۱۳ مهر ۱۳۹۹

بسم الله الرحمن الرحیم

روستاهای کشور از محرومیت مطلق تا پیشرفت و تعالی

 

انقلاب شکوهمند اسلامی در سال ۵۷؛ که سبب فروپاشی نظام وابسته و ستم شاهی و برپایی نظام جمهوری اسلامی گردید؛ هماینک در چهل سالگی خود واقع گردیده؛ چهل سالی که از فرازونشیبهای مختلف در برابر انواع تهاجمات و تهدیدات مستقیم و غیر مستقیم انبوه دشمنان خارجی و داخلی و همچنین حوادث طبیعی سختی قرارگرفت. به نحویی که آرزوی واهی نابودی آنرا داشته و دارند و علیرغم همه مشکلات و نارسایی ها؛ انبوهی از دستاوردهای بی نظیر و اعجاز گونهای را در حوزه های مختلف رقم زده است که غالبا نتیجه تجربیات و روحیه جهادی دفاع مقدس و بسیجی بوده است؛ بگونه ای که قابل مقایسه با کل مدت دوران پیش از انقلاب نبوده و در کمتر کشوری در جهان نیز میتوان چنین رشد شتابانی را مشاهده کرد.

بادداشت حاضر خلاصه ای از” دستاوردهای ۴۰ ساله انقلاب اسلامی در خصوص روستاها؛ عشایر و سازندگی ” با عنایت به توضیحات زیر می باشد :

• تلاش شده است تمامی اطلاعات از منابع معتبر استخراج شود. لذا بسیاری از اطلاعاتی که در منابع درج نشده؛ طبعا در این گزارش نیز نیامده است.
• بسیاری از اقدامات انجام شده توسط نهادهای منطقه ای و محلی و اقدامات غیر رسمی و خیرین بومی در این گزارش درج نشده است که ضرورت دارد در یک پژوهش جامع استخراج گردد.
• در این گزارش به جزییات خیلی از زیر بخشها (مانند کارگاههای کوچک صنایع دستی؛ امور فرهنگی؛ خدماتی و مرمت انهار و استخرها و کانال آبیاری؛ حفر چاههای آب و کد پستی؛ سند دار شدن املاک و .‌‌..‌) پرداخته نشده است.
• در دوسال اول بعد از انقلاب به علت تغییر نظام و ادارات؛ روند احداثات عمرانی تقریبا متوقف بوده و در طول هشت سال جنگ تحمیلی نیز شیب عمرانی بعلت آسیبهای وارده منفی بوده است و در برخی دوره ها نیز بعلت رویکرد برخی دولتهای سیاسی کار؛ کارکرد فعالیتهای عمرانی و خدمات روستایی ضعیف بوده است. گرچه عمر انقلاب به ظاهر چهل سال را دارد ولی عملا در نیمی از زمان فوق، فعالیت عمرانی و خدماتی وجود داشته و به عبارتی این حجم انبوه را باید محصول نیمی از عمر انقلاب اسلامی ( یعنی حدود بیست سال ) به حساب آورد.
• بعضا در برخی از حوزه ها اشکالاتی بر کیفیت و چگونگی طرحها (مثل طرح معماری واحدهای مسکونی روستایی و …) وجود داشته است؛ که جای تأمل دارد و لازم است در دوران گذر از چهل سالگی؛ صاحب نظران بدون تعصب؛ کاستی های موجود را احصاء کرده و در دهه آینده که دهه تکامل و تعالی و بالندگی نظام جمهوری اسلامی است؛ از ضعفها کاسته شده و به سمت مطلوبیتها در نظام برنامه ریزی و طرح ریزی تلاش شود.
• مراسم چهارده مهرماه ۱۳۹۷ در روستای گلحصار واقع در شرق پالایشگاه نفت تهران با انعکاس اهم دستاوردهای چهل ساله در حوزه های روستا، عشایر و سازندگی توسط برخی از صاحب نظران خدوم؛ بایستی نقطه شروعی باشد برای جلسات و محافل تخصصی؛ تا ضمن بیان رشدهای تصاعدی، نجومی و شتابان، انشاءالله چراغ فروزان راه آینده درخشان سازمانها و نهادهای روستایی و عشایری و مدیران وکارشناسان مربوطه قرارگیرد تا بزودی شاهد صدرنشینی جهانی در عرصه های مختلف کشور باشیم.

امام خمینی (ره):

«ناچاریم که به ملت متوجه بشویم برای سازندگی، برای اینکه ترمیم کنیم این خرابی‌هایی را که در طول مدت حکومت جائر پهلوی در مملکت ما حاصل شده است» (صحیفه امام(ره)، ج ۸، ص ۱۸۰).

«امروز ثوابی بالاتر از این نیست که به برادرهای خودتان کمک کنید و این سازندگی را همه با هم شروع کنید که ایران خودتان درست ساخته بشود» (صحیفه امام (ره)، ج ۸، ص ۱۸۰).

«بحمدالله با کمک همه اقشار و عشایر محترم ایران این پیروزی تا این جا حاصل شد. این عشایر ما در اطراف ایران پشتوانه‌های استقلال ایران بودند. شما عشایر پشتوانه این مملکت بودید و انشاالله هستید. پشتوانه مملکت ما ایلات و عشایر بودند … عشایر ایران یکی از پشتوانه‌های بزرگ کشور بودند. عشایر ایران در زمان سابق یکی از پشتیبان‌های کشور بودند که به واسطه سلطه این رژیم و دستیاری اجانب اینها را یکی بعد از دیگری تضعیف کردند».

امام خامنه‌ای :

«روستا پشتوانه تولید، حیات، غذا و موجودیت کشور است و در برابر این حقیقت باید به این سؤال جدی پاسخ داد که بر اساس چه استدلالی زندگی در روستا نباید به روانی و خوشی شهر از جهت برخورداری از امکاناتی مانند مدرسه، ارتباطات، آب، راه و آسایش زندگی باشد و چرا شهرها به دلیل بزرگ‌تر بودن، مصرفی بودن و تولیدی نبودن، باید در برخورداری از زندگی راحت‌تر، جلوتر از روستا باشد» (۲۰/ ۱۱/ ۱۳۷۶ ، دیدار وزیر و شورای معاونین وزارت جهاد سازندگی و مدیران عامل شرکت‌های بزرگ تابعه با مقام معظم رهبری).

«صنایع بخش کشاورزی، یکی از بخش‌های راهبردی است که در همه کشورها به آن کمک ویژه می شود و دولت باید به بخش کشاورزی مساعدت ویژه ای داشته باشد. راه توسعه روستاها، ایجاد صنایع تبدیلی در روستاهاست» (۵/۶/۱۳۹۳ ، دیدار رئیس جمهور و هیات دولت با مقام معظم رهبری به مناسبت هفته دولت).

«عزیزان من! برادران و خواهران! شما امتحان خوبی دادید؛ پیوستگی خودتان و پشتیبانی خودتان را از اسلام و انقلاب، ثابت کردید. در کشور ما، عشایر مایه‌ عزت و افتخارند. من در یک جمعی گفتم: بعضی از کشورها از اختلاف قومیت‌ها در میان ملتشان، احساس بیم می‌کنند و می‌ترسند؛ ولی ما از عشایرمان احساس خرسندی و خوشبختی می‌کنیم! چرا؟ چون عشایر ما-در هر نقطه‌ای که هستند- پاسدار ملیت، پاسدار دین، طرفدار روحانیون و علاقه‌مند به مبانی اسلامی و سنت‌های بومی این کشور بوده‌اند».

 مقدمه

انقلاب اسلامی را باید سرآغاز تحولات بزرگ و بنیادین در ایران، منطقه، جهان اسلام و جهان غیراسلام دانست. رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) از انقلاب اسلامی با عناوینی چون «معجزه قرن» و «انفجار نور» یاد کرده و همین کلمات برای توصیف عظمت و بزرگی انقلاب اسلامی کفایت می‌کند. هرچه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی فاصله گرفته شود، اهمیت پرداختن به موضوع دستاوردهای انقلاب اسلامی و اهمیت تبیین دستاوردها و پیش‌رفت‌های جمهوری اسلامی بیش‌تر می‌شود. یکی از اهداف راهبردی دشمنان در جنگ نرم علیه انقلاب و جمهوری اسلامی، ایجاد یأس و ناامیدی در جامعه و به‌ویژه در نسل جوان نسبت به آینده از طریق سیاه‌نمایی، بزرگ کردن مشکلات، زیر سؤال بردن و یا کم‌ارزش جلوه دادن دستاوردهای انقلاب و ناکارآمد نشان دادن نظام دینی است. دشمنان تلاش می‌کنند تا از طریق قدرت رسانه‌ای خود، جلوی درک واقعیات انقلاب اسلامی و دستاوردهای ارزشمند جمهوری اسلامی از سوی جوانان ایرانی را گرفته و با نوعی واقعیت‌پنداری برای آنان، در پشتوانه‌های مردمی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی خلل وارد سازند.

در چنین شرایطی، اهمیت تبیین دستاوردهای انقلاب و جمهوری اسلامی به‌عنوان یک وظیفه آشکار می‌گردد. یکی از حوزه‌های مهم تأثیرگذار در شرایط اقتصادی- اجتماعی کشور که پس از انقلاب نگاه و توجهی خاص و ویژه به آن شده است حوزه روستا و عشایر غیور ایران زمین است.

بررسی ها نشان می دهد رژیم پهلوی در دهه ۴۰ شمسی با استراتژی نادرست خود که تحت عنوان اصلاحات ارضی از آن یاد می‌شد، باعث بیمار شدن اقتصاد ایران و به خصوص اقتصاد روستایی و عشایری شده بود. برنامه های عمرانی رژیم شاه، بدون توجه درست به اقتصاد پویای کشاورزی و دامداری روستاها و عشایر و به جای گام نهادن در ارتقاء کیفیات و کمیات زندگی روستاییان و عشایر در جهت تشویق آن‌ها به ماندن در روستاها و بهره‌وری بیشتر، بر صنایع وابسته بویژه صنایع مربوط به کالاهای مصرفی اتکا داشت و نتیجه آن عدم توازنی فزاینده بین بخش کشاورزی و بخش‌های دیگر اقتصادی بود به گونه ای که در بخش کشاورزی، تولید محصولات کشاورزی از ۲۹ درصد تولید ناخالص ملی در سال ۱۳۳۹ به ۹ درصد در سال ۱۳۵۶، یک سال قبل از فروپاشی حکومت پهلوی، تنزل یافت. در بخش صنعت نیز با توجه به بیگانگی صنایع مورد حمایت حکومت پهلوی با اقتصاد ملی و عدم توجه به نیازهای داخلی کشور، وابستگی اقتصاد کشور به غرب روز به روز افزوده شد. با اجرای استراتژی‌های نادرست رژیم پهلوی، بخش کشاورزی فراموش شد و بیشترین سرمایه گذاری و امکانات کشور در بخش صنعت و صنایع متکی به واردات صورت گرفت که همین امر باعث فاصله گرفتن امکانات شهری و روستایی بود که پیامد آن فقر روزافزون روستاییان و عشایر و مهاجرت روزافزون آنها به شهرها بود.

قبل از انقلاب روستاها نقاط فراموش شده ای در کشور بودند و عملا نقشی در تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور نداشتند و بر اثر سیاست های غلط رژیم پهلوی روستایی بودن معادل بی فرهنگی و بی ارزشی بود. درواقع به واسطه عدم توجه و سیاست ها و روش های نادرست در آن زمان، روستاها تجسم عینی فلاکت و بدبختی و عقب ماندگی بودند و از فقر امکانات و زیرساخت ها در ابتدائی‌ترین شکل آن رنج می بردند. اما امروزه درسایه انقلاب شکوهمند اسلامی و برکات نظام مقدس جمهوری اسلامی، وضع روستاها به هیچ وجه قابل مقایسه با شرایط قبل از انقلاب نیست و پیشرفت های نجومی و چشمگیری در این عرصه ها ایجاد شده است.

در چنین شرایطی انقلاب اسلامی با اهداف مهمی در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … که شاه بیت آن توجه به قشر نیازمند جامعه بویژه مردم محروم روستا و عشایر، تامین استقلال اقتصادی، رفع بیکاری و تامین اجتماعی بود، به پیروزی رسید. انقلاب اسلامی در سال‌های اولیه به برنامه ریزی برای تحقق اهدافی که اشاره شد، پرداخت. در سال‌های بعد انقلاب اسلامی اهدافی از جمله رشد و توسعه پایدار اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با توجه ویژه به بخش کشاورزی و دامداری که کانون اصلی آن‌ها روستائیان و عشایر بودند، تربیت نیروی انسانی، استفاده بهینه از منابع طبیعی کشور، تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی دنبال شد و توانست در پایان برنامه‌های پیش بینی شده، به رشد قابل توجهی در برنامه‌های توسعه خود دست یابد.

اکنون ایران اسلامی، با درایت رهبر معظم انقلاب اسلامی و با کوشش دولتمردان، کارشناسان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نخبگان کشور سعی دارد با پرداختن به «چشم انداز ۲۰ ساله»، کشور را به جایگاه اول در منطقه ارتقا دهد. بررسی شرایط و اوضاع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیربنایی و … روستاها و عشایر در دهه منتهی به سال ۵۷ و مقایسه آن با چهار دهه پس از انقلاب گویای بسیاری از حقایق است. بی تردید دستیابی به عمق و گستره آثار و برکات انقلاب اسلامی در حوزه روستا و عشایر زمانی بیش از پیش ممکن می‌شود که مقایسه‌ای بین شرایط کشور قبل و بعد از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ صورت پذیرد تا گوشه‌ای از دستاوردها و برکات انقلاب اسلامی درک گردد.

لذا در این نوشتار تلاش می‌شود در سه بخش روستا، عشایر و بخش مشترک روستا و عشایر با مروری به مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی و پیشرفت‌های جمهوری اسلامی در ابعاد مختلف بخش روستایی و عشایری ایران، به این وظیفه عمل گردد.

 

روستا واحد مبدأ تقسیمات کشوری است که از نظر وضعیت طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی همگون بوده، با قلمرو معین ثبتی یا عرفی مستقل شناخته می شود. روستا از حداقل ۲۰ خانوار یا صد نفر ساکن متمرکز یا پراکنده تشکیل می شود. اکثریت ساکنان دائمی روستا به طور مستقیم یا غیر مستقیم به فعالیت در زمینه کشاورزی، دامداری، باغداری، صنایع روستایی یا صید اشتغال دارند. روستا در عرف به عنوان ده، آبادی، قلعه، دهکده یا قریه نیز نامیده می شود[۱].

در سال ۱۳۵۵ تعداد روستاهای کشور ۹۲۰۰۷ روستا بوده و در سال ۱۳۹۰ این تعداد به ۶۱۷۴۸ روستا رسیده است[۲].

