تعریف دقیقی از معماری اصیل اسلامی وجود نداشته و یا بسیار متنوع می باشد ، در ذهن بسیاری نیز طاق و قوس و عمدتا نمای ظاهری آن شکل می‌گیرد. واغلب تعاریف ارايه نیز بیشتر جنبه هاي مادي و ظاهري موضوع را مورد توجه قرار داده اند . آنچه در بسیاری از منابع از معماری اسلامی  منتشر شده است ، عمدتا از منظر ونمود اثار گذشته دوره های مختلف در کشورهای مسلمان بوده و غالبا پوسته وکالبد معماری را بدون به توجه به ماهیت آن توصیف کرده اند و در این میان آنچه نیز بصورت التقاطی نیز بروز و ظهور یافته نیز جز آن قلمداد شده است .

در نوشتار پیشین نگارنده تعاریف مختلف از معماری اسلامی تبیین شده و دوره های تاریخی ان نیز تدوین شده است . در خصوص تعریف معماری با پسوندهای اسلامی ؛ تعاریف مختلفی ( معماری مسلمانان، معماری دوران اسلامی ، معماری جهان اسلام، معماری اسلامی –ایرانی ، معماری ایرانی ،…) در منابع گوناگون بیان شده است . ودر این نوشتار صرفا  انواع تعاریف ” معماری اسلامی ” تبییین شده است .

ضرورت معماری اسلامی  : از انجا که اسلام دین کامل بوده و برای تمام شئون زندگی برنامه جامع ، برنامه فردی و اجتماعی ، از پیش از تولد تا پس از مرگ ( اداب تولد و ازدواج و کار و زندگی ) دارد ، و با توجه به اهمیت سبک زندگی اسلامی ایرانی و تاثیر فضا ومکان زیست تاثیر مستقیم برزندگی انسان میگذارد و با توجه به تاکیدات علمای دینی ؛ ضرورت دارد براساس ایات و روایت ایمه و بخصوص قرارگیری مدینه النبی بعنوان الگوی شهر اسلامی ؛ ارکان شهر (به طور عام) و شهر اسلامي (به طور خاص) ، الگو (يا اسوه) شهر اسلامي در نظام مدیریت شهری قرارگیرد . با توجه به متکامل و مترقی بودن دین مبین اسلام ؛ معماری اسلامی یک ابر نظریه جهانی در خیر وصلاح بشر بشمارد میرود .

معنی هویت : به شخصیت ، ذات ، حقیقت هر چیزی گفته میشود . و مفهوم هویت ؛ مجموعه نگرش‌ها، ویژگی‌ها و روحیات که یک فرد ( هویت فردی ) و یک جامعه ( هویت اجتماعی) را از دیگران متمایز می‌کند. شقوق و اجرای هویت ، در فرهنگ ، تمدن ، لباس ، سبک زندگی ، سبک معماری و شهرسازی تجلی پیدا میکند .

مولفه های اثر گذار بر هویت : هویت حاصل انواع متغیرهای بیرونی ( محیطی) و متغیرهای درونی ( انسانی ) است . و هویت در معماری به ذات و حقیقت وجودی معماری اتلاق میشود . مولفه های اثر گذار بر هویت معماری حاصل انواع متغیرهای محیطی و ارزشها و متغیرهای درونی معمار است .

• هویت معماری اسلامی

درنگرش به هویت اسلامی در معماری با دو مقوله مواجه می باشیم :

• ۱- هویت معماری گذشته : استخراج هویت در معماری پیشین که با مشاهده و مکاشفه آثار معماری بوجود آمده در گذشته میسر است . که با توجه به مولفه های تاثیر گذار بر آنها ، قطعا دارای نقاط مثبت و منفی می باشد . ونمی توان برای آن اصالت مطلق قایل شد .
• ۲- هویت در معماری آینده ، اعمال مبانی اعتقاداتی و فرهنگی در طرح معماری بناها و فضاهای اینده می باشد . بعبارتی تامین توامان نیازهای دنیوی و نیازهای متعالی دراثر معماری می باشد .
• مشخصه های معماری اسلامی

معماری اسلامی، شیوه‌ای از معماری است که تحت تأثیر فرهنگ اسلامی بوجود آمده و یا خواهد آمد و دارای چهار ویژگی است:

