداری، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی در شهر تهران میزان این آسیب پذیری فوق العاده خواهد بود و می طلبد که به این مخاطرات پرداخته شود و بر روی آنها برنامه ریزی صورت گیرد. ( موسوی کیا وسایرین ، خطرات تهدید کننده شهر تهران و علل و عوامل موثر بر آن ، سومین همایش ملی آتش نشانی و ایمنی شهری ، ۱۳۹۶  )

شهرداری در واقع، سازمانی محلی است که مطابق با اصل عدم تمرکز اداری و به منظور اداره امور محلی از قبیل عمران و آبادی در محدوده شهرها، بهداشت و رفاه ساکنان هر شهر، تاسیس می‌شود. به عبارت دیگر، شهرداری را باید حکومت یا دولت محلی نامید که نه تمام وظایف حاکمیتی بلکه برخی از آنها را عهده‌دار می‌شود که بر اساس همان اصل تمرکززدایی اداری استوار است. در ایران، اداره شهر بر دو رکن اصلی شورا و شهرداری استوار است که شورا با رای مستقیم مردم و شهردار با رای اکثریت مطلق اعضای شورای شهر، انتخاب می‌شود. (مجله ی ۲۲۵ – در مسیر باد  – تغییری که در مدیریت شهری نیاز است ؛ خرداد ۱۳۹۶  )

• بیان مساله :

اداره امور شهر بر عهده شهرداری است که شهردار در راس آن قرار دارد. در واقع، شهردار مطابق با قوانین موضوعه و نیز مصوبات شورای شهر، وظیفه اداره امور شهر را بر عهده دارد.

طبق بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها ؛ اتخاذ تدابیر موثر و اقدام لازم برای حفظ شهر از خطر سیل و حریق و همچنین رفع خطر از بناهاو دیوارهای شکسته و خطرناک واقع در معابر عمومی و کوچه ها و اماکن عمومی…. ولی در خصوص  مدیریت بحران تصریح نشده است . گرچه از بندهای ذکر شده می توان نتیجه گرفت مدیریت بحران و کاهش خطر پذیری سوانح طبیعی و انسان ساخت از جمله وظایف شهرداری هاست.و در ساختار آن نیز پیش بینی شده است .

شهر تهران مثل بسیاری از کلانشهرها با افرایش جمعیت و توسعه نامتناسب روبرو بوده وهست ، این مساله بیش از هر موضوع دیگر ، ایمنی شهر را بشدت در مخاطره انداخته است .

تهران سابقه رخداد زلزله، سیل و … را داشته و حوادث مستمری مانند آتش سوزی و انفجار را دارد. برای نمونه حادثه ٱتش سوزی و فروریزش ساختمان پلاسکو در دی ماه ۱۳۹۵، انفجار لوله گاز شهران در خرداد ۱۳۹۵.انفجار کلینیک پزشکی سینا در تیرماه ۱۳۹۹.آتش سوزی اخیر پالایشگاه شهید تندگویان تهران می باشد. و برای پیشگیری و مقابله با آتش سوزی و حوادث شهری سازمان ٱتش نشانی در اختیار دارد .

در این راستا نزدیک به یکصد سال اخیر مبالغ هنگفتی برای گسترش آتش نشانی تهران هزینه شده است.بویژه پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی روند توسعه آتش نشانی بسیار چشمگیر بوده است. اما به دلایلی ، بویژه مدیریتی و ساختاری طی سال های اخیر با چالش هایی روبرو است.ازجمله:

۱-شهر فاقد راهبرد ایمنی و پیشگیری کننده آتش سوزی است.

۲-در عرصه عملیات خود کارکنان زحمتکش آتش نشانی ، به دلیل آموزش نا کافی و… با انواع حوادث و سواتح روبرو هستند.این حوادث هنگامی رسانه ای می شود که حادثه منجر به مرگ شود.

حال تصور بفرمایید، امدادگر حادثه دیده چگونه می تواند به شهروند در معرض حادثه کمک کند.

۳- از حوادث گذشته بقدر کافی درس گرفته نشده؛ ازجمله حوادثی که در ادامه بعرض خواهد رسید.

و میتوان گفت اقدامات انجام شده نسبت توسعه کمی شهر ، ضریت ایمنی کاهش یافته است.