 

الف) زیرساختی و فیزیکی

آب شرب روستایی

يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي دولت‌های جمهوری اسلامی ایران ، تامين زيرساخت‌هاي مورد نیاز جمعيت روستايي به ويژه تامين آب شرب و بهداشتي روستاييان کشور بوده و هست. اين موضوع به لحاظ اهميت، جايگاهي بي‌بديل در حفظ سلامت، کارآمدي ساکنان مناطق روستايي، عدم مهاجرت و توسعه پايدار بخش روستايي کشور داشته و خواهد داشت.

• بعد از انقلاب اسلامی توجه جدي به سلامت محيط و افزايش دسترسي مردم روستاها به آب آشاميدني صورت پذیرفته است به ‌گونه‌ای که میزان این دسترسی به بيش از ۹۰ % ارتقا یافته است[۳]. در سال ۱۳۵۵ حدود ۸۰ درصد روستاها فاقد تاسیسات لوله کشی بوه اند.

تعداد روستاهای برخوردار از شبکه آب‌رسانی

• به واسطه تلاش‌های گسترده بعد از انقلاب در حوزه تأمین آب روستایی تعداد روستاهای تحت پوشش شرکت‌های آب و فاضلاب روستایی به ۳۴۴۶۸ روستا رسیده است. این تعداد در سالهای قبل از انقلاب فقط ۴۷۰۰ روستا بوده است.[۴] [۵]
• درصد جمعيت روستایي تحت پوشش آب تا سال ۱۳۹۴، ۸۰٫۰۲ درصد بوده است یعنی از جمعیت ۲۰٫۸ میلیونی جمعیت روستایی ۱۶٫۶ میلیون‌نفر از آن‌ها تحت پوشش شبکه آبرسانی قرار گرفته‌اند[۶].
• درصد خانوارهای روستایی استفاده کننده از آب لوله کشی از ۸٫۴۵ درصد قبل از انقلاب به میزان ۹۴٫۹۴ درصد افزایش یافته است[۷].

منابع، مخازن و تصفیه‌خانه‌های روستایی

• با تلاش‌های گسترده‌ای که بعد از انقلاب رخ داده است ظرفیت تصفیه‌خانه‌های روستایی به ۴۳۲۵۳۰ مترمکعب در روز رسیده است[۸]‌.
• حجم کل مخازن آب روستایی به ۳ میلیون و ۶۶۳ هزار مترمکعب و حجم مخازن در مدار بهره‌برداری آب روستایی به ۳ میلیون و ۴۲۱ هزار مترمکعب دست یافته است[۹].
• تعداد تصفیه خانه‌های آب در دست بهره‌برداری بخش روستایی به ۲۰۰ واحد ارتقاء یافته است[۱۰].

طول لوله کشی آب

• طول شبکه توزیع آب روستایی بعد از انقلاب اسلامی به ۱۷۴۷۵۰ کیلومتر رسیده است و ميزان توسعه شبكه توزيع آب به میزان ۱۷۱۶۰۹ کیلومتر نائل آمده است[۱۱].

تعداد مشترکین آب

• تعداد کل انشعاب آب روستایی تا پایان سال ۱۳۹۴به بیش از ۲ میلیون رسیده است[۱۲].

برق روستایی

وزارت نیرو در راستاي یکی از اهداف اصلی جمهوري اسلامی ایران که ارتقاء سطح رفاهی و معیشتی قشـر محـروم و تلاشگر روستایی است نسبت به برقدار کردن روستاها کوشش وافر داشته و دارد مسلما این کار جلوگیري از مهاجرت روستانشینان به شهرها و رونق کشاورزي درکشور را در پی خواهد داشت.

• در بخش روستایی پس از پیروزي انقلاب اسلامی ایران تاکنون فعالیت هاي گسترده اي صورت گرفته است بطوري که در پایان سال ۱۳۹۵، تعداد روستاهاي برقدار ۱۳٫۸ برابر، تعداد مشترکین روستایی خانگی برقدار ۸٫۹ برابر ، طول خطوط فشار متوسط روستایی ۲۰٫۳ برابر، طول خطوط فشار ضعیف روستایی ۸٫۴ برابر ، ظرفیت ترانسفورماتورهاي توزیـع ۱۶٫۶ برابـر و تعداد ترانسفورماتورهاي توزیع ۱۵٫۷ برابر سال ۱۳۵۷ گردیده است[۱۳] .

تعداد روستاهای برخوردار از شبکه برق

• در پیروي از سیاسـت کـلان کشـور کـه برقـدار شـدن روسـتاهاي بالاي ۲۰ خانوار مدنظر بوده است، درحال حاضر ۱۰۰ درصد روسـتاهاي بالاي ۲۰ خانوار برقدار شده اند[۱۴].
• پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تعداد روستاهای برقدار کشور ۴۳۵۰ روستا بوده است در حالی که این میزان در سال‌های پس از انقلاب و تا سال ۱۳۹۵ به تعداد ۵۶۷۹۳ روستا رسیده است یعنی تجربه میزان پیشرفت ۱۳٫۸ برابری[۱۵]. ( ۴۲۱۱۸ روستاي بالاي ۲۰ خانوار و ۱۴۶۷۵ روستاي زیر ۲۰ خانوار)[۱۶].
• برای اولین بار پس از انقلاب و در سال‌هاي اخیر با توجه به لزوم اسـتفاده از انرژي‌هاي نو (فتوولتائیک) به دلیل سادگی و سهولت در نصب و راه اندازي، حمل و نقل آسان، ضریب اطمینـان بـالا، همخوانی با طبیعت و همچنین عدم نیاز به سوخت، تا پایان سال ۱۳۹۵ تعداد ۲۱۷ روستا شامل ۲۳۵۰ خانوار از این طریق برقدار شده‌اند[۱۷].

طول شبکه برق

• کل طول شبکه فشار متوسط و ضعیف روستایی پیش از انقلاب ۱۹۰۴۵ کیلومتر بوده است، این میزان پس از پیروزی انقلاب با پیشرفت ۱۳ برابری به طول ۲۴۵۰۰۷ کیلومتر رسیده است[۱۸].
• ظرفیت ترانسفورماتورهاي منصوبه روستایی موجود تا پایان سال ۱۳۹۵، ۷۶۸۷ مگاولت آمپر معـادل ۶/۷ درصـد ظرفیـت ترانسفورماتورهاي توزیع کشور می‌باشد[۱۹].
• تعداد ترانسفورماتورهاي منصـوبه روسـتایی موجـود تـا پایـان سـال۱۳۹۵، ۷۶۷۳۵ دسـتگاه معـادل ۷ درصـد تعـداد ترانسفورماتورهاي توزیع کشور است[۲۰].

تعداد مشترکین برق

• تعداد کل مشترکین برق روستایی کشور تا پایان سال ۱۳۹۵، ۷٫۵ میلیون مشترك می‌باشد حال آن‌که این میزان پیش از انقلاب اسلامی کمتر از ۱ میلیون بوده است (حدود ۸۴۲۰۰۰ مشترک).

 

گاز روستایی

تأمین گاز برای روستاها و گازکشی به نواحی و بخش‌های روستایی کشور از مهمترین اقداماتی است که در دوران پس از انقلاب اسلامی ایران صورت پذیرفته است. گازرسانی به روستا‌ها اقدامی مهم در جهت محرومیت‌زدایی از روستاها محسوب می‌شود و موجبات پایایی بیشتر روستاها و ماندگاری جمعیتی آن‌ها می‌گردد. گازرسانی به روستاها علاوه بر افزایش رفاه در این مناطق، منجر به ایجاد امید به زندگی و اشتغالزایی در روستاها شده و یکی از عوامل مهاجرت معکوس به حساب می‌آید.

تعداد روستاهای برخوردار از شبکه گازرسانی

• پیش از انقلاب اسلامی تنها یک روستا[۲۱] متصل به شبکه گازرسانی بوده است حال آن‌که تا ابتدای سال ۱۳۹۶، تعداد روستاهای متصل به شبکه سراسری گاز در کشور به ۲۳ هزار روستا رسیده است[۲۲] و در پایان سال ۱۳۹۶ این تعداد به ۲۶۰۰۰ روستا افزایش یافته است[۲۳] و این روند افزایشی همچنان ادامه دارد.

تعداد مشترکین گاز

• با انجام عملیات‌های گازرسانی روستایی در دوران پس از انقلاب اسلامی، پوشش خانواده‌های روستایی برخوردار از گاز به حدود ۷۷ درصد رسیده است و بر این مبنا ۴ میلیون و ۲۸۰ هزار خانوار مشترک شبکه گازرسانی کشور هستند[۲۴].

تلفن روستایی

رشد و توسعه تحولات در عرصه فناوری و ارتباطات و تأثیر آن بر زندگی مردم موجب شد تا بعد از انقلاب اهتمام ویژه‌ای در این حوزه صورت پذیرد و اتصال روستاها و مردمان روستانشین به شبکه مخابرات و تلفن برقرار گردد و در این راستا اهتمام صورت پذیرد.

تعداد روستاهای برخوردار از شبکه مخابرات و تلفن

• تا پایان سال ۱۳۵۷ تنها ۳۱۲ روستا به شبکه مخابرات متصل بودند حال آن‌که با تلاش‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در این زمینه صورت پذیرفته است تا پایان سال ۱۳۹۶ بالغ بر ۵۵۱۳۵ روستا به شبکه مخابرات وصل شده‌اند و ارتباط تلفنی کاملی با سایر نقاط مکانی دارند[۲۵] (رشد ۱۷۷ برابری)
• در حال حاضر یک میلیون و ۵۱۱ هزار و ۹۹۳ روستایی دارای تلفن بی سیم روستایی (WLL) هستند[۲۶].

تعداد روستاهای برخوردار از دفاتر فناوری اطلاعات (ICT)

• ایجاد دفاتر ICT در روستاها از ابتکارات جمهوری اسلامی در ایران محسوب می‌شود. وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات در يك اقدامفراگير، ۱۰۰۰۰ روستاي كشور را  به دفاتر ارتباطات و فناوري اطلاعات روستايي تجهيز نموده است که در نوع خود بی سابقه است.

اين دفاتر علاوه بر ارائه خدمات مختلفي مانند پست، پست بانك، تلفن و ساير خدمات دولتي، ارتباط روستاهاي مورد نظر را با شبكه اينترنت فراهم مي‌نمايند و براي هريك از روستاهاي مورد نظر حداقل يك نقطه دسترسي به اينترنت ايجاد مي‌نمايند. اجراي اين پروژه ضريب نفوذ تلفن ثابت را نيز در روستاها افزايش خواهد داد. علاوه بر خدمات پستي و ارتباطي، اين دفاتر زمينه لازم جهت ارائه خدمات ساير سازمان‌هاي دولتي را نيز فراهم مي‌نمايند. سازمان‌هايي مانند وزارت جهاد كشاورزي، سازمان تعاون روستايي، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، وزارت آموزش و پرورش و ساير نهادهاي دولتي خدمات مختلفي را به روستاييان ارائه مي‌نمايند.

با بهره‌گيري از دفاتر خدمات فناوري ارتباطات و فناوري اطلاعات روستايي اين سازمان‌ها مي‌توانند خدمات خود را به صورت الكترونيكي به روستاييان عرضه نمايند و بسياري از مشكلات روستاييان مانند تردد به شهرها براي استفاده از خدمات دولتي رفع خواهد گرديد[۲۷].

تعداد روستاهای برخوردار از خدمات عمومی اجباری (USO)[28]

• از دیگر دستاوردهای خاص جمهوری اسلامی طرح خدمات مخابرات اجباری در مناطق محروم (USO) است. تعداد روستاهایی که از محل طرح خدمات مخابرات اجباری در مناطق محروم (USO) دارای تلفن خانگی شده اند، ۱۷۱۴ روستا می‌باشد.

از عمده‌ترین اهداف و نتایج اجرای سازی پروژه USO در روستاها می‌توان موارد ذیل را برشمرد: توسعه فضای دولت الکترونیک و ارائه خدمات الکترونیکی در روستا‌ها. ارائه خدمات ارتباطی و فن‌آوری اطلاعات به منظور فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی موثر با هدف کاهش مهاجرت از روستا‌ها و ارتقاء سطح درآمدزایی روستاییان. ایجاد قابلیت ارسال فکس. پوشش تلفن همراه مشترکین سایر اپراتور‌ها در روستا‌ها.

تعداد روستاهای برخوردار از ارتباطات سیار تلفن همراه

• پس از انقلاب اسلامی و برای اولین بار در کشور با عرضه سیم‌کارت‌های تلفن همراه، بیش از ۴۵۰۰۰ روستا تحت پوشش شبکه ارتباطات سیار ایران قرار گرفته‌اند[۲۹].

تعداد خانوارهای روستایی برخوردار از اینترنت در محل سکونت

• تا سال ۱۳۹۴، ۲۳۱۷۳۹۸ خانوار روستایی در محل سکونت خود از اینترنت بهره‌مند شده‌اند که این میزان برابر ۳۶٫۷ درصد از خانوارهای روستایی است[۳۰].

بهداشت روستایی

افزایش و ارتقای سطح سلامت و فراهم آوردن شرايطی براي دسترسي عادلانه و کامل‌تر آحاد جامعه به خدمات بهداشتي- درماني مناسب، يكي از مهم‌ترين اهداف انقلاب اسلامي ايران بوده و هست. در این راستا از همان روزهاي ابتدايي پيروزي انقلاب اسلامي حفظ، تامين و ارتقای سلامت مردم جامعه سرلوحه فعالیت مسئولان کشور قرار گرفته‌است.

ارتقاء کیفیات و کمیات بهداشت روستایی و توسعه بهداشت در نواحی محروم روستایی به عنوان یکی از مهمترین حوزه‌های فعالیت جمهوری اسلامی ایران بوده است.

• بعد از انقلاب اسلامی ایران مراقبت های اولیه بهداشتی در مناطق روستایی با پوشش بیش از ۹۵ درصدی، ارتقای بسیار چشمگیری را رقم زده است و نتیجه آن افزایش امید به زندگی به میزان ۲۱ سال در کشور بوده است[۳۱].
• افزايش سطح سواد و ارتقاي فرهنگ سلامت در مناطق روستایی، همچنین تربيت بيش از ۳۵ هزار بهورز و استقرار آنان در تمام روستاهاي كشور و ارايه خدمات اوليه بهداشتي به مردم روستاها، از مهمترین دستاوردهای انقلاب در حوزه بهداشت روستایی بوده است[۳۲].
• پیش از انقلاب تعداد آزمایشگاه های پزشکی روستایی در حدود ۳۷ واحد بوده است، درحالی که این تعداد پس از انقلاب به ۱۶۶۸ واحد رسیده است[۳۳].
• استقرار پايگاه هاي اورژانس ۱۱۵ در تمامی مراكز بهداشتي درماني شبانه روزي روستايي^[۳۴] از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی است که باعث کاهش بی سابقه مرگ و میرهای ناشی از عدم دسترسی به مراکز خدمات درمانی گردیده است.
• افزایش پایگاه های اورژانس هوایی به ۳۳ مورد در سراسر کشور و استفاده از آن برای ارائه خدمات درمانی و آمبولانس هوایی در مناطق روستایی و محروم صعب العبور^[۳۵] از خدمات مهمی است که در حوزه سلامت روستایی ارائه شده است.
• از خدمات مهم جمهوری اسلامی، کاهش سهم روستائیان از هزینه بستری به میزان فقط ۳ درصد در قالب بیمه سلامت روستائیان^[۳۶] است.
• جمع‌آوري پسماند در بيش از ۲۸ هزار روستا در كشور و احداث و تجهيز ۹۰۰ پايگاه‌ آتش‌نشاني در روستاهاي كشور و تحت پوشش قرار گرفتن بيش از ۹ هزار روستا از خدمات ايمني و آتش‌نشانی.[۳۷]

خانه بهداشت

خانه بهداشت کوچک‌ترین واحد بهداشتی درمانی شبکه‌های بهداشتی درمانی است که در روستاهای کشور وجود دارد.

