دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در ضرورت مجله خود اتکا ، بیان داشت ، از انجا که جامعهٔ ایرانی در افق چشم‌انداز ج.ا.ا امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‌جانبه می باشد ، لازمه جامعهٔ ایرانی امن- جامعهٔشهری امن، – جامعهٔمحله امن وود اتکا – بناهای امن وپایدار می باشد .لذا […]
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در ضرورت مجله خود اتکا ، بیان داشت ، از انجا که جامعهٔ ایرانی در افق چشم‌انداز ج.ا.ا امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‌جانبه می باشد ، لازمه جامعهٔ ایرانی امن- جامعهٔشهری امن، – جامعهٔمحله امن وود اتکا – بناهای امن وپایدار می باشد .لذا زیرساختهای کشور امن – شهرها ( مرکز سیاسی ، جمعیتی و خدماتی ) امن – سلولهای شهر : محله امن و خود اتکا – اجزا ی این سلول : ساختمان ها امن وتاحدودی خود اتکا ضرورت می یابد .
- مراکز شاخص محله کدامند و ظرفیتهای اجتماعی چگونه در بستر کالبد بروز یافته اند؟
محله به اجتماع ساکن و متمرکز در یک محدوده شهر یا روستا گفته میشود. همسایگان اغلب گروه‌هایی اجتماعی هستند که دارای تعاملات چهره به چهره و روزمره هستند. جمعیت ۱۰ هزار تا۲۰ هزار نفر است. وغالبا ۱۲ هزار نفر را در برمیگیرد . و براساس ضوابط تقسیمات کشوری محله. مجموعه ساختمانهای مسکونی و خدماتی است که از لحاظ بافت اجتماعی ساکنانش خود را اهل آن محل می‌دانند و دارای‌محدوده معین است تابع تقسیمات شهرداری هست .
عناصر و ارکان تشکیل دهنده محله شامل این موارد می باشد :
- خانواده سالم و شهروند سالم
- تشکل ها ، اجتماعات محلی و پیشروان محلی
- امکانات و منابع محله ای (زیر ساخت های محله)
- نمادهای متمایز کننده
- نهاد تصمیم ساز و ناظر بر قوانین محلی
- شکل‌گیری واحدهای همسایگی به عنوان محور تشکیل و توسعه شهرها
برای یا فتن بروز ظرفیتهای اجتماعی چگونه در بستر کالبد بایستی عناصر و ارکان تشکیل دهنده محله و شهر را مورد توجه قرار داد که در قالب فضا و مکان و نیز سازمانهای اجتماعات مردمی اشکار( اسمی) و نهان ( روابط اجتماعی ) می باشند .
مراکز شاخص محله نیز عمدتا -مراکز مذهبی ( هسته اولیه تشکیل دهند محله بوده اند) ، مراکز تاریخی ، مراکز پر جنب و جوش ( خرید – یا تجمع ) و نمادهای بصری (معرفه محله ) که گاهی اسم محله را گرفته : مثل پامنار، پاچنار ؛ تک درخت ، برج و بارو و دروازه های قدیم شهر می باشد .
- ظرفیتهای انسانی، فیزیکی، سایبری و معنوی محله مورد مطالعه کدامند؟
- نخست باید از نگرش جز نگری به سیستم محله نگری داشت : هریک از محلات از اجتماع فعالیت ها و عناصر کالبدی تشکیل شده است که افراد و خانواده ها کنار یکدیگر در نظم ،ارامش ،رفاه حال مردم محله مشارکت دارند که این عناصر به صورت پیوسته و متقابل با یکدیگر و درکنار یکدیگر برای رسیدن به اهداف تلاش میکنند. رابطه متقابل بریکدیگردارند دوم : شناخت ظرفیتهای انسانی، فیزیکی، سایبری و معنوی محله ، شامل این موارد می باشد :
- ظرفیتهای انسانی : ۱۲ هزار نفر با توانایی بسیار بالا از فکری تا اجرایی
- ظرفیتهای فیزیکی: ساختمان های مسکونی ؛ اداری و خدماتی و.. در پایداری و خود اتکایی
- ظرفیت فضاهای عمومی شهری : مساجد – پایگاههای بسیج – بوستانهای محله ای ( پاتق های جایگزین ارتباطات همسایگی گذشته توصیه های فراوان جویایی و تعاون در اسلام )