• مفهوم مدیریت شهری

در طبقه بندی عمومی انواع سامانه ها، شهرها به عنوان یکی از سامانه های اقتصادی-اجتماعی، جزء پیچیده ترین سامانه ها طبقه بندی میشوند. مدیریت چنین سامانه ای، نیازمند رویکرد و برخورد سیستماتیک و شناسایی و هدایت عناصر مربوطه بر مبنای موازین و تجزیه و تحلیلهای مبتنی بر این رویکرد است.(کاظمیان، ۱۳۷۳ :۴۳ .)از جهت سلسله مراتب و مراحل تصمیم گیری، شهر با سایر سازمانها تفاوتی ندارد. اما، آنچه موضع شهر را نسبت به سایر نهادها متمایز میکند، پیچیدگی، بزرگی و تعدد عوامل آن است (میرعابدینی، ۱۳۸۸ :۵۸ .)به سختی میتوان تعریفی از مدیریت شهری ارائه نمود که مورد قبول همه صاحبنظران این رشته باشد. به عقیده اشترن )۱۹۹۳ ،)مدیریت شهری دچار فقدان تعریف و محتوای مشخص است. بررسی تاریخی وي درباره استفاده از این واژه در حوزه مدیریت امور شهری نشان میدهد که این عبارت، برای افراد و نهادهای مختلف، معانی متفاوتی داشته است (برکپور و اسدی، ۱۳۸۸ :۸۰ .)اصطالح مدیریت شهری و اینکه چه وظایفی دارد و توسط چه کسانی اداره میشود، از کشوری به کشور دیگر و در جوامع مختلف، متفاوت است. علت این امر، جدید بودن نسبی مفهوم مدیریت شهری به عنوان یک زمینه علمی و وابستگی آن به دیگر مفاهیم و زمینه های علمی میان رشته ای بودن آن است.

• نشانگرهای ضعف مدیریت شهر تهران

گزاره های زیر مطالبی است که توسط مسولین بخشهای مختلف شهرتهران  در یک دهه اخیر از ضعف های مدیریتی شهری تهران منعکس شده  ، که نشانگر وجود بحران مدیریتی می باشد :