در هر خانه بهداشت یک یا چند بهورز کار می‌کنند. وظیفه بهورزان ارائه کلیه خدمات بهداشتی قابل ارائه در مرکز بهداشت به جمعیت تحت پوشش است. خانه‌های بهداشت، تحت پوشش یک مرکز بهداشتی درمانی فعالیت می‌کنند.

• قبل از انقلاب حدود ۱۳۴۰ واحد خانه بهداشت در سراسر روستاهای کشور وجود داشته است، بعد از انقلاب اسلامی این تعداد به ۲۰۰۰۰ واحد خانه بهداشت ارتقا یافته است که پوشش بی سابقه ای را در سطح روستاها برقرار نموده و رشد ۱۵ برابری را نشان می‌دهد[۳۸].

مرکز بهداشتی- درمانی روستایی

مرکز بهداشتی- درمانی روستايي تنها واحد پزشکی دولتی مستقر در مناطق روستايي است که بوسيله پزشک اداره می‌شود و جمعيتی بين ۶۰۰۰  تا ۹۰۰۰ نفر را تحت پوشش دارد. اين واحد ضمن نظارت بر فعاليت‌های خانه‌های بهداشت و هدايت کارکنان آن‌ها، نيازهای درمانی تخصصی و بستری جمعيت تحت پوشش خود را از طريق ارجاع و ارتباط با بيمارستان شهرستان تامين می‌کند.

• پیش از انقلاب اسلامی ایران تعداد مراکز بهداشتی- درمانی روستایی ۵۱۸ واحد بوده است. این تعداد پس از انقلاب با افزایش ۴۲۱ درصدی به تعداد ۲۶۹۷ واحد رسیده است[۳۹].

واکسیناسیون

واکسیناسیون یا ایمن‌سازی به انجام کارهایی گفته می‌شود که با هدف جلوگیری از ایجاد عفونت یا کاهش حالت طبیعی بیماری در شخصی با تجویز آنتی بادی یا آنتی ژن به عمل آید. فراگیر شدن واکسیناسیون در ایران با راه‌اندازی مرکزی به نام انیستیتو پاستور ایران در سال ۱۲۹۹ هجری شمسی امکان پذیر شد.

• پوشش ۱۰۰ درصدی واکسیناسیون در ایران بعد از انقلاب نسبت به پوشش ۳۰ درصدی آن در سال‌های قبل انقلاب[۴۰]؛ به طوری که دیگر خبری از بیماری های واگیردار شنیده نمی‌شود. این در حالی است که در سال‌های قبل از انقلاب با شیوع بیماری های واگیردار تعداد زیادی از مردم به ویژه روستائیان به کام مرگ می‌رفتند.

راه روستایی

توسعه روستايي به عوامل مختلفي بستگي دارد كه از آن جمله مي‌توان به نقش احداث و نگهداري راه روستايي اشاره كرد. البته تجميع مجموعه عوامل از جملـه آمـوزش، بهداشـت و درمـان، مسـكن، كشـاورزي، صـنايع دسـتي، بانـك و بانكداري، مخابرات و غيره توسعه روستايي را محقق مي‌سـازند و نمـي‌تـوان انتظـار داشت تنها با احداث راه روسـتايي، توسـعه روسـتايي تحقـق پيـدا كنـد، اگـر چـه راه روستايي زمينه‌ساز و از عوامل اصلي در توسعه روستايي به شمار مي‌رود.

بعد از انقلاب اسلامی تلاش‌های گسترده‌ای در زمینه ارتقاء کمی و کیفی راه‌های روستایی صورت پذیرفته‌است که نقش‌بسزایی در ارتباط این نواحی با شبکه مراکز جمعیتی کشور داشته است.

طول انواع راه ها

• طول راه‌های روستایی آسفالت شده پیش از انقلاب ۲۰۰ کیلومتر بوده‌است در حالی که این میزان در سال‌های پس از انقلاب به مقدار ۱۰۷۰۰۰ کیلومتر افزایش یافته است (افزایش ۵۰۰ برابری).[۴۱].
• در حال حاضر میزان کل راه‌های روستایی در کشور ایران ۲۰۴۰۰۰ کیلومتر است که از این میزان حدود ۱۰۷۰۰۰ کیلومتر  آن آسفالته، ۲۳۸۰۰ کیلومتر آن شوسه و ۷۵۹۸۵ کیلومتر آن راه خاکی روستایی است (پیش از انقلاب طول‌ راه‌های روستایی ساخته‌شده ۸۲۰۰ کیلومتر بوده است، با تلاش‌های صورت گرفته بعد از انقلاب طول راه‌های روستایی ساخته شده به ۱۳۲۰۰۰ کیلومتر یعنی رشد ۱۶ برابری ارتقاء یافته است[۴۲])[۴۳].  این در حالی است که بخش عمده رفت و آمد روستائیان به شهرها با اسب و قاطر و الاغ و از طریق راه های خاکی و در بهترین حالت شوسه انجام می شد.

تعداد روستاهای برخوردار از طرح آسفالت و بهسازی معابر

• تعداد روستاهای برخوردار از طرح آسفالت و بهسازی معابر داخلی روستا پس از انقلاب اسلامی به تعداد ۱۴۲۸۲ طرح رسیده است که اتفاقی مهم و چشمگیر در بهبود کیفیت و کمیت راه روستایی محسوب می‌شوند[۴۴].

 مدارس روستایی

یکی از مهم‌ترین موضـوعاتی کـه در دهه‌های اخیر و به‌ویژه بعد از وقـوع انقـلاب شـکوهمند اسلامی در کل کشور خصوصـا در روسـتاها مـد نظر مسئولان و دولت جمهوری اسلامی بوده بحث افزایش سواد و کاهش بیسـوادی بـوده اسـت و بـرای دسـتیابی بـه ایـن هــدف فعالیتهــای متعــددی انجــام شــده است.

تعداد مدارس

توسعه سواد در هر جامعه‌ای در گرو توسعه فضاهای آموزشی آن جامعـه اسـت. در این راستا اهتمام جدی پس از انقلاب جهت افزایش و توسعه فضاهای آموزشی به خصوص در روستاها جهت بهره‌مندی هرچه بیشتر روستاییان از تسهیلات آموزشی و ارتقاء سطح سواد آن‌ها صورت پذیرفته است.

• مجموع واحدهای آموزشی روستایی پیش از انقلاب و تا سال ۱۳۵۷، ۲۲۲۵۳ واحد بوده است؛ حال آن‌که پس از انقلاب اسلامی ایران تعداد واحدهای آموزشی روستایی به ۵۶۴۱۵ واحد رسیده است یعنی افزایش حدود ۲٫۵ برابری.
• ایجاد و توسعه مدارس شبانه‌روزی یکی از عملکردهای خوب آموزش و پرورش بعد از انقلاب است که مشکل تحصیل دانش‌آموزان ساکن در مناطق پراکنده روستایی و عشایری را مرتفع ساخته است. در این زمینه افزایش حدود ۱۰۴ برابری را شاهد هستیم (از ۹ واحد به ۹۳۰ واحد رسیده است)[۴۵].

جمعیت دانش‌آموزان مدارس روستایی

• امروز و به یمن ارتقاء تسهیلات و مراکز آموزشی در روستاها ۲۵ درصد جمعیت دانش‌آموزی کشور در مدارس روستایی تحصیل می‌کنند[۴۶].

مساجد روستایی

• پس از انقلاب اسلامی اهتمام ویژه‌ای به احداث مساجد در روستاها صورت پذیرفته است و تلاش شده تا هیچ روستایی از نعمت وجود مسجد بی‌بهره نماند؛ در این ارتباط بسیاری از روستاهایی که فاقد مسجد بودند دارای مسجد شدهاند؛ بخش عمده ای از مساجدی که کیفیت نامناسبی داشتند و کپری بودند بازسازی شدند.
• فعال شدن نهادهای انقلابی طی سالهای بعد از انقلاب در رفع نیاز روستاها به مسجد. به طوریکه فقط در سه نمونه طی سالهای اخیر حدود ۱۰ هزار پروژه مسجد توسط قرارگاه محرومیت زدایی، بیش از ۶ هزار پروژه توسط بسیج سازندگی کشور و حدود ۱۰۰۰ پروژه توسط بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) در روستاهای کشور اجرا شده است.

 

سالن‌ها، بوستانها و زمین‌های ورزشی روستایی

• پیش از انقلاب اسلامی تنها ۱۲ زمین‌ مجهز ورزشی در روستاها وجود داشته حال آن‌که به برکت انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۹۴، ۲۳۱۸ زمین‌ ورزشی مجهز در روستاها ایجاد شده‌است و این رشدی ۱۹۳ برابری را نشان می‌دهد[۴۷].
• تا سال ۱۳۹۴، ۴۰۸ سالن ورزشی در روستاهای کشور احداث شده است این درحالی است که تا پایان سال ۱۳۵۷، تنها ۵ سالن ورزشی در روستاهای کشور وجود داشته است[۴۸].
• ساماندهي، احداث و تجهيز ۶۴۰۰ بوستان روستايي در كشور توسط سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.[۴۹]

دسترسی به شبکه های تلویزیونی

صدا و سیما و به خصوص شبکه‌های تلویزیونی نقش بسزایی را در ارتقاء فرهنگ عمومی، افزایش دانش و اطلاعات، انتقال سریع اخبار و رویدادها و سرگرمی و تفریح مردم ایفا می‌کنند. در این زمینه پس از انقلاب اسلامی سعی شده با ارتقاء کیفیت و امکان دسترسی به پوشش سراسری صدا و سیما در روستاها و به روز کردن تجهیزات دیجیتال گام مؤثری در بهره‌وری هرچه بیشتر روستاییان برداشته شود.

تعداد روستاهای برخوردار

• درصد جمعیت روستایی تحت پوشش شبکه‌های آنالوگ سیما در روستاها (از مبدل‌های ۱ کاناله تا ۵ کاناله) معادل ۹۸٫۴ درصد می‌باشد. در حال حاضر نیز تغییر مبدل های آنالوگ به مبدل دیجیتال به طور گسترده در حال انجام می‌باشد[۵۰].

طرح هادی روستایی

  پایه طرح های هادی روستایی در کشور از سال ۱۳۶۲ و تحت عنوان، روان بخشی روستاها، در یکی از نقاط روستایی شهرستان شهرکرد و توسط وزیر مسکن و شهرسازی وقت به مورد اجرا گذاشته شد و در سال‌های بعد به خصوص از سال ۱۳۶۶ توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با جدیت تمام پی‌گیری شد .

تجدید حیات و هدایت روستاها از ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از جمله، اهداف مورد نظر در طرح‌های مذکور است.

بر اساس آئین نامه نحوه بررسی و تصویب طرح‌های توسعه عمران محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور مصوب مورخه ۱۲/۱۰/۷۸ هیأت دولت، طرح هادی روستایی عبارت است از :

« طرح هادي روستايي طرحی است که ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف از قبیل مسکونی، تولیدی، تجاری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندی‌های عمومی روستایی را بر حسب مورد در قالب مصوبات طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی یا طرح‌های جامع ناحیه‌ای تعیین می‌نماید.

مراحل تهيه طرح هادي:

مرحله اول: تهیه نقشه پایه و وضع موجود روستا

مرحله دوم : مطالعات پایه و تشخیص وضعیت

مرحله سوم : تحلیل و استنتاج از بررسیها و تدوین چشم اندازها

مرحله چهارم: تعيين پروژه های پيشنهادی و تهيه طرح هادی

تعداد روستاهای دارای طرح هادی

• پیش از انقلاب هیچ‌گونه طرح توسعه‌ای برای روستاها وجود نداشت حال آن‌که پس از انقلاب و براساس آمار سال ۱۳۹۵، ۳۹ هزار و ۴۰۰ روستای بالای ۲۰ خانوار در کشور وجود دارد که طرح هادی ۹۹ درصد آن‌ها (۳۷۰۰۰ روستا) تهیه شده است[۵۱].

تعداد طرح های هادی اجراشده

• در حال حاضر بهسازی محیط روستا و طرح هادی برای ۱۶ هزار روستا انجام شده است و اکنون در مراحل مختلف اجرا هستند، در این راستاابتدا الگوسازی و فاز اول معابر اجرا و بقیه طرح به مرور زمان با مشارکت مردم انجام می‌شود[۵۲].

 

تعداد طرح‌های هادی نیمه‌تمام

• از سال ۱۳۹۶ بازنگری طرح هادی ۲ هزار روستا در دستور کار قرار گرفته است و اجرای طرح هادی ۳ هزار و ۴۰۰ روستا که بیشتر آن‌ها نیمه تمام هستند نیز در برنامه قرار دارد[۵۳].

مسکن روستایی

براساس گزارش سال ۲۰۰۰ برنامه عمران ملل متحد UNDP ايران يكي از سانحه‌خيزترين كشورهاي جهان محسوب مي‌شود مانند سيل، طوفان، رانش زمين و از همه مهمتر زلزله، هر ساله بسياري از سكونتگاهاي ايران را به ويژه در مناطق روستايي تهديد مي‌كند.

بنابراين بنياد مسكن براي مقابله با تهديد سوانح طبيعي عمليات پيشگيري پيش از وقوع سانحه را با اجراي طرح ويژه بهسازي و نوسازي سكونتگاه‌هاي آسيب‌پذير روستايي و همچنين بازسازي مناطق سانحه‌ديده پس از وقوع سانحه را در دستور كار خود قرار داده است.

طرح بهسازي مسكن روستايي از سال ۱۳۷۴ توسط بنياد مسكن انقلاب اسلامي، با هدف بهبود كيفيت مسكن و بافت روستايي و ارتقاء سطح ايمني، بهداشتي، رفاه و آسايش مسكن روستايي آغاز گرديد. اين مهم توأم با ارايه تسهيلات و زيرساخت‌ها، قابليت آن را مي‌يافت كه به ايجاد حس تعلق به مكان، حفظ تراكم جمعيت خانوار، بهبود سيماي بصري و چشم انداز روستا، مقاوم سازي مسكن و در نتيجه بهسازي زندگي روستايي بيانجامد.