• نخست گستره مکانی : در گستره مکانی معماری در جهان اسلام می باشد ، شامل:هند، افغانستان، کشورهای آسیای میانه و قفقاز، ایران، عراق، ترکیه، سوریه، فلسطین، مصر، تونس، الجزایر، مراکش (مغرب) رواج داشته است.
• دوم گستره زمانی : گستره زمانی معماری جهان اسلام را می‌توان از سال‌های اولیه ظهور دین مبین اسلام تا کنون دانست. با این حال نمی‌توان این گسترگی و نقش اثر گذار در معماری را در همه مناطق یکسان دانست.
• سوم گستره شکلی : گستره ای از کیفیت معماری جهان اسلام که بصورت التقاطی و یا انحرافی در نیامده باشد .
• چهارم گستره کیفی : گستره ای از کیفیت معماری که در تطابق با مبانی دین مبین اسلام باشد .
• پنجم گستره فاعلی : رویکردهای انسانی فرایندهای امور شامل رویکرد مومنانه (اسلام خالص وناب ؛ اعتقاد نظری و اقدام عملی – معماری هدفمند خواهد ) ، رویکرد کافرانه (غیر اسلامی و ضد اسلامی) ، رویکرد مشرکانه (اسلامی ناقص) ورویکرد منافقانه (متظاهر به اسلام ؛ گفتار لسانی و متفاوت در عمل ) بوده و همین رویکرد نیز در گستره معماران متناسب با رویکرد وی به مقوله معماری جاری وساری شده ، و از رویکرد معماری هدفمند تا رویکرد معماری التقاطی را بصورت گونه های مختلف و اثار بوجود آمده را شاهد هستیم .

• معماری اسلامی

معماری اسلامی یعنی رعایت اصول و ملاحظات دین مبین اسلام در معماری . بعبارت دیگر مجموعه باید و نبایدهای دینی و عقلی که بایستی در معماری اجرا کرد ، تا آن معماری واجد هویت اسلامی شود . همچنین میتوان معماری اسلامی را سازماندهی فضاهای زیستی انسان برمبنای دین اسلام ، عقل و فطرت با استفاده از دانش و فنون تعریف نمود .در این نگرش معماری و هنر اسلامی انتقال دهنده مضامین الهی و معارف اسلامی درکالبد فضا و مکان زیست بوده و بدنبال شکل دهی آن براساس مبانی دینی می باشد . در این تعریف معماری یک وسیله برای هدف والای زندگی تکاملی و تعالی بخش در شئون گوناگون و کاربریهای مختلف می باشد . ( نگارنده )

• معماری اسلامی – ایرانی

به گونه هایی از معماری اتلاق می شود که

در مرتبه مفهوم منبعث از اصول دین مبین اسلام،

در مرتبه معنا دارای ارزشهای پایدار مبتنی بر  بینش عرفانی ایرانی

و در مصداق مبتنی بر ویژگی ها و نیازمندی های مراتب گوناگون معنوی و مادی جوامع انسانی

و با استفاده بهینه از علوم، فناوری و مهندسی شکل می گیرد.

?هدف از ایجاد این گونه از معماری فراهم آوردن زمینه مناسب جهت تکامل و تعالی انسانها مطابق با آموزه های دین اسلام بوده ( بند  -۱-۴-۱ مصوبه ۱۴/۱۲/۱۳۹۱ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران )

و نمونه های آن را می توان پس از ظهور اسلام تا آغاز سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در حوزه فرهنگی ایران ملاحظه نمود. (که شاید عبارت واقعی تر آن را چنین می توان گفت که نمونه های موفق و ضعیف آن را می توان در دورانهای پر فراز و نشیب در حوزه فرهنگی ایران ملاحظه نمود)

• معماری انقلاب اسلامی

معماری انقلاب اسلامی به گونه هایی از معماری اتلاق می شود که در مرتبه مفهوم منبعث از اصول اسلام ناب محمدی، در مرتبه معنا دارای ارزشهای پایدار مبتنی بر  بینش عرفانی اسلام ناب و در مصداق مبتنی بر ویژگی ها و نیازمندی های مراتب گوناگون معنوی و مادی جمهوری اسلامی و با استفاده بهینه از علوم، فناوری و مهندسی شکل می گیرد. هدف از ایجاد این گونه از معماری فراهم آوردن زمینه مناسب جهت تکامل و تعالی انسانها وجوامع مطابق با آموزه های دین مبین اسلام وانقلاب اسلامی بوده و نمونه های معدودی از آن را می توان پس از تاریخ پر فراز و نشیب انقلاب اسلامی در ایران ملاحظه نمود.( نگارنده )