• باید باور کنیم که شایدزلزله در تهران رخ دهد و باید آمادگی باشد. رئیس قبلی شورای اسلامی شهر تهران با انتقاد از نحوه مدیریت شرکت مترو در پایتخت گفت: فقدان انسجام، هماهنگی و ضعف مدیریت در هیات مدیره و شرکت مترو نمایان است. (۱ مرداد ۱۳۹۸ )
• انتقاد نایب رییس شورای شهر تهران از ضعف مدیریتی و بی‌برنامگی مدیران در قطعی برق ( ۱ خرداد ۱۴۰۰ )
• رضایی در گفتگو با آنا: مدیریت شهری تهران در روزهای برفی و بحرانی ضعیف است . رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه ضعف در مدیریت شهری و مشکلات زیرساخت شهری دو عامل تعطیلی شهر تهران است، ( ۲۹ دی ۱۳۹۸ )
• عضو شورای ائتلاف نیروهای انقلاب و رئیس سابق شورای شهر تهران طی یادداشتی به ضعف های دولت و مدیریت شهری در مقابله با ویروس منحوس کرونا اشاره کرد. (۲۷ فروردین ۱۴۰۰)
• ضعف مدیریت ساخت و ساز تهران برای معلولین، زهرا نژادبهرام ، اولین معاون فرماندار زن از ضعف مدیریت ساخت و ساز شهر تهران برای معلولین گفت. ( ۱۹ مرداد ۱۴۰۰ )
• محمد سالاری رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران گفت: متاسفانه بخشی از تخلفات حوزه شهرسازی و معماری از حوزه فرایند صدور پروانه به حوزه نظارت فنی یعنی صدور گواهی عدم خلاف و پایان کار منتقل شده و در حوزه نظارت فنی شهرسازی مناطق شاهد تثبیت‌های گسترده و غیرقانونی هستیم. ( ۱۳۹۹/۰۱/۲۹ )
• مجید پاکساز مدیر کل شهرسازی و طرح های شهری شهرداری تهران گفت: نداشتن مدیریت یکپارچه شهری مهمترین نقطه ضعف طرح تفصیلی تهران است.( ۲۹ بهمن ۱۳۹۲ )
• منصور کمالی مشاور معاون وزیر راه و شهرسازی ما آنچه امروز ما در کوچه و خیابان‌های تهران می‌بینیم، غیر از این است؛ آلودگی هوا، تفکیک نکردن زباله‌ها، کمبود فضای سبز و بسیاری از موارد دیگری که در پیاده‌روی روزانه مشاهده می‌کنیم. منصور کمالی، مشاور معاون وزیر راه و شهرسازی معتقد است «مهم‌ترین چالش در راستای بهبود وضعیت خدمات شهری این است که شهرداری تهران درآمد پایداری ندارد   (۱۹ ارديبهشت ۱۳۹۶ )
• خطر آتش‌سوزی ناشی از وجود «برج‌-باروت»‌ها نه تنها در مناطق تجاری و کار و فعالیت تهران که در منطقه‌ای همچون منطقه ۲۲ که به شهر برج‌های مسکونی بدل شده، از دو منظر، شهر را تهدید می‌کند. ( همرده ، تیر ۱۴, ۱۳۹۷ ) https://hamrade.ir/plasco-recalling-again-weakness-crisis-management/
• حناچی شهردار پیشین تهران : یکی از معضلات کلانشهرها به ویژه شهر تهران آلودگی هوا و ترافیک است. ( ۱۹ مرداد ۱۴۰۰ -)
• زاکانی شهردار جدید تهران : امکان ندارد افقی را فراهم کنیم اما در تشتت شهر به سمت مطلوب سوق دهیم. به هم انباشتگی مشکلات تهران شرایطی ایجاد کرده که جز با به میدان آمدن همه ظرفیت‌های ملی و همه امکانات نمی‌توانیم جهش و گام بلندی در برداشتم موانع و تحقق اهداف داشته باشیم. …. برخی با کرونا برخورد اداری می‌کنند و باید با مدل مشارکت مردمی اطلاعات با افزایش دهیم و مبتلایان را کاهش دهیم. … به گفته وی فرونشست، فضای بی دفاع شهری از جمله مسائلی است که نیازمند برنامه‌ریزی است..(۱۷ مرداد ۱۴۰۰ )
• واقعیت این است که مشکلات شهر تهران چندان سردرگم و کلاف وار شده اند که شهردار تهران هر کس که می خواهد باشد، برای برون رفت از وضعیت کنونی نیاز به کمک همه نیروهای اجتماعی و سیاسی فعال در عرصه مدیریت شهری دارد.از یک سو کرونا باعث افزایش نابسامانی وضعیت پایتخت شده و از سوی دیگر کمبود اعتبارات عمرانی، حاشیه نشینی مفرط، افزایش هزینه شهروندان و کاهش درآمدهای عمومی شهرداری تهران، چشم انداز روشنی را برای مدیریت شهری ترسیم نمی کند.( سایت ۲۴ ، ۱۷ مرداد ۱۴۰۰  )
• زمین‌لرزه چهارشنبه شب غرب استان تهران به شکل «پیش‌لرزه بی‌تدبیری»، در پایتخت ظاهر شد و خطرناک‌ترین گسل کشوری را نمایان کرد. گسل «بی‌تدبیری» ناشی از ضعف و ناتوانی مدیران شهری و مسوولان دولتی، در حوادث آخر هفته قابل ردیابی است. زلزله چهارشنبه شب نشان داد، عوامل مدیریت بحران برای «مدیریت تهران هنگام زلزله»، ناتوان هستند. ۶ مولفه (واقعیت) در حادثه زلزله چهارشنبه شب، ابعاد این ناتوانی ناشی از حضور نامدیران در شهر را به خوبی مشخص می‌کند. اولین و شاید مهم‌ترین مولفه «ناتوانی» در مدیریت بحران ناشی از زلزله، به «افتتاح و راه‌اندازی تزئینی سیستم هشدار سریع زلزله» در پایتخت مربوط است. مولفه دیگر ناتوانی «نامدیران» در کنترل بحران پس از زلزله، «تاخیر در تصمیم‌گیری» بود. مردم تهران در دقایق اولیه پس از زلزله، از بابت خلأ راهنما برای چگونگی مواجهه با این رخداد، تنها بودند و به دنبال آن، شایعات بر جو روانی مسلط شد. در این میان، مردم تهران به‌خاطر ضعف فاکتورهای ایمنی و امنیت روانی ناشی از عدم مدیریت صحیح در شهر، مجبور شدند تا صبح در خیابان‌ها اقامت کنند. برخی مسوولان شهر، این «ناتوانی» را به صراحت تایید کردند. احمد مسجدجامعی قدیمی‌ترین (باسابقه‌ترین) عضو شورای شهر پنجم اعلام کرد: «تهران آماده زلزله نبود و مشخص شد مردم و مسوولان مهارت مواجهه با زلزله را ندارند. ( سایت همرده ؛ دی ۲, ۱۳۹۶ )
• امروز معضلات شهر تهران همچون ترافیک، آلودگی هوا، محله های آسیب زا، ناامنی، شیوع اعتیاد و معضلات زیست محیطی و مدیریت پسماند نیاز به یک مدیر انقلابی تحول گرا دارد. (زهره الهیان نماینده مردم تهران در مجلس ،  ۱۹ مرداد ۱۴۰۰)
• شهردار منتخب تهران در دیدار با رییس مجلس با اشاره به مشکلات انباشته شده شهر تهران، بر لزوم‌ تکرار تجربه جهادی در مدیریت شهری و فراهم کردن‌ فضای مساعد زندگی برای مردم تاکید کرد. زاکانی با اشاره به اینکه برخی ناکارآمدی‌ در سال های گذشته بر مشکلات شهر و مردم افزوده، اضافه کرد: هماهنگی شهرداری تهران با دولت و قوه مقننه می‌تواند بسیاری از این مشکلات را برطرف کند و همدلی و همکاری نزدیک مسئولین در این مسیر، برای مردم پایتخت امیدبخش است. ( زاکانی ، ۱۸ مرداد ۱۴۰۰)
• رئیس قوه مقننه در دیدار زاکانی تاکید کرد که با تمام توان برای حل مشکلات شهر در کنار مجموعه مدیریت شهری خواهد بود تا این مشکلات هر چه سریع تر حل شود و مردم طعم خدمت و زندگی مطلوب را احساس کنند. ( ۱۸ مرداد ۱۴۰۰)
• در زمینه های مرتبط با اتفاقات غیرمترقبه برای تهران، باید بگویم بیش از ۱۲ مورد اتفاق طبیعی داریم که ممکن است حادثه خیز باشد و باید در برنامه ریزی های شهری مورد توجه قرار بگیرد. سیل، زلزله، طوفان، بیماری های واگیردار، خشکسالی، ریزگردها، سرما و یخبندان و گرمای بیش از حد، جزایر حرارتی، رانش زمین  و عواملی مانند این ها از جمله این اتفاقات است. همه ما عادت داریم در زندگی روزانه دچار فراموشی و وقفه شویم. تصور می کنیم اگر مسئله ای اتفاق افتاد و تمام شد، دیگر اتفاق نمی افتد. این باعث می شود به صورت جدی آینده نگری را مورد توجه قرار ندهیم. در مسائل کلان تر هم همین وضعیت وجود دارد. در حالی که باید در هر برنامه شهری آینده های مختلف را ببینیم و برای مقابله با  آن پیش بینی کنیم. برنامه های شهری چند وجه دارد؛ یکی مطالعه وضع موجود و توجه به وضع موجود و حل مشکلات وضع موجود است و دیگری جهتی آینده نگر دارد. حتی قبل از وضع موجود باید به دلایل اینکه چرا ما در وضع موجود این مشکلات را پیدا کرده ایم، بیاندیشیم. برای این منظور ما نیاز داریم که مدیریت های شهری مان کارها را برای آینده با انسجام بیشتری به انجام رساند. (اسماعیل شیعه ، پایگاه اطلاع رسانی سازمان پيشگيری و مديريت بحران شهر تهرانhttps://tdmmo.tehran.ir/default.aspx?tabid=179&ArticleId=28108 )

