در این نوشتار ، تعاریف و توصیفی از یادمان و نمادهای شهری بیان شده و سپس خلاصه ای از مظلومیت مزار حضرت زهرا (س) و ائمه بقیع (ع) بیان شده؛ آنگاه با عنایت به تاثیرات تذکار و هویت بخشی یادمان ها به محیط شهری ؛ پیشنهاد شده است ، که شهرداریها نسبت به طراحی و ساخت یادمان حضرت زهرا (س) و ائمه بقیع (ع) در محیط های مناسب شهری اقدام نمایند .
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
دبیر جشنواره طراحی آستان مطهر ائمه بقیع (ع)
یادمان
یادمان، بنا یا سازه ای است که برای گرامی داشت یک شخص خاص، بزرگداشت یک رویداد مهم یا واقعه ای که مهم است و یادآور ابعادی از خاطرات تاریخی یا میراث فرهنگی می باشد .
برخی یادمان ها تاریخی اند ؛ مانند یادمان آتشکده اردشیر فارس و… ، منارجنبان اصفهان و … و برخی یادمان‌های ۸ سال دفاع مقدس مانند یادمان شرهانی ؛ فکه ، طلاییه و شلمچه هستند و برخی یادمانها نیز شهری هستند ، مانند بادگیر عمارت بادگیر یزد ، تکیه امیر چخماق در یزد ، برج ازادی تهران ، مجسمه میدان فردوسی تهران ، میدان ساعت شیراز ، برج طغرل شهرری و ….
در دنیای امروز نمادهای زیادی وجود دارند که مقیاس شهری و یا ملی یا شهرتی جهانی یافته اند. مانند برج آزادی ، یا برج ایفل یا…. حتی برای آنها که این نمادها را از نزدیک ندیده اند، تصویر ذهنی مشترکی ایجاد می شود که ناظر به یک مفهوم خاص یادمانی است. یادمان ها و توضیحات متصل به آنها می توانند سطح دانش و آگاهی عمومی شهروندان را در خصوص حوادث فرهنگی و دینی ارتقا بخشند .
نماد
«نماد»، یا «سمبل» به معنی نشانه یا علامتی با معنای خاص بوده و نمادها و نشانه های تاریخی شهرها اندوخته هایی متراکمی از گنجینه های خاطرات اجتماعی و شیوه های اندیشیدن و زیستن گذشتگان و یا وضعیت حال را در بر گرفته اند .
نماد واسطه ای است میان فهم انسانی و عالم ربانی، و موجب ارتقا درک بشر می شود و این لازمه هنر دینی است ، همچنان که در تمامی کتب مقدس از زبان اشاره و تمثیل و از طریق نمادپردازی، اصول و حقایق قدسی برای ادارک بیشتر انسان بیان شده است.
یکی از پایه های تقویت فرهنگی استفاده از نماد ها و نشانه هایی برای پیوند بیشتر فرهنگ و هنر با زندگی امروزی مردم، و کاربرد آن در حیطه زندگی آنها به فضای شهر جوهری ایرانی میبخشد.
یادمان شهری
يادمان هاي شهري شامل یادمان های مجسمه ای و تندیس های مفهومی و یا عملکردی ؛ نقش مهمي در فرايند شکل گيري، تغيير و بازتوليد هويت شهري دارند. در شرايط امروزين که هويت شهرها با شتاب زيادي دستخوش تغييرات و بی هویتی است، جايگاه یادمان هاي شهري به عنوان عناصر هويت بخش شهر را دوچندان مي نمايد. که در کشورهای مختلف از جمله ایران مورد توجه بوده است ، مانند یادمان سرباز گمنام ، یادمان شهدای مکه ، و….
براساس دستورالعمل صدور مجور ساخت و نصب مجسمه و یادمان در اماکن عمومی و میدانهای شهری، که در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۹۹ به همه دستگاه ها و استانها ابلاغ شده و از سال۱۴۰۰ الزامی شده است ، مجسمه ها و یادمانهایی برای ساخت مجوز می گیرند ؛ که بناست در یکی از اماکن عمومی کشور نصب گردند. پیشینه این مصوبه ؛ مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به تاریخ چهارم خرداد ۱۳۷۸ و مصوبه شورای فرهنگ عمومی به تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۷۹ بوده است .