• از سال ۱۳۸۴ تاکنون سالانه ۲۰۰ هزار واحد مسکن روستایی در کشور نوسازی و مقاوم‌سازی شده اند که با صدور پروانه ساختمان روستایی، این امر باعث کاهش چشمگیر تلفات انسانی در مخاطرات طبیعی شده است[۵۴].
• از سال ۸۴ تا سال ۱۳۹۶ نوسازی یک میلیون و ۶۲۱ هزار واحد روستایی به اتمام رسیده است[۵۵].
• تا پایان سال ۱۳۹۶ بالغ بر دو میلیون و ۱۶۰ هزار واحد مسکن روستایی در کشور بازسازی، نوسازی و بهسازی شده که در برابر حوادث طبیعی مقاوم هستند[۵۶].
• بازسازی حدود ۱٫۵ میلیون واحد مسکونی که در اثر حوادث و سوانح مختلف انسانی (جنگ) و طبیعی (سیل و زلزله و …) طی ۴۰ سال گذشته از بین رفته بودند، از افتخارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در دوره جمهوری اسلامی است.

جدول ۱: آمار عملکرد بازسازی‌های صورت گرفته تا پایان سال ۱۳۹۶ به واسطه سوانح و حوادث طبیعی و انسانی

​موضوع بازسازی	​تعداد واحدهای بازسازی شده
​مناطق جنگ‌زده در ۵ استان	​۱۵۸۳۶۶
​زلزله سال ۱۳۶۹ گیلان و زنجان	​۲۰۰۰۵۷
​سیل سال ۱۳۷۱ در ۱۵ استان	​۱۷۰۰۰۰
​زلزله اردبیل سال ۱۳۷۵	​۱۹۵۰۰
​زلزله های شمال و جنوب خراسان سال ۱۳۷۶	​۳۰۳۵۷
​زلزله سال ۱۳۸۱ آوج ( قزوین، همدان، زنجان و کرمانشاه)	​۳۵۸۳۰
​سیل سال ۱۳۷۸ نکا	​۳۹۷۶
​سایر استانها ( سیل زابل، زلزله فارس و …)	​۳۵۸۳۲۵
​زلزله سال ۱۳۸۲ شهرستان بم	​۶۸۴۵۹
​زلزله سال ۱۳۸۳ سیستان و بلوچستان	​۲۲۰۰
​برف شدید سال ۱۳۸۳ گیلان	​۳۰۵۱۱
​زلزله سال ۱۳۸۳  استان کرمان ( زرند)	​۲۳۳۵۸
​حوادث سال ۱۳۸۳ سایر استان‌ها	​۲۹۷۳۶
​زلزله سال ۱۳۸۵ استان لرستان ( بروجرد و درود)	​۴۷۲۰۰
​سیل سال ۱۳۸۴ استان گلستان	​۲۰۰۰
​زلزله سال ۱۳۸۴ جزیره قشم	​۳۸۰۰
​سیل سال ۱۳۸۶ ( طوفان گونو) سیستان وبلوچستان	​۱۷۰۵۳
​حوادث سال ۱۳۸۴ سایر استان‌ها	​۲۹۵۷۳
​سیل سال ۱۳۸۷ استان مازندران	​۱۰۳۴۶
​حوادث سال  ۱۳۸۸ کل کشور ( ۱۳۲۰ میلیارد ریال)	​۱۸۲۶۶
​حوادث سال ۱۳۸۹ پنج استان ( خراسان رضوی، فارس، کرمان،سمنان و لرستان)	​۱۷۵۶۴
​حوادث سال ۱۳۹۰ از جمله خراسان (نیشابور)، فارس ( ممسنی و سپیدان)	​۲۳۹۳۳
​حوادث سال ۱۳۹۱ آذزبایجان شرقی، مازندران، خراسان جنوبی و …	​۳۸۸۸۱
​حوادث سال ۱۳۹۲ بوشهر(دشتی و دشتستان)، هرمزگان (بشاگرد و بستک)، برف گیلان و مازندران	​۱۸۲۴۲
​حوادث سال ۱۳۹۳ (سیل خراسان جنوبی، گلستان، مازندران، هرمزگان، سمنان، زلزله ایلام و …)	​۲۱۰۷۹
​حوادث سال ۱۳۹۴ مازندران، کهکیلویه، البرز، هرمزگان، مرحله دوم زلزله ایلام و …	​۱۰۶۷
​حوادث سال ۱۳۹۵ مازندران، ایلام، شهر دو گنبدان، خوزستان و حدود ۳۰ حادثه دیگر	​۵۳۷۹
​حوادث سال ۱۳۹۶آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و فارس و …	​۵۶۶۸
​جمع کل واحدهای بازسازی شده ( از بدو تاسیس بنیاد مسکن)	​۱۴۱۵۱۸۷

مأخذ: پایگاه اطلاعرسانی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، ۰۳/۰۶/۱۳۹۷، نشانی: http://bonyadmaskan.ir/Pages/RuralRebuilding.aspx

خدمات کشاورزی

سرزمین ایران دارای مساحتی بالغ بر ۱۶۴ میلیون هکتار است که بیش از ۵۱ میلیون هکتار آن از اراضی خوب و با استعداد برای تولید محصولات کشاورزی است. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بدلیل سیاستهای نادرست رژیم پهلوی، کشاورزی کشور با ورشکستگی روبرو بود بسیاری از محصولات استراتژیک کشاورزی نظیر گندم و برنج از خارج وارد می شد و کسری فزاینده مواد غذایی به تورم قیمت این مواد در داخل کشور منجر شده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، علیرغم مشکلات بسیاری که کشور در سالهای نخست با آن روبرو بود نظیر آشوبهای گروههای ضد انقلاب، تحریم های اقتصادی ایران توسط غرب و نیز جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه ایران، بخش کشاورزی همواره یکی از بخشهای اقتصادی مورد توجه دولتمردان جمهوری اسلامی ایران بوده است و اقدامات اساسی در حوزه ارتقاء کشاورزی به خصوص کشاورزی روستایی صورت پذیرفته است.

• امروزه بالغ بر ۹۰ درصد از نیاز کشور به محصولات کشاورزی در داخل تامین می‌شود که بخش عمده ای از آن در سایه زحمات روستائیان تولید می شود[۵۷].

تامین تجهیزات

دستیابی به خودکفایی کشاورزی مستلزم توجه به نکاتی از جمله مکانیزاسیون کشاورزی است. تلاش جهت تولید ادوات و ماشین آلات کشاورزی در کشور به خصوص بعد از انقلاب اسلامی خود گویای توجه به این امر است.

• ایجاد و توسعه گسترده زیرساخت های صنعتی پشتیبانی از تولیدات کشاورزی روستائیان از جمله شرکت تراکتورسازی ایران و شرکت کمباین سازی ایران که علاوه بر تامین نیازهای داخلی، محصولات آنها به خارج از کشور نیز صادر می شود و در خارج از کشور خط تولید دارند. [۵۸].
• ساخت کارنده های ریز مناسب جهتکشت دانه های روغنی و توزیع بیش از ۳ هزار هکتار دستگاه میان کشاورزان از دیگر دستاوردهای انقلاب در بخش تأمین تجهیزات کشاورزی است[۵۹].

تامین سموم و کود

• جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار در تاریخ کشور، در تولید سموم کشاورزی و بذور مورد نیاز زارعین و کشاورزان،با تکیه برتولیدات داخلی به خودکفائی رسیده است[۶۰].

نقش کشاورزی روستایی در اقتصاد کشور

• در سال ۵۳، مجموع تولید محصولات کشاورزی ۱۷ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده است، در حالیکه هم اکنون و درسایه انقلاب اسلامی ایران و تلاش روستائیان و کشاورزان، تولید محصولات مختلف کشاورزی به ۱۲۰ میلیون تن در سال می رسد[۶۱] و علاوه بر تأمین مواد غذایی کشور، وابستگی به خارج از بین رفته است[۶۲].
• با ایجاد زمینه مناسب بعد از انقلاب و در سایه زحمات روستائیان امروزه بالغ بر ۹۰ درصد از نیاز کشور به محصولات کشاورزی و راهبردی نظیر گندم، برنج و جو، در داخل تامین می شود و در مرز خودکفايي قرار داريم[۶۳].
• تولید برنج دومین محصول پرمصرف کشور (پس از گندم) رشدی بالغ بر ۶۰ تا ۷۰ درصد نسبت به قبل از انقلاب اسلامی داشته است که تا حد بسیار قابل توجهی از واردات آن کاسته شده است[۶۴].
• در طول سال های پس از انقلاب با وجود دو برابر شدن جمعیت ایران و افزایش مصرف سرانه، با خودکفایی کشور در بخش دام و تأمین مواد غذایی واردات اقلامی نظیر گوشت قرمز، مرغ و تخم مرغ و شیر هم تقریبا قطع شده است[۶۵].
• در حال حاضر مرکبات، انار، کیوی، انبه، خرمالو، محصولاتی همانند پسته، زعفران، کشمش و میوه‌هایی همچون هلو، شلیل، زردآلو و سیب و انواع سبزیجات از ایران به کشورهای مختلف صادر می شود[۶۶].
• ایران رتبه اول تولیدکننده محصولاتی نظیر پسته، زعفران و انار در جهان است.
• در زمینه جنگل و مرتع، سطح جنگل‌کاری و احیای جنگل‌ها نسبت به قبل از انقلاب اسلامی ۲ برابر شده است[۶۷].
• بعد از انقلاب جمهوری اسلامی ایران با در پیش گرفتن سیاست های حمایتی از جمله تأمین به موقع تسهیلات، خریدهای تضمینی، حمایت از خسارت دیدگان خشکسالی و گسترش بیمه محصولات کشاورزی و دامی سعی در حمایت هرچه بیشتر از تولید کنندگان بخش کشاورزی در روستاها دارد[۶۸].
• در سایه حمایت های نظام از بخش کشاورزی و روستائیان، حجم تولید محصولات کشاورزی ایران در ۳۰ سال بعد از پیروزی انقلاب با رشد حدود ۱۹۵ درصد مواجه بوده است[۶۹].
• سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی (فائو) در گزارشی در مورد وضع کشاورزی ايران در سالهای پس از انقلاب اسلامی با اعلام این که مجموع تولید حدود ۱۰۰ رقم محصول کشاورزی ایران در سال ۱۹۷۸ بیش از ۲۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده که این رقم را در پایان سال ۸۶ بیش از ۸۴ میلیون و ۱۰۴ هزار تن اعلام کرده است که بیش از ۵۵ میلیون تن رشد نشان می‌دهد[۷۰].
• در سایه سیاست نگاه به روستاها و فرآوری محصولات کشاورزی روستایی، توجه به صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی پس از انقلاب اسلامي به صورت جدی دنبال شده است[۷۱].
• صنایع مرتبط با بخش کشاورزی توسعه یافته به گونه ای که ظرفیت فراوری محصولات کشاورزی کشور در سال ۱۳۸۵ به حدود ۳۳ میلیون تن و تا پایان برنامه چهارم به رقم ۴۲ میلیون تن افزایش یافت[۷۲].
• قبل از انقلاب  بسیاری از محصولات کشاورزی مورد نیاز کشور نظیر گوشت، مرغ، شیر از طریق واردات تامین می‌شد اما هم اکنون صادرکننده محصولات لبنی، مرغ،تخم مرغ و گندم هستیم[۷۳].
• در سال ۵۶، سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی ۱٫۲۹ درصد بود که در سال ۱۳۹۶ به ۱۵ درصد ارتقا یافته است که این امر توجه به تولید داخل را نشان می دهد[۷۴].
• کشت کنجدبه صورت مکانیزه و کشت سویا در مناطق گرم از جمله خوزستان را می‌توان از دیگر دستاوردهای انقلاب در حوزه کشاورزی برشمرد[۷۵].

کارگاه های روستایی

تقویت و ایجاد کارگاه‌های روستایی بر مبنای تولید و فراوری محصولات و صنایع بومی و سنتی روستاها گام مهمی است که در راستای ارتقاء هویت و شخصیت روستاها و فراهم آوردن اشتغال پایدار برداشته شده است. این اقدام نقش بسزایی در رونق اقتصادی روستاییان، افزایش تعلق خاطر آن‌ها به زادگاه و محل سکونت و مهاجرت معکوس داشته است.

تقویت و راه‌اندازی این‌گونه کارگاه‌ها اقدامی مؤثر در جهت خودکفایی تولیدات وابسته به روستا و اقتصاد مقاومتی و درون‌زا است.

کارگاه‌های صنایع دستی

صنایع دستی پیوندی دیرینه با زندگی روستایی دارد اما رفته رفته با تغییر سبک زندگی روستایی و مهاجرت اغلب روستانشینان، صنایع دستی و هنرهای بومی نیز رنگ باخته و کمتر استفاده می‌شوند[۷۶].

می توان از صنایع دستی در بحث تحقق اقتصاد مقاومتی و کمک به معیشت روستائیان استفاده کرد[۷۷]. همچنین با توجه به علاقه‌ای که گردشگران خارجی به دیدن فرآیند ساخت صنایع‌دستی ایرانی دارند، می‌تواند زمینه فروش بیشتر محصولات و ایجاد درآمد پایدار برای مردم روستا را داشته باشد. علاوه بر اینها بسیاری از کارشناسان حوزه میراث فرهنگی عقیده دارند بناهای تاریخی به ویژه حمام ها و کاروانسراهای قدیمی در روستاها می‌تواند مکانی برای ایجاد موزه صنایع دستی در روستاهای هدف گردشگری باشد[۷۸].

• انتخاب روستاهای منتخب هدف گردشگری و اجرای طرح ضربتی تولید و اشتغال برای رونق صنایع دستی و گردشگری در این روستاها توسط سازمان میراث فرهنگی طی سال های بعد از انقلاب[۷۹].
• راه‌اندازی کارگاه‌های صنایع دستی در ۷۲ روستای کشور[۸۰].
• اعطای تسهیلات ویژه به روستائیانی که در بحث صنایع دستی فعال شوند در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی و جلوگیری از مهاجرت روستائیان[۸۱].
• بیمه نمودن فعالان روستایی و عشایری در زمینه صنایع دستی در راستای حمایت و درآمدزایی بیشتر روستائیان فعال در این عرصه[۸۲].

کارگاه های فرآوری محصولات روستایی و صنایع تبدیلی

استراتژي ايجاد و توسعه صنايع فرآوري محصولات كشاورزي با توجه به ارتباط مستمر با بخش كشاورزي و دارا بودن امكانات و قابليت هاي موجود در روستاها، به عنوان فعاليت اصلي روستاييان، نقش موثري در توسعه روستايي ايفا مي‌كند.

صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی، ایجاد ارزش افزوده در بخش کشاورزی، افزایش سطح درآمد روستاییان، بالا بردن بهره‌وری بخش کشاورزی و افزایش سهم اشتغال صنعتی در مناطق روستایی و نیز به عنوان جزئی از فرآیند توسعه روستایی ایفای نقش می‌کند.

• قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به دلیل متکی بودن سیاست آن زمان به واردات از خارج کشور اهمیت خاصی داده نمی شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی در این زمینه اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته به گونه‌ای که در سال ۱۳۸۵ با تامین سرمایه لازم از طریق تسهیلات کم‌بهره، اعطای زمین و سایر کمک‌های دیگر، صنایع مرتبط با بخش کشاورزی توسعه یافته به گونه ای که ظرفیت فرآوری محصولات کشاورزی کشور تا پایان برنامه چهارم به رقم ۴۲ میلیون تن افزایش یافته است[۸۳].
• استفاده از توان روستاییان در سالهای بعد از انقلاب؛ به عنوان نمونه: راه اندازی ۱۰ هزار کارگاه تولید پنیر در روستاهای ۶ استان کشور[۸۴].
• در حال حاضر صنایع تبدیلی در میان صنایع دیگر موجود در کشور از نظر اشتغال رتبه اول را دارد[۸۵] ( ۴ میلیون تن فرآوری محصولات کشاورزی در سال ۱۳۹۵ در قطب های تولید با مشارکت خود بهره برداران و روستائیان[۸۶])
• راه اندازی سوله ها و مراکز ذخیره سازی مواد غذایی در کشور جهت حمایت از تولیدات روستایی و تامین امنیت غذایی؛ برای مثال در سال ۱۳۹۵ حدود ۵۰۰ هزار تن به ظرفیت نگهداری اضافه شده و در سال ۱۳۹۶ هم با توجه به نامگذاری سال اقتصاد مقاومتی در ۶ ماه اول حدود ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار تن به ظرفیت فرآوری و چیزی در حدود ۴۴۰ هزار تن هم به ظرفیت نگهداری محصولات کشاورزی اضافه شده است[۸۷].
• توجه به توانمندی روستاها و راهاندازی کارگاه‌های تولیدی و انجام پروژه های کار آفرینی در روستاها طی سال های بعد از انقلاب؛ به عنوان نمونه تا پایان سال ۱۳۹۶ فقط توسط بسیج سازندگی کشور حدود ۱۵۰۰۰۰ پروژه کارآفرینی در عرصه های مختلف پروژه های کوچک اقتصاد مقاومتی و صنایع تبدیلی در سراسر کشور به انجام رسیده است.

ب) فرهنگی_معنوی

درصد باسوادی روستائیان

• بنابر گزارش مرکز آمار ایران تا سال ۱۳۵۵، ۳۰٫۵ درصد جمعیت بالای ۶ سال روستاییان سواد داشتند در حالی که با تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در راستای ارتقاء سطح سواد روستاییان در سراسر کشور تا سال ۱۳۹۰ این میزان به ۷۵٫۱ درصد افزایش یافته است[۸۸].
• تعداد باسوادان روستایی برای جمعیت ۶ سال به بالا قبل از انقلاب و بنا بر سرشماری سال ۱۳۵۵، کمتر از ۴ میلیون نفر بوده است در حالی که پس از انقلاب و بنابر سرشماری سال ۱۳۹۰، این تعداد به حدود ۱۴٫۵ میلیون نفر رسیده است[۸۹]. یعنی میزان باسوادی روستاییان بالای ۶ سال نسبت به قبل از انقلاب ۳٫۶ برابر شده است[۹۰].

جدول ۲: مقایسه تعداد باسوادان روستایی جمعیت ۶ سال به بالا، قبل و بعد از انقلاب اسلامی

سال	کل	مرد	زن
۱۳۵۵	۳۹۵۵۷۶۰	۲۸۶۱۸۴۰	۱۰۹۳۹۲۰
۱۳۹۰	۱۴۳۱۳۷۱۱	۷۷۶۷۹۲۴	۶۵۴۵۷۸۷

مأخذ: مرکز آمار ایران

• از بدو تأسیس سازمان نهضت سواد آموزی تا سال ۱۳۹۴، ۲۴۴۱۹۱ نفر تحت پوشش فعالیت‌های آموزشی این سازمان در دوره های سواد آموزی، انتقال و تحکیم قرار گرفته‌اند.[۹۱]

تعداد دانشجویان روستایی

• تا سال ۱۳۵۵، تعداد دانشجویان روستایی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های کشور جمعیت ۳۷۲۴ نفری را نشان می‌دهد که از این تعداد ۳۱۸۵ نفر را مردان و تنها ۵۳۹ نفر را زنان تشکیل می‌دادند که این امر نشان دهنده امکان نازل تحصیلات عالیه برای بانوان روستایی است. در حالی که پس از انقلاب اسلامی و تا سال ۱۳۹۰ تعداد دانشجویان روستایی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های کشور جمعیتی معادل ۵۰۳۹۳۸ نفر را شامل می‌شود که از این تعداد ۲۷۳۳۷۳ نفر مرد و ۲۳۰۵۶۵ نفر زن بوده‌اند. این آمار نشان دهنده رشد ۱۳۵ برابری در این حوزه است. ضمن اینکه امکان ادامه تحصیل برای زنان در دانشگاه‌ها با ظرفیتی تقریبا برابر مردان فراهم شده است[۹۲].

 

جدول ۳: مقایسه تعداد دانشجویان روستایی مشغول به تحصیل قبل و بعد از انقلاب اسلامی

سال	کل	مرد	زن
۱۳۵۵	۳۷۲۴	۳۱۸۵	۵۳۹
۱۳۹۰	۵۰۳۹۳۸	۲۷۳۳۷۳	۲۳۰۵۶۵

مأخذ: مرکز آمار ایران

ارتقاء فرهنگ روستایی

تقویت ابعاد فرهنگی و انسانی و فرهنگ توسعه روستایی و بیان جایگاه آن در گستره ملی و سایر سطوح، حساسیت نسبت به روستاها را دو چندان می‌نماید.

روستاها از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و باطنی با شهرها متفاوتند و مسلما یک شهرک و یک روستا با وجود جمعیت یکسان از لحاظ ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی متفاوتند. هر روستایی هرچند کوچک و کم جمعیت، فرهنگی دارد که خاص همان روستاست.

هویت هر روستا به آن روستا ویژگی می‌بخشد و باعث تمایز آن از سایر روستاها می‌گردد. روستایی که فاقد هویت باشد از خصیصه‌های روستا بودن فاصله دارد و ساکنان آن به منزله میهمانانی تلقی می‌شوند که احساس خاصی نسبت به آن نداشته و تمایلی به حل مسائل آن نشان نمی‌دهند. پاسداشت فرهنگ‌های روستایی و تلاش برای ارتقاء آن‌ها سبب شخصیت‌بخشی به روستاها و توسعه و پیشرفت مبتنی بر زمینه می‌گردد.

انقلاب اسلامی بر اساس ارزش‌های دینی شکل گرفته و تداوم آن هم بر اساس همین ارزش‌هاست. به بیان دیگر، یکی از علل موجده انقلاب اسلامی، تحول فرهنگی بود که حضرت امام خمینی(ره) در جایگاه مؤسس انقلاب، در جامعه پدید آوردند و بی‌تردید مهمترین علت حیات انقلاب اسلامی هم حفظ همان فرهنگ ارزش‌مدار و معنوی انقلاب در روستاها و شهرهاست.

• ساخت و تجهیز کتابخانه‌های روستایی از جمله اقدامات مهم جهت ارتقاء فرهنگ روستایی و توانمندی علمی روستاییان است که به صورت جدی پس از انقلاب دنبال شده است[۹۳].
• ارتقاء رونق گردشگری کشاورزی (اگروتوریسم) و گردشگری روستایی از طریق شناسایی و ثبت ۴۶۵ روستای هدف گردشگری در ایران و تجهیز و برنامه‌ریزی جهت رونق اقتصاد گردشگری در آن‌ها و تعمیق آداب و رسوم و فرهنگ‌های خاص هر روستا، طی سالهای بعد از انقلاب زمینه اشتغال[۹۴].

خانه عالم و حضور روحانی ها

• پس از انقلاب اسلامی با استقرار روحانی در بیشتر روستاها، علاوه بر اینکه نماز به صورت جماعت خوانده می‌شود، بلکه این روحانیون با حضور در بین مردم به مشکلات آنها رسیدگی و آنها را حل و فصل می‌کنند[۹۵].
• خانه عالِم نوعی فضای اقامتی و عمومی است که در روستاهای ایران ساخته می‌شود و از دیگر ابتکارات انقلاب اسلامی است. خانه‌های عالم مکان‌هایی هستند که در هر روستا برای استقرار روحانیون و مبلغان دینی ساخته می‌شوند. این فضاها علاوه برداشتن امکانات اقامتی برای مبلغان، دارای دفتر کار و محل ملاقات عمومی هم هستند.
• بر اساس اعلام معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی، تعداد خانه‌های عالم کشور تا سال ۱۳۸۹ بالغ بر سه هزار خانه بوده است و هزار خانه عالم نیز در دست ساخت می‌باشد. تعداد کل خانه‌های عالم پیش بینی شده برای سال ۱۴۰۴ در روستاهای کشور ۱۲۶۵۰ باب است[۹۶].

ارتقاء امنیت در روستاها

• امروزه بر خلاف زمان قبل از انقلاب، همه روستاهای کشور به همت نیروی انتظامی و بسیج مردمی به مانند شهرها دارای امنیت کامل هستند[۹۷].
• در حال حاضر بالغ بر ۹ هزار پایگاه بسیج روستایی در کشور فعال است، این پایگاه‌ها در زمان مقتضی ضمن همکاری با نیروی انتظامی در راستای تأمین امنیت روستاها، در امور عمرانی و کشاورزی و … نیز با روستاییان همکاری دارند و موجبات امنیت پایدار و مردمی را فراهم می کنند[۹۸].

 

مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی روستائیان

• حضور پرشمار روستائیان و عشایر در جبهه های دفاع مقدس و تقدیم هزاران شهید و جانباز از نقطه های درخشان انقلاب اسلامی در دمیدن روح حماسه و ایمان و ایثار در روستاهای کشور بود.[۹۹]
• حضور پرشور و پرشمار روستائیان و عشایر در صحنه های مشارکت سیاسی از جمله انتخابات های مختلف همانند شهرنشینان به عنوان یک شهروند با حقوق برابر؛ این در حالی است که در سال های قبل از انقلاب روستائیان و عشایر فراموش شده بودند و در روندهای اجتماعی- سیاسی مشارکت فعالی نداشتند.
• مشارکت همه روستائیان در انتخابات به عنوان یک کنشگر واقعی و اهتمام نظام به این امر حتی با ارسال صندوق رای با بالگرد به دوردسترین روستاها؛ این درحالی است که در معدود انتخابات برگزار شده در زمان قبل از انقلاب، عمدتا رئیس ایل و عشیره و یا خان روستا تعیین می کرد که روستائیان و عشایر به چه کسی رای دهند.
• حضور چشمگیر روستائیان در راهپیمایی های مناسبتی مختلف از جمله راهپیمایی ۲۲ بهمن که نشان از پیوندهای عمیق بین مردم روستائی و انقلاب و نظام اسلامی می باشد.
• فراهم شدن زمینه گردش نخبگان و مردمی شدن حکومت در سال های بعد از انقلاب به گونه ای که بسیاری از مسئولین کشور افتخار به روستایی بودن دارند.
• جامعه عشایری کشور به عنوان اولین مدافعان نظام اسلامی در جریان جنگ تحمیلی، با دارا بودن کمتر از ۲ درصد جمعیت کشور با تقدیم ۱۰۰۰۰ نفر شهید به نظام مقدس اسلامی، سهم ۵ درصدی را برای خود در تاریخ انقلاب به ثبت رساده است.

زیرساخت نهادی و انسانی

از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی در راستای بهبود شرایط روستاهای کشور و ساماندهی وضعیت زندگی عشایر ایجاد نهادهای خدمت‌رسان و مدیریتی بوده است که در طول این چهل سال هرکدام به واسطه رسالت‌ها، اهداف و وظایف تعریف شده گام‌هایی بسیار ارزنده در راستای ارتقاء سطح کمی و کیفی روستاها برداشته اند. به برکت انقلاب اسلامی و با هدف کمک به روستاییان و عشایر، نهادهای زیر جهت خدمت‌رسانی تشکیل شده‌اند:

الف- زیرساخت‌های مدیریت روستایی

شوراهای اسلامی روستا

تعریف: «شوراهای اسلامی روستا، شوراهایی هستند که در روستاهای ایران با رأی مردم همان حوزه انتخاب می شوند».

• تاکید بر شوراها در قانون اساسی و تشکیل شوراهای اسلامی روستایی طی سال‌های بعد از انقلاب اسلامی برای اولین بار در تاریخ کشور نماد مردم سالاری دینی می باشد. این درحالی است که با وجود تصویب قانون شورای ده در زمان رژیم سابق، این قانون هیچگاه عملیاتی نشد [۱۰۰].

تأسیس دهیاری

تعریف: « دهیاری مهم­ترين و جديدترين نهادي است که در عرصه مديريت روستايي ايران شکل گرفته است و به لحاظ جايگاه همتراز با نهاد شهرداري در شهرها مي باشد و مديريت اين نهاد بر عهده شخصي به نام دهيار است. اين نهاد عمومي غيردولتي به منظور اداره امور روستا به صورت خودكفا و با شخصيت حقوقي مستقل در هر روستا تأسيس گرديده است. طبق ماده واحده قانون مذكور (مصوب۱۴/۴/۱۳۷۷) به وزارت كشور اجازه داده مي شود به منظور ادره امور روستاها، سازماني به نام دهياري با توجه به موقعيت محل با درخواست اهالي و به صورت خودكفا با شخصيت حقوقي مستقل در اين روستاها تأسيس نمايد. اين سازمان­ها نهادهاي عمومي غيردولتي محسوب مي­گردند. تأسيس دهياري­ها به هيچ وجه مانع از اقدامات و كمك­هاي دولت در جهت رسيدگي به عمران و آبادي روستاهاي مذكور نخواهد شد …[۱۰۱]».

• تاسیس شوراها و دهیاری ها در کشور و تبدیل نظام ارباب رعیتی روستاها به نظام مردم سالاری دینی طی سالهای بعد از انقلاب از افتخارات جمهوری اسلامی میباشد[۱۰۲].
• تا سال ۱۳۹۶ تعداد ۳۷۰۴۷ دهیاری در روستاهای کشور راه‌اندازی شده و ۸۵ درصد جامعه روستایی از خدمات این نهاد بهره‌مند شده‌اند. که از این تعداد دهیار، ۱۵۲۳ نفر از آن‌ها زن می‌باشند[۱۰۳].
• تهیه برنامه های مختلف توسعه روستایی در سطح ملی (همانند برنامه راهبردی توسعه روستایی) و سطح منطقه ای و استانی (همانند طرح های توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی) در کنار ایجاد نهادهای مرتبط با روستاها یکی از راههای اساسی پیشرفت روستاها و رفع مسائل آنهاست که بعد از انقلاب مورد توجه قرار گرفته است.