• آتش سوزی پلاسکو بعنوان نمونه موردی

حادثه پلاسکو به وضوح نشان داد که ساختار اجرائی مدیریت بحران، کاستی‌های فراوانی دارد و مشخصاً درخصوص «تقسیم کار»، نظارت سازمان یافته، ایجاد فضای مناسب و عاری از مزاحمین برای پیشبرد عملیات نجات و امداد، نیازمند بازنگری و اتخاذ تصمیمات مناسب و راهگشا است.

به راستی چرا باید یک آتش سوزی به چنین فاجعه‌ای تبدیل شود که هر کس انگشت اتهام را به سوی دیگری نشانه‌گیری کند و جامعه در قبال این روند تاسف بار دچار سردرگمی شود؟ لازم است همگان تصمیمی مسئولانه برای ورود به موارد مشابه بگیرند و هر کس به مسئولیتش به درستی عمل کند تا از این پس شاهد چنین فاجعه‌هائی نباشیم.(روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳ تیر ۱۳۹۷ )

این حادثه که بدون لحاظ علت بروز، از منظر فرآیند آتش‌سوزی و فرجام حریق، به حادثه ۱۱ سپتامبر برج‌های دوقلوی تجارت جهانی در نیویورک شباهت دارد، در حال حاضر از تهدید بالقوه پایتخت توسط نسل سوم حوادث ویرانگر حکایت دارد. خطر آتش‌سوزی ناشی از وجود «برج‌-باروت»‌ها نه تنها در مناطق تجاری و کار و فعالیت تهران که در منطقه‌ای همچون منطقه ۲۲ که به شهر برج‌های مسکونی بدل شده، از دو منظر، شهر را تهدید می‌کند.