- ظرفیتهای سایبری: اطلاعات و دارایی های مجازی و…
- ظرفیتهای معنوی محله: ( نمادها – تاریخی – فرهنگی -…)
و سوم بهره گیری از ظرفیت ها در راستای اهداف خود اتکایی و پایداری محله ( محله تشبیه به بدن انسان می باشد)
وتوجه به زندگی شهری و مشکلات روزمره ، فرد گرایی شده وضرورت تقویت مسولیت اجتماعی
- محله در چه مواردی آسیب پذیر و از نظر زیرساختهای پدافند غیرعامل دچار نقصان است؟
- یکی از اهداف پدافند کاهش اسیب پذیریهاست . لذا باید به این موارد توجه داشت :
- شناسایی سرمایه های حایز اهمیت محله :
- سرمایه های انسانی جان ۱۲ هزار نفر
- سرمایه های کالبدی ( مادی) ساختمان های مسکونی
- کاهش آسیب پذیریهای ساختمانی (اداری،پست برق،گاز مخابراتی ،…) پمپ بنزین و گاز
- زیر ساختهای محله : تاسیسات شبکه گاز ؛ شبکه آب ، شبکه برق ( تولید خطر )
- سرمایه های مجازی( سایبری) اطلاعات
- کاهش آسیب پذیریهای سرمایه های معنوی ( نمادها – تاریخی – فرهنگی -…)
محلات برخی فرسوده اند – برخی مناسب ساخته و یا اجتماع آن پرورش نیافته اند – نه تنها قابل بهره بردار در بحران نیستند ؛ بلکه خسارت زا هستند – و برخی نیز پرخطر ( مخازن سوخت و مواد خطرناک شیمیایی ) هستند . که بتناسب موضوع بدان اهتمام داشت .
- این نقاط قوت و ضعف چه سطح و شکلی از تاب آوری را برای محله مورد مطالعه رقم زده است؟
تاب آوری فرایند مقابله و سازگاری موفقیت آمیز در برابر شرایط چالش بر انگیز و تهدید کننده زندگی است . به عبارتی نوعی سازگاری مثبت در برابرشرایط ناگوار است و ایجاد تقویت آن در انسان ها تاثیر بسزایی در سازگاری با شرایط مختلف زندگی و سلامت روان دارد .
یکی از اهداف پدافند ارتقای پایداری ملی ، تاب آوری مردم محله وتحمل شرایط سخت هست و سطح مورد انتظار : پایداری و مقاومت بخشهای مختلف محله ( مانند الگو بی بدیل دزفول مقاوم در دفاع مقدس ) . ومساله دیگر قناعت درمصرف خوراک – مصرف انرژی – مصرف مواد … و نکته مهم افزایش تحمل کمبودها / تحمل مشکلات / تحمل جابجایی ها / تحمل مشقت ها /تحمل آسیب ها می باشد.
نقاط قوت مقوم تاب آوری می باشد . یکی از اهداف پدافند کاهش اسیب پذیریها : نقاط ضعف تخریب کننده و شکنندگی تاب آوری را بهمراه می اورد .
- مردم و نهادهای محلی چگونه و بر اساس چه ساختار و فرآیندها و دستورالعملهایی باید تاب آوری و خوداتکایی محله خود را تقویت کنند؟
چگونه ؟
- در ساخت و سازهای واحدهای جدید ساختمانهای متوسط : ملاحظات پایداری و تاب اوری بنا
- در ساختمانهای بزرگ : ( پیش بینی منبع اب – مولد برق اضطراری – ذخیره سوخت -…. )
- در بهره وری ساختمان موجود ( تغییر شکل ندادن – اسیب پذیر نکنند)
- امادگی درون خانه ( با فراهم کردن امکانات دو منظوره : پخت وپز – اب – مواد غذایی و… وذخیره اولیه )
- آموزش امداد و نجات
- آمادگی های روحی ( مثل بیان در هواپیما ) و افزایش تحمل عملی
- عدم هجوم درکمبودها
- نهادها ( مثل بسیج : سازماندهی تیم دوام ، آموزش و اماده واکنش سریع برای اقدام )
- سایر نهادها : شناخت ضعف های محله و یافتن راههای ارتقای پایداری محله – امادگی اقدام مدیریت بحرانی
- نهاد متولی ( مدیریت محله در شرایط بحران – برای هدایت و راهبری امور )
درخصوص فرآیندها و دستورالعملهای آن لازم است ، موارد زیردنبال شود .