ب- زیرساخت‌های مدیریت کلان روستایی و عشایری

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی[۱۰۴]

• بنیاد مسكن انقلاب اسلامی که از ابتکارات و رویش های انقلاب می باشد، در تاریخ ۲۱ فروردین سال ۱۳۵۸ به فرمان حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی‌ایران به منظور تأمین مسكن محرومان و متولی توسعه و عمران روستاهای كشور و ساخت واحدهای مسكونی شهرها در چارچوب سیاست‌ها و برنامه‌های دولت جمهوری اسلامی ‌ایران تشكیل گردیده است.

 

معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری

• با عنایت به نگاه ویژه نظام جمهوری اسلامی ایران به روستاها، خصوصاً روستاهای واقع در مناطق دورافتاده و محروم کشور و عزم مسؤولین در ارائه خدمات زیربنایی ، آموزشی و … در این مناطق، با تدبیر عالی ترین مقام اجرایی نظام، دفتر امور مناطق محروم کشور در سال ۱۳۶۸ شکل گرفت که از سال ۱۳۹۳ به بعد نیز با عنوان معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری در حال فعالیت می باشد.

سازمان امور عشایر ایران[۱۰۵]

• پس از پيروزي انقلاب اسلامي و تشكيل “شوراي انقلاب” به موازات سازمان امور عشاير و براي هماهنگي بيشتر و استفاده از پتانسيل‏هاي جامعه عشايري، شوراي انقلاب تصويب نامه‏اي را براي “تشكيل شوراي عالي عشاير” در وزارت كشور گذراند. در حال حاضر، سازمان امور عشایر ایران با حفظ شکل قبلی خود به عنوان یکی از سازمان‌های زیرمجموعه وزارت جهادکشاورزی به فعالیت ادامه می‌دهد.

ج- زیرساخت‌های خدمات‌رسان

کمیته امداد امام خمینی (ره)[۱۰۶]

• کمیته امداد امام(ره) از جمله اولین نهادهای انقلابی و اسلامی است که پس از گذشت مدت کوتاهی از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۴ اسفند ۱۳۵۷ توسط رهبر فقید انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره) با هدف ساماندهی و رسیدگی به وضعیت معیشت امور محرومان و نیازمندان کشور بویژه روستائیان تأسیس شد.

جهادسازندگی[۱۰۷]

• جهادسازندگی با محوریت محرومیت ‌زدایی در کشور و آبادانی خرابی‌های رژیم گذشته به فرمان امام خمینی (ره) در ۲۷ خرداد ماه ۱۳۵۸ تشکیل شد و یکی از رخدادهای مهم انقلاب اسلامی محسوب می‌شود که شکل‌گیری و روند حرکت آن توانست دستاوردها و توفیقات فراوانی را عاید نظام اسلامی ایران کند.

 

نهضت سوادآموزی

• سازمان نهضت سـوادآموزی بــرای ریــشه‌کن کــردن بیســوادی در کــشور در سـال‌های اولیـه انقـلاب و بـه دسـتور بنیانگذار جمهـوری اسـلامی امـام خمیـنی (ره) شکل گرفت. بر همین مبنا هفتم دي ماه سال ۱۳۵۸ تشکیل سازمان نهضت سوادآموزي با هدف با سواد كردن خيل عظيم بي‌سوادان كشور[۱۰۸] صورت گرفت و طی این مدت تا سال ۱۳۹۵ ۴۷۶ هزار و ۱۰۶ نفر تحت پوشش فعالیت‌های آموزشی سازمان نهضت سوادآموزی قرار گرفته‌اند.[۱۰۹] (جالب توجه اینکه از این تعداد حدود ۱۹ هزار نفر شامل اتباع خارجی می شود).

قرارگاه پیشرفت و آبادانی[۱۱۰]

• ایجاد قرارگاه پیشرفت و آبادانی سپاه در راستای تحقق تدابیر و فرامین مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در امر سازندگی، عمران، آبادانی، خدمت رسانی و محرومیت زدایی در مناطق دورافتاده و محروم کشور و نیز برقراری امنیت پایدار مردمی، بسترسازی خدمت رسانی بیشتر نظام و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های استان‌ها از اقدامات اثر گذار بعد از انقلاب می باشد.
• قرارگاه پیشرفت و آبادانی بنا بر دستور رهبر معظم انقلاب ماموریت آبادانی ۱۰۰۰ نقطه کشور را بر عهده دارد[۱۱۱]. این قرارگاه در ۵ محور سلامت، اقتصاد، تعلیم و تربیت، فرهنگی و اجتماعی و عمران و زیرساخت از سال ۱۳۹۵ فعالیت‌های مختلفی را انجام داده است و در هر استان یک قرارگاه مرکزی دارد.

بسیج سازندگی[۱۱۲]

• طرح بسیج سازندگی حاصل اندیشه والای رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله امام خامنه‌ای (حفظه الله) و از رویش های خاص انقلاب اسلامی است که در تاریخ هفدهم اردیبهشت هزار و سیصد و هفتاد و نه (۱۷/۰۲/۱۳۷۹) توسط معظم له به منظور هویت بخشیدن و شخصیت دادن به جوانان و برنامه ریزی جهت مشارکت دادن آنان در سازندگی و توسعه عرصه‌های عمرانی، کشاورزی و منابع طبیعی روستاها و مناطق محروم با همکاری مشترک وزارت جهاد کشاورزی و نیروی مقاومت بسیج اعلام فرمودند .
• طرح بسیج سازندگی با اهدافی چون بهره‌گیری از اوقات فراغت جوانان و فراهم کردن زمینه و عرصه مناسب جهت فعالیت آنان، تسریع در اجرای فعالیت‌های بخش کشاورزی، آموزش و افزایش مهارت جوانان و دانش آموختگان این بخش و در نهایت افزایش تولید و درآمد روستاییان برنامه‌ریزی شده است که اثرات اقتصادی و اجتماعی زیادری را به دنبال داشته است.
• در عرصه بهسازي و بازسازي مدارس و با همکاری معلمان و مربيان فرهنگي و داوطلب بسيج فرهنگيان در زمينه مرمت، بهسازي و زيباسازي مدارس كشور تا پایان سال ۱۳۹۶، بیش از ۱۰ هزار مدرسه را تكميل و تحويل داده‌اند[۱۱۳].

جدول ۱۲: آمار عملکرد سازمان بسیج سازندگی تا پایان سال ۱۳۹۶

حجم عملکرد	عنوان
۱۳۲،۸۲۸ پروژه	احداث و مرمت پروژه های کوچک محرومیت زدایی
۶۸،۰۵۵ تيم	اعزام تیم های پزشکی
۱،۶۲۶،۹۸۴  نفر	اردوهای هجرت و جهادی ، دانشجویی ، طلاب ، مساجد (۷الی۱۰روزه)
۴،۴۴۸،۲۵۴ نفر	اردوهای یکروزه سازندگی
۱۵۶،۲۰۷ نفر	اردوهای ۳ روزه سازندگی متخصصین
۲،۰۰۷،۹۵۱ نفر	اردوهای هجرت دانش آموزی ( ۱۰ روزه)
۱،۳۴۴،۳۰۷ نفر	آموزش فنی و حرفه ای، اقتصاد مقاومتی، مشاغل خانگی و طرح های صنایع دستی
۲،۱۴۴،۹۵۶ نفر	خدمات علمی، آموزشی و  مشاوره ای تا سال ۱۳۹۱
۱۴۹،۸۴۴ پروژه	راه اندازی پروژه های کوچک اقتصاد مقاومتی و صنایع تبدیلی
۹،۵۵۰ نفر	تعداد نفرات آموزش دیده در طرح کرامت از سال ۱۳۹۵ الی ۱۳۹۶
۳،۶۰۵ نفر	تعداد نفرات شاغل در طرح کرامت از سال ۱۳۹۵ الی ۱۳۹۶
۲۲،۱۰۰ هکتار	بیابان زدایی
۲،۵۲۷،۲۸۸ نفر	عرصه منابع طبیعی، کشاورزی و آبخیزداری

مأخذ: گزارش عملکرد سازمان بسیج سازندگی، ۱۳۹۶

قرارگاه محرومیت زدایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران

• سپاه در کنار امنیت کشور به دنبال محرومیت زدایی نیز است، قرارگاه محرومیت زدایی از ابتکارات سپاه و حاصل انقلاب اسلامی است که برکات زیادی به دنبال داشته است. محرومیت زدایی به وسیله سپاه برای اولین بار توسط سردار شوشتری در جنوب شرق کشور آغاز شد. حدود ۸۰ درصد پروژه‌های محرومیت زدایی سپاه زود بازده و عام‌المنفعه است که توسط ساکنان بومی قابل اجرا است[۱۱۴].
• تا سال ۱۳۹۷، ۱۸۳۵۵۸ پروژه عمرانی و غیرعمرانی توسط قرارگاه محرومیت زدایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مناطق محروم اجرا شده که شامل ایجاد مسکن، مسجد، غسالخانه، جاده، مجموعه ورزشی، خانه بهداشت، پل، مدرسه، کتابخانه، حمام، حوزه علمیه، آبرسانی و آبخیزداری، خرید جهیزیه، توزیع بسته‌های بهداشتی و مواد غذایی و کمک به افراد بی‌سرپرست بوده است.

جدول ۱۳: پروژه های محرومیت زدایی عمرانی در عرصه های محتلف در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته کل کشور در یک نگاه

عرصه	تعداد پروژه
مساجد، مصلی، خانه عالم و امامزاده و حوزه علمیه	۱۱۵۵۳
مدارس	۲۴۷۵
سلامت	۲۶۴۳۹
کشاورزی و اشتغال	۱۷۳۳۰
ساخت و بهسازی مزار شهداء	۲۶۰۰
مسکن مددجویی ، خانه محروم و زیرسازی و نصب کانکس (مناطق زلزله زده کرمانشاه)	۳۴۵۶۲
فرهنگی و ورزشی (پارک ، مجموعه ورزشی ، کتابخانه ، کانونهای فرهنگی)	۹۸۲
سایر عرصه ها (پایگاه، آمفی تئاتر، خوابگاه، غرفه‌های نمایشگاهی، مصالح و تجهیزات، گیرنده دیجیتال، محوطه سازی و حصارکشی، مهدکودک، کانون ترک اعتیاد، مرکز مشاوره خانواده، تعمیر و مرمت ساختمان‌های اداری، موج شکن، ترابری و متفرقه)	۷۶۸۴
جمع کل پروژه‌های عمرانی	۱۰۰۷۰۹

مأخذ: استعلام قرارگاه مرکزی محرومیت‌زدایی سپاه

 

جدول ۱۴: پروژه های محرومیت زدایی غیرعمرانی در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته کل کشور در یک نگاه

ردیف	عنوان	تعداد فعالیت	واحد	تعداد پروژه	توضیحات
۱	تهیه و توزیع سبد لوازم التحریر	۳۲۱۷۴۲	سبد	۳,۲۱۷	هر۱۰۰ سبد یک پروژه
۲	تهیه و توزیع سبدالبسه و پوشاک	۱۲۱۳۸۹	سبد	۱,۲۱۴	هر۱۰۰ ثوب یک پروژه
۳	تهیه و توزیع سبد معیشتی	۱۵۹۸۹۲	سبد	۱,۵۹۹	هر۱۰۰ سبد یک پروژه
۴	برگزاری مراسم افطاری	۹۸۰۴۲	نفر	۹۸۰	هر۱۰۰ نفر یک پروژه
۵	تهیه و توزیع غذای گرم	۱۸۰۰۰	نفر	۱۸۰	هر۱۰۰ پرس یک پروژه
۶	تهیه و توزیع انواع کفش	۵۷۳۷۳	جفت	۵۷۴	هر۱۰۰ جفت یک پروژه
۷	اعزام محرومین به اردوهای زیارتی	۴۹۷۹۳	نفر	۴۹۸	هر۱۰۰ نفر یک پروژه
۸	تهیه و توزیع سبد بهداشتی و درمانی	۵۶۸۸۳	سبد	۵۶۹	هر۱۰۰ سبد یک پروژه
۹	توزیع تجهیزات مساجد	۲۲۹۲۷	سری	۲۲,۹۲۷	هر مسجد یک پروژه
۱۰	تهیه و توزیع جهیزیه	۳۰۸۱۷	سری	۳۰,۸۱۷	هر سری یک پروژه
۱۱	کمک به ایتام	۹۱۴۷	نفر	۱,۸۲۹	هر ۵ یتیم یک پروژه
۱۲	موکت مسکن مددجویان	۱۲۶۹۲۵	مترمربع	۴,۲۳۱	هر ۳۰ مترمربع یک پروژه
۱۳	توزیع هدایا ورزشی(بسته های ورزشی)	۸۱۹۵	سبد	۸۲	هر۱۰۰ سبد یک پروژه
۱۴	توزیع پتو	۴۰۰۰	تخته	۴۰	هر ۱۰۰ تخته یک پروژه
۱۵	کمک به بیماران صعب العلاج	۴۵۷۳	نفر	۹۱۵	هر ۵ بیماریک پروژه
۱۶	تجلیل از شبانان و گله داران	۴۰۰۰	نفر	۱۰	هر ۴۰۰ نفر یک پروژه
۱۷	کمک به خانواده های  بی سر پرست	۷۳۰۸	خانواده	۱,۴۶۲	هر ۵ خانوار یک پروژه
۱۸	آموزش توانمند سازی	۱۴۵۰	نفر	۱۵	هر ۱۰۰ نفر یک پروژه
۱۹	خرید چرخ خیاطی	۱۰۰	دستگاه	۱۰	هر ۱۰ دستگاه یک پروژه
۲۰	تهیه و چاپ کتاب شهداء	۲۰۰۰	جلد	۲	هر ۱۰۰۰ جلد یک پروژه
۲۱	توزیع ظروف	۱۰۰۰	خانوار	۱۰	هر ۱۰۰ خانوار یک پروژه
۲۲	توزیع زیر انداز	۱۰۰۰	تخته	۱۰	هر ۱۰۰ تخته یک پروژه
۲۳	تهیه و نصب سیستم گرمایشی	۱۰۰۰	دستگاه	۱,۰۰۰	هر ۵ سیستم  یک پروژه
۲۴	توزیع دام سبک	۱۵۶۸	رأس	۳۱۴	هر ۵ راس یک پروژه
۲۵	یادواره شهداء	۶۹۳	برنامه	۶۹۳	هر  یادواره  یک پروژه
۲۶	تقدیر از خانواده شهدا	۶۸۱	خانواده	۶۸	هر ۱۰ خانوار  یک پروژه
۲۷	فرش سجاده ای	۱۲۸۲۸۵	مترمربع	۶۴۱	هر ۲۰۰ مترمربع  یک پروژه
۲۸	اعزام روحانی به مناطق محروم	۴۷۰	منطقه	۴۷۰	هر روستا  یک پروژه
۴۱	تجهیز کارگاه اشتغالرایی	۱۱	واحد	۱۱	هر کارگاه  یک پروژه
۴۲	کمک در اربعین	۱	مرحله	۱	هر مرحله  یک پروژه
۴۳	خرید دستگاه جوجه کشی	۱۵	دستگاه	۱۵	هر دستگاه  یک پروژه
۴۴	کلاس سواد آموزی	۲۸۹۰	نفر	۱۴۵	هر ۲۰ نفر  یک پروژه
۴۵	اقتصاد مقاومتی عرصه ایجادی توسعه ای	۴۸۹	عرصه	۴۸۹	هر عرصه  یک پروژه
۴۶	تسهیلات اشتغالزایی خانگی	۵۱۵۶	نفر	۱۰۳	هر ۵۰  نفر  یک پروژه
۴۷	تسهیلات اشتغالزایی صنعتی	۴۰۱	کارگاه	۴۰۱	هر کارگاه   یک پروژه
۴۸	آموزش اقتصاد مقاومتی	۱۰۰۰	نفر	۲۰	هر ۵۰  نفر  یک پروژه
۴۹	سبدورزشی محلات و مدارس	۹۳۶۵	سبد	۹۴	هر ۱۰۰ سبد  یک پروژه
۵۰	کارگاه آموزشی	۶۰	واحد	۶۰	هر کارگاه  یک پروژه
۵۱	کمک به زلزله زدگان (استان کرمانشاه)	۱	مرحله	۱	هر مرحله  یک پروژه
۵۲	توزیع برنج	۲۲۹۰۰	خانوار	۲,۲۹۰	هر ۱۰کیلو   یک پروژه
۵۳	کمک به سیل زده گان (خراسان رضوی)	۱۲۰۰	نفر	۱۲	هر ۱۰۰ نفر  یک پروژه
۵۴	تجهیز کارگاه گل دوزی	۳	باب	۳	هر باب  یک پروژه
۵۵	تجهیز کارگاه بسته بندی خرما	۴	باب	۴	هر باب  یک پروژه
۵۶	تجهیز کارگاه قالی بافی	۴	باب	۴	هر باب  یک پروژه
۵۷	تجهیز کارگاه خیاطی	۴	باب	۴	هر باب  یک پروژه
۵۸	خرید دام شتر	۲۰۰	نفر	۲۰۰	هر نفر  یک پروژه
۵۹	ایجاد فرستنده رادیویی و دستگاه دیجیتال	۱۵	دستگاه	۱۵	هر دستگاه  یک پروژه
جمع کل	۱،۲۸۷،۵۷۴		۸۲,۸۴۹