حضرت زهرا (س)
پس از رحلت پیامبر رحمت (ص) وقایع و جسارت هایی از طرف خلفای وقت و اطرافیان خلفا ، به آن بزرگوار وارد شد وایشان مجروح شده و براثر جراحت در جوانی به شهادت می رسند و از آنجا که احتمال می رفت خلفای غاصب بر ایشان نماز بخوانند ؛ لذا آن حضرت وصیت دفن شبانه را کردند و با این اقدام بار دیگر همانند جریان «فدک» مبارزه جدیدی را با وصیّت نامه سیاسی خویش شروع کردند که ضربه سهمگینی به حکومت وقت وارد ساخت . همچنین بیم آن می رفت که پیکر وی نیز بعدها مورد هتک حرمت قرارگیرد . بنابراین بجز خداوند وائمه معصومین (ع) کسی از مکان قبر مطهر وی اطلاعی ندارد .و بدین سبب وی دارای حرم و بارگاهی برای زوارنیستند .
ائمه مظلوم بقیع (ع)
بقیع مکانی است که در یک نقطه آن چهار امام معصوم (ع) شامل امام حسن (ع) ، امام سجاد (ع) و امام باقر(ع) وامام صادق (ع) به خاک سپرده شده و در فاصله حدود دویست متری آن نیز حرم نبوی (ص) و در همین شعاع نیز حرم مخفی شده حضرت زهرا (س ) و برخی از اهل بیت و انصار صدر اسلام در ان بخاک سپرده شده است و محل رفت و امد اولیا الله و فرشتگان بوده و از قداستی بسیار والا برخوردار است و با قدمتی که دارد جزیی از تاریخ صدر اسلام می باشد . احادیثی نیز از امامان در قضیلت این مکان نقل شده است . بقیع منحصر بفرد بوده و در هیچ نقطه ای از جهان چنین ویژگی هایی وجود ندارد . و با توجه به اهمیتی که نزد همه فرق مسلمانان دارد، به یکی از ارزشمندترین و گران ترین قبرستان ها تبدیل شده است.
بقیع شریف دو مرتبه توسط فرقه ضاله وهابیت تخریب شده است. نخستین تخریب در سال ۱۲۲۰ هجری یعنی زمان سقوط دولت اول سعودی‌‌ها روی داد، پس از این واقعه تلخ با سرمایه‌گذاری مسلمانان شیعه و با مشارکت عزیزان اهل سنت و به کار بردن امکانات ویژه‌ای ، مرقدهای تخریب شده بازسازی شد.
دومین و در واقع دردناک‌ترین حادثه تاریخی- اسلامی معاصر به هشتم شوال سال ۱۳۴۴ و پس از روی کار آمدن سومین حکومت ضد اسلامی وهابی عربستان مربوط می‌شود؛ سالی که وهابیون مرقدهای مطهر ائمه و اهل‌بیت پیامبر (ص) را مورد هجوم وحشیانه خود قرار داده و کاملا تخریب و غارت کردند و ظاهر انجا را به مکانی مهجور تبدیل کرده اند. طی این مدت قریب یکصد ساله فشارهای وارده بر بقیع متوقف نشده و با محدودیت های روز افزونی مواجه بوده ، و مظلومیت بقیع تشدید شده است .
سخن نهایی
هنر دینی و معماری اسلامی نتیجه تلاش هنرمند ومعمار متعهد برای بیان اصول و مفاهیم دینی در قالب هنر ومعماری است ،و در جامعه اسلامی، هر جزء از زندگی بخصوص هنر و معماری در ارتباط با اصول روحانی و اسلامی است و هنرو معماری مستقیم ترین تجلی اصول اسلام محسوب می شود .
با توجه به بی نشان بودن قبر حضرت زهرا (س) و همچنین تخریب بقعه چهار امام مظلوم بقیع (ع) ، ضرورت دارد به منظور نکوداشت و زنده کردن معارف آن معصومین و نیز یادآوری وضعیت حرم مطهرشان ؛ یادمان هایی در برخی نقاط شهرهای کشور ایجاد گردد .
چنانچه یادمان حضرت زهرا (س) و یا ائمه بقیع (ع) بر روی ارتفاعات واقع باشد ، می توانند سیمای بصری آن بصورت مستمر اثر معنوی بگذارد و چنانچه در میادین و یا بوستانهای بزرگ باشد ؛ میتواند بر شهروندانی که در حال تردد هستند تاثیر مستقیم بگذارد . وهمچنین در محدوده یادمان می تواند نمایشگاه دائمی برقرارباشد تا سطح دانش و آگاهی عمومی شهروندان مراجعه کننده را در خصوص حوادث بقیع و وقایع آن و نیز معارف ائمه بقیع و یا حضرت زهرا (س) ارتقا بخشند . در یک گزینه دیگر اینکه ( گرچه نیاز به بررسی بیشتر دارد ) یادمان بقیع با دفن چهار شهید گمنام بتواند امکان زیارت را نیز فراهم سازد و بعبارتی علاوه نماد بودن ، دارای کارکرد معنوی نیز باشد . و بعبارتی مقبره الشهدای گمنام به نام ائمه بقیع بود و طرح بقعه آن تمثیلی از بقعه قدیم بقیع باشد .