- در بازنگری طرح جامع شهر و طرح تفضیلی
- در برنامه سالانه شهرداری
- متولیان ناحیه و محله : هرمحله باید برنامه ریزی وجود داشته باشد و با کوشش فراوان در صدد رسیدن به هدف تاب آوری و خوداتکایی محله تلاش شود. آموزش و رزمایش افزایش سطح توانایی
- مردم و نهادهای محلی در زمان بحران باید دقیقا چه واکنشهایی داشته باشند؟
- محله تاریخیامامزاده یحیی واقع بین چهار خیابان ری، امیرکبیر، مصطفی‌خمینی و ۱۵ خرداد. خانه شهید سید حسن مدرس – خانه فخرالملوک – حمام‌های تاریخی مسجد هداوند – کوچه امامزاده ودرخت تنومند – حرم امامزاده یحیی کانون ومرکز ثقل معنوی و کارکردی ( اماکن مذهبی یکی از نشانه‌های شهری هستند که در پویایی، خوانایی و تعلقداشتن به محلات شهری مؤثرند. و نقش مؤثری در اصالت و غنای فرهنگی وبخصوص در مشکلات دارند )
- مدیریت مساجد وپایگاههای مقاومت : باید ظرفیت مدیریت بحرانی
- ونیازهای ضروری مردم را پشتیبانی کند و مانند نقش مسجدحامع خرمشهر در جنگ تحمیلی
- انتظار از مردم : نخست خود یاری ( سربار نشدن ) – بعد دگر یاری در سازمان محله ( روحیه و توانایی تعاون در امر خیر)
- )با توجه به متنوع بودن تهدیدات و بحرانها، این دستورالعملها جامع خواهد بود و یا به صورت مصداقی برای محله امام زاده یحیی منطقه ۱۲ تهران باشد.(
- یک دستورالعمل جامع یا مشترک برای همه محلات
- یک بخش هم دسته بندی محلات ( ظرفیت ها ) شده باشد : محلات دارای مرکز مذهبی – محلات برجی – محلات بافت های ریز دانه – محلات حاشیه کوه – محلات حاشیه دشت
- سرمایه اجتماعی چیست، چرا مهم و حیاتی است، در چه فرآیندی به وجود میآید و تقویت میشود؟
در شهر ومحله انواع مختلف سرمايه ممکن است وجود داشته باشد :
- سرمايه طبيعی : دارايی های محيطی شامل زمين، آب، جنگل، معادن ، زيست محيط‌های گياهی و جانوری و…
- سرمايه مالی و اقتصادی : پول، امكانات و تجهيزات زيربنایی، كارخانه‌ها و مؤسسات فنی و ساختمان‌ها و…
- سرمايه انسانی : نيروی انسانی برخوردار از دانش كافی و مهارت‌های فنی و علمی بالا
- سرمايه اجتماعی : مشتمل بر شبكه‌ها، انجمن‌های مردم نهاد و مؤسساتی است كه با هنجارهای مشترك و روابط مبتنی بر اعتماد شكل می گيرند و فرايند همكاری جهت دستيابی به اهداف شبكه را تسهيل می کنند.
- منشا تشکیل : صنفی ، عقیدتی ، … ،کالبدی ( محله )
- سرمايه اجتماعی به طور كلی از دو واژه سرمايه و اجتماع تشكيل شده است. اولاً اين مفهوم ماهيتی زاينده و مولد داشته و ثانياً فردي نيست.
- می توان در آن سرمايه‌گذاری كرد و انتظار بازگشت سود را داشت.
- این سرمايه جز دارايي‌های عمومی محسوب می شود و مالك آن عمومی می باشد .
- بهره گیری از ظرفیتها : شبکه اندیشه ورز مساله محور در محله – اجرایی – مدیریتی – پشتیبانی –
- ويژگيهاي جوامع و سازمانهايي كه از سرمايه بالايي برخوردارند:
- ۱-ازسهولت ارتباطي بيش تري ميان اعضا و ارباب رجوع برخورداند
- ۲-شهروندان از آسايش وامنیت بيش تري بهره مند هستند
- .۳-سازمان ها قادربه فعاليت بهتر و بيشتر مي باشندونتايج مطلوبتري را به جامعه ارائه مي كنند
- ۴-جامعه مبتني براعتماد واطمينان مي باشد.
- ۵- رضایت مندی
- ۶- در بحرانها هم سهولت وسرعت در مدیریت بحران
چرا سرمایه اجتماعی مهم و حیاتی است؟
- سرمایه اجتماعی منابع بالقوه و بالفعلی است كه می تواند مورد استفاده محله واقع شود.
- سرمايه اجتماعی ثروتی ارزشمند هستند. (می توانند سودمند) شبكه‌ها پايه‌ای براي انسجام اجتماعی بوجود می آورند و یامخل نظم اجتماعی شوند
- ( برعکس زندگی افت زده شهری در انفکاک ) روابط محوری در تعاملات اجتماعی در نظريه سرمايه اجتماعی ؛ می تواند در نقش يك منبع نجات بخش عمل كنند. اعضای محله با برقراری ارتباط با يكديگر و پايدار ساختن آنها قادر به همكاری با يكديگر می شوند.