این برج‌ها چون که غالبا به‌صورت نمایشی، ضوابط ایمنی در برابر حریق در آنها رعایت شده، باروت آماده اشتعال هستند طوری که هر نوع محرک آتش همچون اتصال سیم برق یا بی‌احتیاطی در استفاده از وسایل گرمایشی، می‌تواند باعث سرایت آتش به طبقات مختلف برج شود. تهدید ساختمان‌های قابل اشتعال، با شکل و شیوه مدیریت بحران حوادث اولیه –که به شدت نیازمند بازتعریف است-خود زمینه بروز حوادث ثانویه را رقم می‌زند

فاجعه آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو نشان داد پایتخت مستعد تکرار حوادثی تلخ از این جنس است که در صورت واقع‌بینی مسوولان نسبت به آنچه از این آتش‌سوزی به ثبت رسید، می‌توان احتمال بروز حوادثی مشابه را کاهش داد. حادثه پلاسکو دومین آتش‌سوزی یک ساختمان بلند قابل‌اشتعال در پایتخت طی ۴ سال اخیر محسوب می‌شود. در گزارشی که سازمان آتش‌نشانی چند ماه بعد از حادثه آتش‌سوزی دی ماه سال ۹۲ در یک ساختمان تولیدی پوشاک در خیابان جمهوری، به‌عنوان نتایج تحقیق و تجسس از علت حادثه منتشر کرد، مشخص شد: در اماکن پرخطر، خلأ امکانات و تجهیزاتی همچون پلکان اضطراری مقاوم در برابر حریق، سیستم کشف و اعلام و اطفای حریق، خلأ آژیر و مخزن آب آتش‌نشانی، خلأ سیستم شبکه بارنده و پمپ آتش‌نشانی، باعث سرایت آتش‌سوزی به کل ساختمان می‌شود.

ضمن آنکه انباشت غیرصحیح و خلاف اصول ایمنی اجناس و کالاهای قابل اشتعال در این اماکن، به‌عنوان علت آتش‌سوزی مطرح است. اکنون فاجعه فروریزش ساختمان پلاسکو در اثر آتش‌سوزی و تبدیل برج ۱۷ طبقه به آوار سه طبقه آهن، ۱۴ درس عبرت برای بهره‌برداران این نوع ساختمان‌ها و البته برای مدیریت شهری و مسوولان مدیریت بحران، در بر دارد که هر کدام از آنها به‌عنوان یک راهکار بازدارنده، می‌تواند نسل سوم تهدید در پایتخت را مهار کند.

آتش‌سوزی در همه کشورهای جهان رخ می‌دهد. آنچه اهمیت دارد میزان آمادگی در برابر حوادث و توانایی در کاهش شدت حوادث و پیشگیری از بروز فاجعه ملی است. اصلاح شرایط ساختمان‌های قدیمی و ایمن‌سازی ساختمان‌های نوساز در همه کشورها متداول است، اما میزان رعایت این اصول بیش از آنکه به میل و اراده مالکان گذارده شود جزو لاینفک قوانین کشورهاست. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل، همه کشورهای پیشرفته جهان از اهرم‌هایی برای اجرای اصول ایمنی پیشگیری از آتش سوزی و فجایع ناشی از آن استفاده می‌کنند.

گذشته از ابزارهای سلبی متداول در جهان برای ساختمان‌های نوساز همچون محرومیت از مجوز بهره‌برداری و پلمب ساختمان تا زمان رفع نقص، تجربه دیگر کشورها نشان می‌دهد که قانون‌گذار ساز و کار قانونی لازم برای ساختمان‌های قدیمی را نیز پیش‌بینی می‌کند تا در صورتی که مالک یک ساختمان قدیمی از اجرای جدید‌ترین تمهیدات اطفای حریق و ایمنی در برابر آتش سر باز زند، بتوان وی را مجبور به تمکین از آن کرد. البته به‌نظر می‌رسد که این ساز و کار قانونی به حدی جدی است که در عمل مالکان، خود به این نتیجه می‌رسند که اجرای موارد اصلاحی در ساختمان برای افزایش ایمنی در برابر آتش به مراتب هزینه‌ای کمتر از هزینه‌های تخطی از اصول ایمنی را برایشان در پی خواهد داشت.

به‌عنوان مثال در کوئینزلند، دومین استان بزرگ و سومین استان پرجمعیت کشور استرالیا، سازمان خدمات آتش‌نشانی و نجات که نهادی است دولتی، دو سری استاندارد برای ایمنی ساختمان‌ها تدوین کرده است. یکسری از این استانداردها به ساختمان‌های کم جمعیت (کمتر از ۸ طبقه) مربوط می‌شود و سری دیگر استانداردها به ساختمان‌های پرجمعیت (به معنای ساختمان‌های دارای بیش از ۸ طبقه یا ساختمان‌های تجاری که در هر واحد تجاری آنها بیش از ۳۰ نفر مشغول به کار هستند) اختصاص دارد. (پلاسکو یادآوری چندباره ضعف مدیریت بحران، همرده ؛۱۴تیر ۱۳۹۷)