مأخذ: استعلام قرارگاه مرکزی محرومیت‌زدایی سپاه

• در قالب پروژه‌ها محرومیت‌زدایی قرارگاه محرومیت زدایی سپاه، ۱۰۰ دهستان و ۳۴۵۵ روستا به عنوان الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت انتخاب شده‌اند، تا تمام مشکلات این مناطق از جمله زیرساختی، اشتغال، سلامت و مشکلات عرصه فرهنگی حل شوند[۱۱۵].

محرومیت‌زدایی در قرارگاه سازندگی خاتم الأنبیاء (ص)[۱۱۶]:

• یکی از قرارگاه‌های مهم محرومیت‌زدایی، قرارگاه سازندگي خاتم الانبياء (ص) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
• قرارگاه سازندگي خاتم الانبياء (ص) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به پیروی از راه نوراني اسلام و اجراي دستورات الهي و پيامبر بزرگ اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) و حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري (مدظله العالي) و همچنين در راه رسيدن به اهداف مقدس نظام جمهوري اسلامي و به جهت كسب خير و بركت، اجراي طرح‌هاي محروميت زدايي، محروم نوازي، مردم داري، مردم ياري و مردم دوستي را دنبال مي‌نمايد.

د- زیرساخت‌های تعاون و همیاری

تعاونی‌های روستایی

• راه اندازی تعاونی های روستایی طی سال های بعد از انقلاب، بطوریکه شبکه تعاونیهای روستایی دارای ۲۹۴۱ شرکت تعاونی روستایی با تعداد اعضای ۴۵۰۰۸۶۸ نفردر سطح ۵۶۲۵۲ روستا با سرمایه ای بالغ بر ۴۴۰ میلیارد ریال بوده که این شرکت‌ها به نوبه خود تعداد ۲۵۶ اتحادیه را در سطح شهرستانها تشکیل می‌دهند.
• تعاونی‌های روستایی چند منظوره بوده و به فعالیتهای مختلف خدماتی، تولیدی، بازرگانی و ترویجی می‌پردازند که این فعالیت‌ها در راستای اهداف و سیاستهای حمایتی دولت در جهت توسعه بخش کشاورزی و حمایت از روستاییان قرار دارد، به‌طوری که توزیع وام‌های معیشتی اعضاء تعاونی‌ها، توزیع سوخت روستاییان، توزیع حدود ۶۵ درصد کود شیمیایی، توزیع سایر نهاده های کشاورزی نظیر سموم دفع آفات، بذور گیاهی، ماشین آلات کشاورزی و قطعات یدکی آن‌ها و توزیع کلیه کالاهای کوپنی روستاییان نظیر برنج، روغن نباتی، قندوشکر، آرد و همچنین خرید تضمینی محصولات کشاورزی به میزان قابل توجهی از طریق این تعاونیها صورت می پذیرد.
• خرید و فروش محصولات غیر تضمینی وتهیه وتدارک کالاهای مصرفی و مواد غذایی مورد نیاز روستاییان به واسطه بیش از یازده هزار فروشگاه تعاونی صورت می‌گیرد.
• از دیگر فعالیتهای این شبکه تعاونی ها خدمات آموزشی، ترویج و نیز خدمات ماشینی از طریق تاسیس و توسعه مراکز مکانیزاسیون انجام میشود و سایر خدماتی که این شبکه در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و … وکمک و مساعدت به دستگاه‌های اجرائی محل به آن مبادرت می ورزد نیزقابل توجه می‌باشد.

تعاونی‌های کشاورزی

• به منظور پاسخگویی به نیازهای تخصصی کشاورزان، سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران از سال ۱۳۶۴ اقدام به تأسیس و توسعه تشکل‌های تخصصی تحت عنوان شرکتهای تعاونی کشاورزی نمود و تا کنون تعداد این تعاونیها به ۱۸۷۳ شرکت رسید که با تعداد ۱۰۴۴۴۳۴ نفر عضو در زمینه توسعه کشاورزی این مرز وبوم فعالیت دارند[۱۱۷].
• برای هماهنگی بیشتر بین شرکت‌های تعاونی کشاورزی و تامین نیازمندی‌های مشترک آن‌ها تعداد ۵۵ اتحادیه تعاونی کشاورزی تاسیس گردیده است[۱۱۸].
• تعاونی‌های کشاورزی در ایران اسلامی بر حسب ضرورت و نیاز جوامع روستایی در زمینه های مختلف تولیدی ، فرآوری و خدماتی فعالیت می‌نمایند. این تعاونی‌ها شامل تعاونی مرغداران، دامداران، گندم کاران، باغداران، زیتون کاران، بادام کاران، زنبورداران، مرتعداران، کمباین داران، مکانیزاسیون، گل و گیاه، زعفران کاران، سیب‌زمینی‌کاران، پسته‌کاران، چای‌کاران، نوغان‌داران و سایر تعاونی‌ها می‌باشد.[۱۱۹]

 

تعاونی‌های روستایی زنان

• طی سالهای بعد از انقلاب تعاونی‌های روستایی زنان به‌عنوان یکی از ساختارهای مطلوب جهت جلب مشارکت زنان بوده که دربرگیرنده اهداف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است و به مدد ساختار مردمی خود مشارکت زنان را در فعالیتهای اقتصادی تسهیل نموده وجایگاه ویژه‌ای را برای زنان روستایی تبیین می‌نماید[۱۲۰].

جدول ۱۵: روند تشکیل تعاونی‌های روستایی زنان[۱۲۱]

سال تشکیل	تعداد	تعداد روستاهای تحت پوشش	تعداد اعضاء (نفر)	میزان سرمایه(هزارریال)
۱۳۷۳	۲۹	۱۳۱	۴۰۴۴	۱۰۸۵۷۶
۱۳۷۴	۵۹	۲۱۵	۷۷۰۱	۲۴۲۰۶۴
۱۳۷۵	۷۴	۲۹۹	۱۱۳۴۴	۴۹۴۰۷۶
۱۳۷۶	۹۳	۴۰۳	۱۵۶۶۴	۷۲۵۹۵۲
۱۳۷۷	۱۰۵	۵۸۲	۱۷۶۲۸	۱۰۲۶۷۷۷
۱۳۷۸	۱۱۴	۶۴۳	۱۹۸۱۱	۱۵۲۸۸۸۵
۱۳۷۹	۱۱۵	۶۶۰	۲۳۸۸۳	۲۱۴۸۲۹۵
۱۳۸۰	۱۳۲	۷۵۱	۲۶۸۹۱	۲۶۰۴۰۲۷
۱۳۸۱	۱۴۳	۸۰۷	۲۹۶۴۹	۳۴۵۴۷۸۵
۱۳۸۲	۱۵۵	۸۹۲	۳۱۱۱۴	۴۱۸۳۷۲۹
۱۳۸۳	۱۸۱	۹۰۶	۳۶۵۹۰	۵۱۷۹۰۵۰
۱۳۸۴	۱۹۸	۹۲۹	۴۲۲۶۹	۶۱۱۱۱۲۲
۱۳۸۵	۲۰۹	۱۲۵۷	۵۰۰۳۵	۷۷۴۲۵۵۲
۱۳۸۶	۲۲۸	۱۳۲۱	۵۲۵۴۶	۹۲۴۳۶۱۰
۱۳۸۷	۲۵۰	۱۴۴۵	۵۵۰۰۰	۱۱۰۰۰۰۰۰
۱۳۸۸	۲۹۴	۱۶۷۱	۶۰۲۸۴	۱۳۳۱۳۵۱۱
۱۳۸۹	۳۱۰	۲۲۳۴	۶۱۰۳۴	۱۵۲۹۴۲۵۷
۱۳۹۰	۳۱۹	۲۲۰۹	۶۱۶۱۲	۱۶۴۹۴۴۷۹
۱۳۹۱	۳۲۴	۲۲۱۴	۶۲۲۳۷	۱۹۶۵۳۹۰۸

 

صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر

• ارائه خدمات بیمه اجتماعی به کاهش فقر‌، بهبود زیر ساخت‌های اقتصادی و در نتیجه توسعه اقتصادی و اجتماعی بخش کشاورزی، روستایی و عشایر می‌انجامد. در این راستا، دولت جمهوری اسلامی، با ایجاد صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر در جهت کاهش فاصله طبقاتی جمعیت روستایی و شهری، کاهش محرومیت و گسترش عدالت اجتماعی گام‌ موثری برداشته است.^[۱۲۲]

ه- توسعه رشته‌های دانشگاهی مرتبط

• پس از انقلاب اسلامی جهت پیشرفت روستاها و زندگی عشایری و رفع تخصصی مشکلات و محدودیت‌های روستاییان و عشایر و نیز برنامه‌ریزی، ساماندهی و رونق‌بخشی هرچه بیشتر روستاها و عشایر، رشته‌های تخصصی و دانشگاهی متعددی مرتبط با این حوزه‌ها در دانشگاه‌های کشور ایجاد شدند و یا افزایش ظرفیت یافتند. رشته‌های تخصصی که با تالیف کتابها، پایان نامه ها و پژوهشهای مختلف، هرکدام تلاش دارند تا با پرداختن به توسعه و پیشرفت روستاها، بخشی از موضوعات و مسائل مرتبط با زندگی روستایی و عشایری را حل نمایند.

تعداد مهندسین کشاورزی

کشور ایران با وجود ۳۷ میلیون هکتار اراضی دارای قابلیت کشاورزی، ۱۸ تا ۱۰۰ میلیارد متر مکعب منابع آبی قابل استفاده و گسترش و تنوع آب و هوایی در ۱۴ اقلیم گوناگون، پتانسیل بسیار خوبی در بخش کشاورزی دارد. البته برای توسعه این بخش مهم که به حق آن را محور توسعه اقتصادی کشور تلقی کرده‌اند، باید از کشاورزی سنتی فاصله گرفت و با بهره‌گیری از دانش کشاورزی، به کشاورزی مکانیزه نزدیک شد. دانش و تخصصی که در گرایش‌های مختلف مهندسی کشاورزی آموزش داده می‌شود. این رشته در سه گرایش آب، اقتصاد کشاورزی و ماشین‌های کشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو می‌پذیرد[۱۲۳].

• در برآورد سال ۱۳۹۴، تعداد ۲۱۰ هزار تن عضو سازمان نظام مهندسی کشاورزی در کشور بوده‌اند.
• در سال ۹۱- ۹۰ حدود ۲۶ هزار نفر از دانشکده‌های مهندسی کشاورزی دانش آموخته شدند. در سال ۹۲-۹۱ هم حدود ۳۴ هزار نفر مدرک خود را دریافت کردند. تعداد دانش آموختگان سال ۹۲-۹۳ با همین نرخ رشد، حدود ۳۵ هزار نفر دانش آموخته در رشته مهندسی کشاورزی را نشان می‌دهد[۱۲۴].
• در سال ۱۳۹۴، ۱۶۳ هزار نفر در رشته‌های کشاورزی و دامپزشکی در حال تحصیل بوده‌اند[۱۲۵].

«علاوه بر نهادسازی های مختلف صورت گرفته، با توجه به اهمیت روستاها و عشایر کشور در سیاستگذاری های کشور، ۱۵ مهر ماه به عنوان روز ملی روستا و عشایر توسط شورای فرهنگ عمومی کشور به منظور ارج نهادن به روستائیان و فرهنگ روستایی تصویب شده است».

جمع‌بندی

در محور توسعه روستایی به علت تشکیل نهادهای انقلاب اسلامی همانند جهاد سازندگی، کمیته امداد، بنیاد مسکن، بسیج مردمی و سایر سازمان‌های انقلابی و مردمی که از تدابیر حضرت امام خمینی(ره) بود، با دیدگاه و تفکر جهادی در تحول زیرساخت های روستایی و عشایری و توسعه آن‌ها اقدامات ارزشمندی انجام گرفته است. این در حالی است که روستاها به عنوان محل زندگی محرومان و مستضعفان جامعه در سال های قبل از انقلاب فراموش شده بودند.

امروز روستاهای کشور در مقایسه با اکثر کشورهای در حال توسعه در وضعیت مطلوبی قرار دارند و این در سایه همین دیدگاه‌های جهادی و نهادهای انقلابی است.

مقایسه وضعیت روستاها قبل و بعد از انقلاب اسلامی به خوبی گویای پیشرفت‌های بسیار زیاد و تحولات شگرف در زندگی روستاییان است.