- انسان های منفرد از طريق مجموعه‌ای از شبكه‌ها به هم متصل می شوند ، و تمايل دارند كه ارزشهای مشتركی با ساير اعضای اين شبكه‌ها داشته باشند، با گسترش شبكه‌ها آنها نوعی دارايی را تشكيل می دهند كه می توان آن را به عنوان نوعی سرمايه مورد ملاحظه قرار داد. جامعه پویا ومشارکت کننده در مسایل محله ( ید الله مع الجماعه )
سرمایه اجتماعی در چه فرآیندی به وجود میآید ؟
- سرمايه اجتماعی با متغيرهای شناخته شده جامعه شناختی همچون اعتماد، آگاهی، نگرانی درباره ديگران و مسائل عمومی، مشاركت در مسائل عمومی و انسجام و همبستگی گروهی و همكاری ارتباط دارد.
- بخش عمده ای از سرمايه اجتماعی از پيشنيان به ارث می رسد و ريشه‌های آن در زمان گذشته پنهانند.
- سرمایه اجتماعی در فرآیند حوادث تاریخی شکلش تغییر می یابد ( متکامل – استحاله – یا منفعل )
- سرمايه موجود را می توان پرورش داد ولی نمی توان آن را با مهندسی ايجاد كرد.
- سرمایه اجتماعی بحران زده ، خطر افرین هست و بازسازی آن سخت هست .
- محله قدیمی با مردم بومی ، سرمایه اجتماعی منسجم و پایدار ند
- محله جدید با ساکنان از مناطق مختلف ؛ سرمایه اجتماعی اقتضاعی اند( مسافر هواپیما) و با چسب ضعیف انسجام و با دوام
سرمایه اجتماعی چگونه تقویت میشود؟
- زندگی شهری و مشکلات روزمره ، فرد گرایی شده – ضرورت : تقویت مسولیت اجتماعی
- سرمایه اجتماعی داراي دو بخش اساسی عينی و ذهنی است :
- الف) كميت روابط و پيوندهای اجتماعی (بعد عينی سرمايه اجتماعی)، كه در واقع روابط بين فردی و گروهی افراد و گروه‌ها می باشد.
- ب) كيفيت روابط و پيوندهای اجتماعی (بعد ذهنی سرمایه اجتماعی) ، كه مربوط به هنجارهايی است كه بايد در روابط متقابل رعايت شود و ميزان رعايت آنها از طرف كنشگران.( بین محله – بین مدیران محلی و مردم )
- تقویت عینی : اقدامات عملی در خوداتکایی و پایداری محله
- تقویت ذهنی : آموزش نظری و پرورش ذهنی و آمادگی ها – تبدیل به فرهنگ و باور
- سرمايه اجتماعی شبكه اعتماد می باشد. گروهی كه بر اساس اعتماد متقابل به يكديگر، از اطلاعات ، هنجارها و ارزشهای يكسانی در تبادلات فيمابين خود استفاده می كنند.
- شعاع اعتماد وميزان گستردگی دايره همكاری و اعتماد متقابل اعضای محله : هرچقدرمحله دارای شعاع اعتماد بالاتری باشد ميزان سرمايه اجتماعی نيز بيشتر واثر گذار تر خواهد بود.
- کالبد محله چگونه میتواند محل بروز و تقویت سرمایه اجتماعی و ایجاد احساس تعلق باشد؟
- کالبد محله باید هویت بومی داشته باشد ( فضای باز محله و فضاهای ساختمانی وکیفیت بنا
- سیما و منظر محله باید آسایش بصری داشته باشد : نماهای بدنه ساختمانی
- نياز مندي هاي اساسي مردم تامین باشد :
- آب : تداوم تامین آب سالم شرب و بهداشتی مورد نیاز مردم محله
- آذوغه : تداوم تامین نان وغذای سالم وبهداشتی مورد نیاز مردم محله
- بهداشت : تداوم برقراری بهداشت ودرمان عمومی مورد نیاز محله جهت شرایط بحران
- امنیت : تداوم تامین امنیت محله جهت شرایط اضطراری
- سرپناه امن : تامین ونگهداری سرپناه با ایجاد فضاهای دومنظوره – درحاد امکان انتقال جمعیت
- سوخت وانرژی : تداوم تامین سوخت وانرژی پایدار جهت شرایط اضطراری
- ارتباطات ( ارتباطات = منشا تعاملات اطلاعاتی ب – اطلاع رسانی = منشا تعاملات خبری) : تداوم تامین ارتباطات امن وپایدار جهت شرایط بحران
- استفاده از ظرفیتهای محله : بوستانهای مکمل کمبودها – بهره گیری از کاربری‌های عمومی مراکز فرهنگی-تفریحی مدارس. در بحران
- نظامات اسلامی و اخلاقی در روابط اجتماعی وبخصوص حس همسایگی و نوع دوستی فراهم باشد.