سازمان خدمات آتش‌نشانی و نجات کوئینزلند افرادی را به‌عنوان مشاور ایمنی حریق معرفی می‌کند که با همه جنبه‌های ایمنی ساختمان در برابر حریق آشنایی دارند. وظیفه اولیه آنها ارائه توصیه‌های اجرای اصول ایمنی به ساکنان است. آنها رعایت ۶ مورد استاندارد را برای ساختمان‌های کم‌جمعیت مورد بررسی قرار می‌دهند که شامل این موارد است: ۱- نصب اقلام لازم همچون کپسول اطفای حریق، شیر و شیلنگ مخصوص آتش‌نشانی، سیستم‌های خودکار اطفای حریق، هشداردهنده‌های دود، علائم خروج و سایر علائم لازم. ۲- مسدود نبودن مسیرهای تخلیه و خروج از ساختمان. ۳- طرح کامل پیش‌بینی حادثه آتش‌سوزی و راه‌های تخلیه ساختمان (شامل نمایش ترسیمی) و بازبینی سالانه آن. ۴- قرار سالانه با یک مسوول هماهنگی تخلیه از هر ساختمان و ارائه آموزش‌های لازم به وی. ۵- اجرای تمرین تخلیه ساختمان دست کم یک بار در سال. ۶- تکمیل و بررسی سالانه اظهارنامه‌های ایمنی سکنه ساختمان. (پلاسکو یادآوری چندباره ضعف مدیریت بحران، همرده ؛۱۴تیر ۱۳۹۷)

ساختمان‌های پرجمعیت که پیش از این به معیار شناسایی آنها اشاره شد، باید علاوه بر ۶ مورد استاندارد مذکور که برای ساختمان‌های کم جمعیت تعیین شده‌اند، شرایط دیگری را هم رعایت کنند که مشاوران ایمنی حریق با بازدید از ساختمان آنها را تعیین و بر اجرایی شدن آن شرایط نظارت می‌کنند. پرونده ایمنی این ساختمان‌ها باید دارای این تاییدیه‌ها باشد: تعمیر و نگهداری به‌موقع ابزار و امکانات ایمنی نصب شده در برابر حریق در ساختمان، کپی طرح کامل پیش‌بینی حادثه آتش‌سوزی و راه‌های تخلیه ساختمان و سوابق بازبینی سالانه آنها، سوابق آموزش مسوول هماهنگی تخلیه ساختمان، سوابق آموزش‌های تخلیه ساختمان و تمرین‌های نمادین آن، سوابق اظهارنامه‌های سالانه ساکنان ساختمان.

در بسیاری از کلان‌ شهرهای دنیا هم استانداردهای اجباری‌ برای امنیت در مقابل حوادث آتش‌سوزی تعریف شده است. استانداردها و کدهای این قوانین در شهرهایی همچون نیویورک، دبی و شانگهای در کتاب‌هایی مشتمل بر بیش از ۶۰۰ صفحه جمع‌آوری شده است. هدف از تعریف این استانداردها، اطمینان یافتن از امنیت ساکنان واحدهای مسکونی، تجاری، صنعتی و اداری در مقابل حوادث غیرمترقبه‌ای همچون آتش‌سوزی است. قوانین و مقرراتی که علاوه بر اجباری بودن اجرای آنها، باید به‌طور سالانه نیز به‌روزرسانی شوند. در بسیاری از شهرها، نهادهای مسوول، یادآوری‌هایی را به‌طور منظم برای صاحبان ساختمان‌ها می‌فرستند و قوانین و مقررات اجباری را ضمیمه آن می‌کنند. بر این اساس اگر مالکان از تجهیز ساختمان‌های خود بر اساس قوانین و مقررات کوتاهی کنند، جریمه‌های سنگینی برای آنها در نظر گرفته می‌شود.دنیای اقتصاد. (پلاسکو یادآوری چندباره ضعف مدیریت بحران ؛۱۴تیر ۱۳۹۷ ، همرده به نشانی

https://hamrade.ir/plasco-recalling-again-weakness-crisis-management/ )

• بهبود مدیریت بحران تهران

در بند ۹ طرح جامع تهران (طرح راهبردی-ساختاری توسعه و عمران  با سر تیتر ” بهبود سيستم مديريت بحران و ارتقاء کيفيت دفاع غيرعامل شهر تهران ” چنین آمده است :