- مراکز محله و مدیریت محله نیز از قوام و پایداری برخودار باشند.
- باید شاخص‌های محله خود اتکا و پایدار احصا و اجرا شود
نتیجه : احساس تعلق به محیط – ماندگاری در محیط – ثمردهی تاب اوری – ارتقای پایداری محله
- مردم محله مورد نظر چه تجربیاتی از اهمیت احساس تعلق به محله در زندگی روزمره و زمان بحران داشته اند؟
- مدت ماندگاری درمحله – شناخت محله وافزایش تعاملات – افزایش تعلق به محیط ( محلات قدیم عرق – ورود بیگانه سخت بود )
- تجربیات در زمان دفاع مقدس ( کمک رسانی – اعزام به جبهه – در شرایط بمباران – در تشیع جنازه ها – در کمک به کمبودهای مردم )
- تجربیات در امداد رسانی در بحرانهای زلزله وسیل
- تجربیات در کمک های مومنانه در بحران کرونا
- تقویت کننده : پخش مستند ها از محلات قدیمی شهرها و آداب و رسوم – پخش مستند از جنب و جوش محلات در زمان دفاع مقدس – تهیه فیلمهای حماسی و نقش محلات در ان
- سرمایه اجتماعی، کالبدی و اقتصادی چگونه میتواند خوداتکایی محله را رقم بزند؟
سرمایه اجتماعی مشارکت کننده وسازنده محله خود اتکا + بهره بردار اصلی می باشد.
درخصوص خوداتکایی کالبدی محله بایستی موارد زیر مورد توجه قرارگیرد :
- ساختار فضایی محله :
- تراکم (دانه بندی)
- پراکنش (الگو)ی سازماندهی محله
- اتصال به ساختار فضایی شهر به وسیله شبکه ارتباطی – شهر شعاعی ، کارآمدتر است
- میزان تاثیر پذیری از تهدیدات و مخاطرات
- نظم و رابطه بین عناصر کالبدی وکاربری
- پیش بینی نیازهای ضروری در محله ( آب / آذوغه / بهداشت / امنیت / سرپناه امن / سوخت وانرژی / ارتباطات (( ارتباطات = منشا تعاملات اطلاعاتی ب – اطلاع رسانی = منشا تعاملات خبری) )
- استخوان بندی محله: ستون فقرات و شبکه ای به هم پیوسته از کاربری ها و عناصر مختلف و متنوع که در کلیت ان باعث انسجام بخشیدن به (شهر،محله و..)میشود و تارو پودش ازابتدا تا انتهای محله
- مسجد محوری در پیوند با محله – مهم‌ترین شناسة شهر اسلامی و مسجد هستة مرکزی کارکردی و روحی محله
- مردمی کردن امور محلات : امنیت ( نگهبان کوی و برزن ) – خدمات – …..
- سرمایه های اقتصادی بخش خصوصی و دولتی ، سرمایه گذار در زیر ساختها و انتقاع بلند مدت و پایدار و خوداتکایی محله
- مشوق های دولتی در ارایه تسهیلات و کاهش مالیات
- یک محله تاب آور و خوداتکا از طریق چه شاخصهایی در زمان بحران نقش پشتیبانی را برای محلات دیگر بازی میکند؟
یک محله تاب آور و خوداتکا : محله مشکل دارد ولی بحران ندارد . (اگر : زیر ساختها و تدابیر و امادگی ها و….)
نقش پشتیبانی برای محلات دیگر : میتواند بعنوان معین و مدد رسان باشد ( امداد ونجات – خدمات رسانی – پذیرای مهاجران – پل انتقال در مصدومین و مهاجران – ….)
- سخن پایانی
- محله های خوداتکا محله هایی هستند که علاوه بر نیاز خود می توانند بخشی از نیازهای اساسی مثل انرژی، مواد غذایی و… خود را از طریق مدیریت صحیح وشبکه تامین و توزیع نیاز جامعه تامین نمایند.
- طرح و ضوابط تهیه : راهبری ، پشتیبانی و نظارت عالیه
- ان شالله با حس انگیزشی و مشارکت جویی شاهد محلات امن و پایدار باشیم – موفق وپایدار باشید