• ۱-۹: تأمين امنيت براي شهر تهران به عنوان مرکز حکومتي کشور و ايجاد مراکز امن براي اداره حکومت در شرايط بحران، ضمن کاهش ميزان وابستگي حکومت مرکزي به تهران با تعديل اهميت و حساسيت تهران در ابعاد مختلف.
• ۲-۹: ساماندهي فضايي- کالبدي شهر تهران مبتني بر اصول پدافند غيرعامل براي حفاظت از شهروندان و دارايي همگاني و خصوصي در برابر بحران هاي طبيعي و غيرطبيعي (عمليات نظامي دشمن و کليه رويدادهاي زيانبار) با اتخاذ روش هاي نوين و کارآمد، از جمله مکان يابي محدوده و ايجاد تأسيسات مناسب و ايمن (پناهگاه هاي عمومي و…) و تغيير کاربري هاي غيرضرور به ويژه کاربري هاي غيرضرور نظامي ضمن رعايت ملاحظات دفاعي – امنيتي و با هماهنگي دستگاه هاي ذيربط و تدوين و رعايت معيارها و اصول فني پدافند غيرعامل در طراحي، نظارت و اجرا در چارچوب مقررات ملي ساختمان در کليه ساخت و سازها.
• ۳-۹: تأمين و افزايش ايمني اماکن حياتي، حساس و مهم، و شريان هاي حياتي شهر و ارتقاء قابليت هاي تهران در شرايط بحران و مقاوم کردن شهر در برابر تهديدات طبيعي و غيرطبيعي با گسترش زيرساخت ها و سازه هاي امن و مقاوم و با تعدد و تفرق مناسب در تهران.
• ۴-۹: تجهيز و بهره گيري چندمنظوره از مراکز شهري (در کليه سطوح از محلي تا فراشهري) دروازه ها و پايانه هاي درون شهري، ايستگاه ها و تونل هاي مترو، پارکينگ ها و تأسيسات عمومي شهر براي شرايط بحران با پيش بيني هاي لازم براي اسکان اضطراري و تأمين نيازهاي ضروري (آب، دارو، آذوقه و …).
• ۵-۹: ايمن سازي شهر در مقابل آتش سوزي و ساير حوادث غيرمترقبه با توسعه و توزيع مناسب و سلسله مراتبي مراکز آتش نشاني و پايگاه هاي امداد در محدوده شهر.
• ۶-۹: ساماندهي مشارکت شهروندان در محلات شهري و بکارگيري نيروهاي مردمي با رويکرد محله محوري در مديريت بحران، ضمن ارتقاء توان دفاعي و آستانه مقاومت مردم در برابر انواع مخاطرات.
• ۷-۹: ايجاد امکان انتقال و اسکان جمعيت با کارکرد چندمنظوره با جابجايي جمعيت به اطراف تهران با رعايت ضوابط و مقررات.
• ۸-۹: استفاده از اراضي مناسب تحت اختيار نهادها و سازمان هاي عمومي و دولتي، نظامي و همچنين فضاهاي باز (ساخته نشده)، براي بکارگيري در شرايط بحران، مطابق توافقات و طرح هاي مصوب ستاد بحران شهر تهران.

• راهکارها

يكي از راهكارهاي قابل بحث براي كاهش شكاف بين وضع موجود و وضعيت مطلوب در زمينه قوانین و مقررات، فراهم آودن زمينه براي اصالحات قوانين مديريت شهري است. بخش مهمی از تحوالت در نظام مدیریت شهری و حرکت به سوی مدیریت یکپارچه شهری با اتکا به اصالحات قانونی انجام میشود. در نظامهاي سياسي و اداري، قوانين و مقررات تنظيم كننده روابط ميان عناصر مختلف و تعيين كنندهساختار و ماهيت تشكيالت اجرايي است. همچنین با سازمان و تشكیلات كارآمد ميتوان بهره وري سامانه ها را، حتي در صورت كمبود منابع، بالا برد. در حالي كه با وجود منابع فراوان، اما بدون سازمان كارآمد، بهره وري سامانه پايين خواهد بود. با توجه به نتایج و یافتههای تحقیق، میتوان پیشنهادات و راهکارهایی را برای پیادهسازی و اجرای مدیریت یکپارچه مجموعه شهری تهران ارائه نمود. با توجه به اهداف تحقیق )بررسی وضعیت مدیریت مجموعه شهری تهران از دو ِ منظر سازمان و تشکیلات و ً برگرفته از یافته های تحقیق میباشند، در همین دو بستر ارائه میگردد. قوانین و مقررات، این پیشنهادات نیز که مستقیما تجدید ساختار نظام مدیریت و حکمروایی محلی در ایران با هدف بازتعریف رابطه دولت مرکزی و شهرداریها و کاستن از مداخله دولت مرکزی در اداره امور محلی، ایجاد سطح مدیریت منطقه ای ؛ ایجاد نظام مدیریت مجموعه شهری تهران و کاستن از چندگانگي سیاسی و عملکردی موجود افزایش ثبات و ميزان اختيارات شهرداران تهران و تغییر نقش آنان از مدیر شهر  به شهردار  و رهبر شهر ، عمل به وظایف قانونی برنامه های سوم و چهارم (ماده ۱۳۶ و ۱۳۷ )در قالب واگذاری فعالیتهای دولت به شهرداریها − تدوین قانون ویژه مدیریت و برنامه ریزی مجموعه شهری تهران (مشابه با تجربه تدوین قوانین ویژه کلان شهرهای برجسته جهان(.  ( عزیزی و سایرین ، نقش قوانین و مقررات در تحقق مدیریت یکپارچه در مجموعه شهری تهران ،۳۱/۴/۹۰)

برخی از راهبردهای بازنگری عبارتند از: حرکت به سمت تمرکززدایی از قدرت وسازمانهای دولتی و ساختارهای بوروکراتیک و واگذاری اختیارات به حکومت های محلی و مدیریت شهری و همچنین واگذاری اختیار تهیه طرح های توسعه شهری و منطقه ای به نهادهای محلی. (تحلیل راهبردی چالش های مدیریتی کلان شهر تهران با رویکرد مدیریت یکپارچه شهری ( خداشاهی و سایرین ؛ نگرش های نو در جغرافیای انسانی سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره۰ ۴)

طی یک دهه آینده در صورت عدم‌بازنگری در سیاست‌های ملی و محلی، نوع تازه‌ای از گسترش بدقواره مناطق جمعیتی را تجربه می‌کند. چشم‌انداز رشد جمعیت و ساخت‌و‌ساز در خارج از محدوده نشان می‌دهد طی سال‌های منتهی به ۱۴۱۰ نسل چهارم گسترش فیزیکی شهرها در مابین آزادراه‌ها و محورهای مواصلاتی مجموعه شهری تهران شکل می‌گیرد که تبعات آن، تشدید چالش‌های سکونتی و زیست‌محیطی است.

پیامدهای بحران ناشی از بلایای طبیعی، محدود به حوزه خاص خود نیست و به صورت بحرانهای همه جانبه حیات اجتماعی جامعه و حوزه های دیگر را هم متاثر می سازد.

• نتیجه گیری و پیشنهاد

امروزه شهر‌ها به عنوان مرکز تمرکز جمعیت و عمده‌ترین بازیگران اقتصاد ملی نیازمند بهبود مدیریت شهری هستند.و مدیر شهری مسئول ارتقا قابلیت‌ها و توانمندی‌های شهر و شهرنشینان است.و.با عنایت به اهمیت تامین امنیت شهروندان تهرانی در حوزه مدیریتی ، طرح تحول سازمان آتش نشانی و مدیریت بحران شهرداری تهران. یک ضرورت اجتناب ناپذیر می باشد .

تجربه تشکیل ۵ دوره شورای شهر در ایران نشان داده است که مدل فعلی مدیریت شهری کشور دارای نقاط ضعف ساختاری متعددی است. پس از ۵ دوره، همچنان مدیریت واحد شهری در ایران اجرایی نشده و موجبات چالش در کارآمدی نظام مدیریت شهری را فراهم آورده است.

با توجه به مشکلات موجود در هر دو سازمان ٱتش نشانی و سازمان مدیریت بحران تهران ، طرح پیشنهادی تلفیق این دو سازمان در یک سازمان و علاوه بر رفع مشکلات ، ایجاد هم افزایی است. در واقع هر ایستگاه آتش نشانی یک پایگاه مدیریت بحران و هر پایگاه مدیریت بحران یک ایستگاه ٱتش نشانی است.

با عنایت به موارد بالا پیشنهاد میشود با ادغام سازمان مدیریت بحران شهر تهران و سازمان آتش نشانی( که هردو وابسته به شهرداری تهران هستند) به “سازمان آتش نشانی و مدیریت بحران شهر تهران” تغییر کرده و به سازمانی مقتدر مبدل شده و ( باتوجه به بحث مدیریت بحران های پرخطر در صورت رخدادهایی مثل زلزله و آتش سوزی های مهلک و یا حوادث بزرگ) بصورت فرماندهی شبه نظامی بحران مدار توانمند گردد . ریاست عالیه این سازمان در امور کلان ، شخص شهردار خواهد بود و قائم مقام آن همانند یکی از معاونین شهردار محسوب گردیده و در شرایط عادی امور محوله سازمان را دنبال کرده ولی در شرایط بحرانهای متوسط و بزرگ در شهر تهران ، شهردار تهران با بسیج منابع مادی و انسانی شهرداری و سازمانهای معین مسئولیت فرماندهی بحران و امداد و نجات را بعهده خواهد داشت .

همچنین لازم است قانون ویژه مدیریت و برنامه ریزی مجموعه شهری تهران و بکارگیری یک رویکرد جامع در تدوین قوانین شهری بهمراه راهكارهايي جهت ایجاد نظام مدیریت منسجم ومقتدر در بحران های متوسط و بزرگ شهری و کاستن از تفرق سیاسی و عملکردی در نظر گرفته شده و در اولویت تدوین و ابلاغ  واجرایی گردد .