• مهم ترین محورهای ارائه خدمات به روستاییان مواردی از قبیل راه‌سازی، تلفن، برق، گاز، بهداشت، شبکه های اینترنتی، مکانیزاسیون کشاورزی و ساماندهی مسکن روستایی می‌باشد.
• یکی از مهم ترین خدمات صورت گرفته در زمینه توسعه روستایی و عشایری محور بهداشت و درمان می باشد که در این حوزه رشد چشمگیری نسبت به قبل از انقلاب صورت گرفته است و این تلاش جهت دستیابی به چشمانداز مطلوب همچنان ادامه دارد.
• از مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در زمینه مدیریت امور روستایی که در قانون اساسی نیز پیش بینی شده است، دهیاری و شوراهای روستایی می باشد که به عنوان نماینده دولت در روستاها، در توسعه و ساماندهی روستایی نقش اساسی دارند.
• تحت پوشش قرار گرفتن روستاییان در بیمه اجتماعی روستایی و عشایری از قدم‌های ارزشمند نظام مقدس جمهوری اسلامی بوده که قبل از انقلاب و تا سال ۵۸ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته بود.
• همت نظام برای به صفر رساندن ضریب بی سوادی روستاییان از دیگر دستاوردهای مهم و اساسی انقلاب اسلامی است که تأثیر بسزایی در فرهنگ، تولید، بهره‌وری بیشتر روستاها و عشایر دارد.
• بعد از پیروزی انقلاب اسلامی حرکت های خوبی در زمینه ایجاد مکان ها و امکانات ورزشی در روستاها صورت گرفته است.
• اقدام جهادی انقلاب اسلامی در ایجاد و بهسازی راه‌های روستایی از دیگر دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی است که ضمن ایجاد امکان دسترسی بیشتر به روستاها، سبب خدمات رسانی بهتر، دسترسی بهتر و بیشتر روستاییان به امکانات و … شده و مسیر توسعه و پیشرفت روستاها را هموار نموده است.
• بهسازی، نوسازی و بازسازی واحدهای مسکونی روستایی از دیگر دستاوردهای مهم و چشمگیر نظام جمهوری اسلامی در روستاها می باشد.
• گازرسانی و برق‌رسانی به روستاهای کشور از جمله مهم ترین خدماتی است که بعد از پیروزی انقلاب برای آن قدم برداشته شده و تعداد بسیار زیادی از روستاها به شبکه برق و گاز متصل شده‌اند.
• اتصال روستاها به شبکه مخابرات و شبکه آبرسانی کشور و بهره‌مندی بسیاری از روستاها از نعمت آب آشامیدنی سالم گامی مؤثر در ارتقاء کیفیت زیست روستاییان بوده است.
• توجه به صنعت گردشگری روستایی و عشایری از دیگر موارد مهم در تثبیت فرهنگ، آداب و رسوم و شخصیت روستاییان و عشایر و گامی در جهت پویایی اقتصاد خودکفا و بومی روستاها است که بعد از انقلاب با تعیین روستاهای هدف گردشگری مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
• توجه ویژه و محوری به پیشرفت و توسعه روستاها در برنامه های توسعه پنج ساله کشور و تصویب قوانین مختلف در این زمینه از دیگر دستاوردهای نظام در حوزه روستاها می باشد.
• توجه به اقتصاد کشاورزی و ایجاد زیرساخت های لازم در کنار بیمه محصولات روستایی، در اختیاز قرار دادن نهادهای اصلی به صورت حمایتی و خرید تضمینی محصولات اساسی از اقدامات ارزشمند نظام جمهوری اسلامی می باشد.

 

 

 

منابع و مآخذ

• باشگاه خبرنگاران جوان
• بخش آمار پایگاه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان
• پایگاه اطلاعرسانی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی
• پایگاه اطلاع رسانی دفتر امور روستاها و عشایر
• پایگاه اطلاعرسانی سازمان امور عشایر ایران
• پایگاه اطلاعرسانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی
• پایگاه اطلاعرسانی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران
• پایگاه اطلاعرسانی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• پایگاه اطلاعرسانی شرکت مخابرات ایران
• پایگاه اطلاعرسانی قرارگاه سازندگی خاتم الأنبیاء (ص)
• پایگاه اطلاعرسانی کانون جهادگران جهاد سازندگی
• پایگاه اطلاعرسانی کمیته امداد امام خمینی (ره)
• پایگاه اطلاعرسانی مرجع اقتصاد ایران: اقتصاد نیوز
• پایگاه اطلاعرسانی مرکز آمار ایران
• پایگاه اطلاعرسانی میز نفت
• پایگاه اطلاعرسانی وزارت جهاد کشاورزی
• خبرگزاری ایرنا
• خبرگزاری تسنیم
• خبرگزاری جمهوری اسلامی
• خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا
• خبرگزاری شبستان
• خبرگزاری صدا و سیما
• خبرگزاری فارس
• خبرگزاری مهر
• روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان امور عشایر ایران
• روابط عمومی وزارت بهداشت،گزارش اهم اقدامات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در دولت يازدهم، ۱۳۹۵٫
• روزنامه کیهان
• روزنامه صبح ایران دنیای اقتصاد
• سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي کشور، گزارش خلاصه آمارهاي راهداري و حمل و نقل جاده‌اي کشور،
• سازمان نهضت سوادآموزی
• سام آرام، عزت الله، ۱۳۸۰، تشکل‌های خودجوش زنان روستایی برای پشتیبانی از جبهه‌های جنگ تحمیلی، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره ۸، شماره ۱۵ و ۱۶، صص ۶۹-۴۵٫
• سخنرانی مقدس‌نژاد رئیس کمیته علمی هشتمین همایش قیر و آسفالت در مراسم افتتاحیه همایش در سال ۱۳۹۵
• شبکه اطلاع رسانی راه
• کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴
• گزارش‌های مرکز آمار ایران
• مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای روستایی، ۱۳۹۵.
• وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی
• وزارت بهداشت،گزارش مروري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي در عرصه نظام سلامت،۱۳۹۲٫
• وزارت نیرو، شرکت توانیر، گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵٫
• وزارت نیرو، شرکت توانیر، گزارش ۴۹ سال صنعت برق در ایران
• وزارت نیرو، شرکت مهندسي آب و فاضلاب کشور، آمار اقلام پايه بخش آب قسمت اول به تفکيک شرکت سال ۱۳۹۴٫
• وزارت نیرو، شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، بولتن عملکرد و آخرین وضعیت تأسیسات آب ‌و ‌فاضلاب بخش روستایی تا پایان سال ۱۳۹۴

 

[۱]. قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، مصوب تیر ۱۳۶۲٫

[۲]. مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن

[۳]. گزارش مروري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي در عرصه نظام سلامت، وزارت بهداشت، ۱۳۹۲٫

[۴]. بولتن عملکردوآخرین وضعیت تأسیسات آب‌و‌فاضلاب بخش روستایی تا پایان سال ۱۳۹۴، وزارت نیرو، شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

[۵]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴، آمار اقلام پايه بخش آب قسمت اول به تفکيک شرکت سال ۱۳۹۴، شرکت مهندسي آب و فاضلاب کشور.

[۶]. آمار اقلام پايه بخش آب قسمت اول به تفکيک شرکت سال ۱۳۹۴، شرکت مهندسي آب و فاضلاب کشور.

[۷]. نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای روستایی، مرکز آمار ایران، ۱۳۹۵.

[۸]. آمار اقلام پايه بخش آب قسمت اول به تفکيک شرکت سال ۱۳۹۴، شرکت مهندسي آب و فاضلاب کشور.

[۹]. روزنامه کیهان، مصاحبه امیرحسین رقیمی مجری طرح ملی آبرسانی روستایی، ۶ اردیبهشت ۱۳۹۶، کد خبر ۱۰۲۳۷۶٫

[۱۰]. گزارش خبرگزاری تسنیم، ۰۶/۰۲/۱۳۹۶، آدرس http://tn.ai/1389863

[۱۱]. آمار اقلام پايه بخش آب قسمت اول به تفکيک شرکت سال ۱۳۹۴، شرکت مهندسي آب و فاضلاب کشور.

[۱۲]. بولتن عملکرد و آخرین وضعیت تأسیسات آب و فاضلاب بخش روستایی تا پایان سال ۱۳۹۴، وزارت نیرو، شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

[۱۳]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲٫

[۱۴]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲٫

[۱۵]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲، گزارش ۴۹ سال صنعت برق در ایران، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص۳۳٫

[۱۶]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲٫

[۱۷]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲٫

[۱۸]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲٫

[۱۹]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲٫

[۲۰]. گزارش آمار برق روستایی در پایان سال ۱۳۹۵، وزارت نیرو، شرکت توانیر، ص ۱ و ۲٫

[۲۱]. روزنامه صبح ایران، دنیای اقتصاد، شماره ۱۷۷۸، ۰۲/۰۲/۱۳۸۸، شماره خبر ۵۰۳۵۸۷

[۲۲]. گزارش اقتصاد نیوز، پایگاه اطلاعرسانی مرجع اقتصاد ایران، تاریخ ۲۴/۰۲/۱۳۹۶، کدخبر: ۱۶۸۴۳۹، https://www.eghtesadnews.com/fa/tiny/news-168439.

[۲۳]. خبرگزاری مهر، به نقل از مدیر گاز رسانی شرکت ملی گاز، ۰۸/۰۲/۱۳۹۷، کد خبر ۴۲۸۲۸۶۸،  https://mehrnews.com/news/4282868

[۲۴]. پایگاه اطلاعرسانی میز نفت، به نقل از  خبرگزاری ایسنا، ۲۲/۰۹/۱۳۹۶، نشانی: http://www.mizenaft.com/news/19795/بودجه-نظر-گرفته-شده-گازرسانی-روستاها-سال-۹۷-چقدر.

[۲۵] . کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴

[۲۶]. خبرگزاری مهر، ۱۷/۰۶/۱۳۹۶، کد خبر ۴۰۸۰۹۰۹، نشانی:

http:// mehrnews.com/news/4080909

[۲۷] . http://forum.kishtech.ir/printthread.php?tid=361

[۲۸] . Universal Services Obligation

[۲۹]. پایگاه اطلاعرسانی شرکت مخابرات ایران به نشانی: http://eportal.tci.ir

[۳۰]. گزارش مرکز آمار ایران

[۳۱]. گزارش مروري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي در عرصه نظام سلامت، وزارت بهداشت، ۱۳۹۲٫

[۳۲]. گزارش مروري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي در عرصه نظام سلامت، وزارت بهداشت، ۱۳۹۲٫

[۳۳]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴

[۳۴] . گزارش اهم اقدامات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در دولت يازدهم، روابط عمومی وزارت بهداشت، ۱۳۹۵٫

[۳۵] . سخنان رئیس اورژانس هوایی کشور در سال ۱۳۹۷ به نقل از خبرگزاری ایرنا: http://yon.ir/QGcMx

[۳۶] . گزارش اهم اقدامات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در دولت يازدهم، روابط عمومی وزارت بهداشت، ۱۳۹۵٫

[۳۷] . گزارش عملکرد سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، ۱۳۹۷٫

[۳۸]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴، سخنان وزیر بهداشت در سال ۱۳۹۴ به نقل از پایگاه سلامت آنلاین: http://yon.ir/EeTGb ، گزارش مروري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي در عرصه نظام سلامت، وزارت بهداشت، ۱۳۹۲٫

[۳۹]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴، گزارش مروري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي در عرصه نظام سلامت، وزارت بهداشت، ۱۳۹۲٫

[۴۰]. گزارش مروري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي در عرصه نظام سلامت، وزارت بهداشت، ۱۳۹۲، خبرگزاری شبستان، سرویس: اجتماعی – بهداشت و درمان، زمان : ۱۳/۱۱/۱۳۹۵- ۱۴:۲۳، شناسه خبر : ۶۰۶۳۷ به نقل از روابط عمومی وزارت بهداشت.

[۴۱]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴

[۴۲]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴، بخش آمار پایگاه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان: http://yon.ir/niF4p ، گزارش خلاصه آمارهاي راهداري و حمل و نقل جاده‌اي کشور، سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي کشور، ۱۳۹۲٫

[۴۳]. سخنرانی مقدس‌نژاد رئیس کمیته علمی هشتمین همایش قیر و آسفالت در مراسم افتتاحیه همایش در سال ۱۳۹۵: http://yon.ir/Xbnax.

[۴۴]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴

[۴۵]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴

[۴۶]. خبرگزاری فارس به نقل از سید محمد بطحایی وزیر آموزش و پرورش، ۱۵/۰۷/۱۳۹۶، نشانی: http://fna.ir/a1hd01.

[۴۷]. مرکز آمار ایران، شهریور ۱۳۹۴ به نقل از  کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴٫

[۴۸]. مرکز آمار ایران، شهریور ۱۳۹۴ به نقل از  کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۴٫

[۴۹] . گزارش عملکرد سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، ۱۳۹۷٫

[۵۰]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۷٫

[۵۱]. محمدرضا شاملو،  معاون عمران روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، به نقل از خبرگزاری تسنیم، ۱۷/۰۸/۱۳۹۶، نشانی: http://tn.ai/1568481

[۵۲]. محمدرضا شاملو،  معاون عمران روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، به نقل از خبرگزاری تسنیم، ۱۷/۰۸/۱۳۹۶، نشانی: http://tn.ai/1568481

[۵۳]. همان

[۵۴]. عزیزاله مهدیان،  معاون بازسازی و مسكن روستایی بنیاد مسكن، به نقل از خبرگزاری مهر، ۰۹/۰۴/۱۳۹۴، کد خبر ۲۸۴۸۳۸۸، نشانی:

mehrnews.com/news/2848388

[۵۵]. حمیدرضا سهرابی،  مدیرکل مسکن روستایی بنیاد مسکن، به نقل از خبرگزاری تسنیم، ۱۴/۱۱/۱۳۹۶، نشانی:http://tn.ai/1646254

[۵۶]. حمیدرضا سهرابی،  مدیرکل مسکن روستایی بنیاد مسکن، به نقل از خبرگزاری تسنیم، ۱۴/۱۱/۱۳۹۶، نشانی: http://tn.ai/1646254

[۵۷]. روزنامه صبح ایران دنیای اقتصاد، شماره روزنامه ۲۳۰۱، ۳۰/۱۱/۱۳۸۹، کد خبر ۶۴۳۲۶۶ ، https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-643266

[۵۸]. علیرضا رحیمی،کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی- توسعه کشاورزی دانشگاه تهران، به نقل از شبکه اطلاع رسانی راه، ۲۵/۱۱/۱۳۹۴، شناسه خبر: ۶۴۸۴۷۱ ، نشانی: http://dana.ir/648471

[۵۹].گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۳/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۶۴۲۱۱۹۴ ، https://www.yjc.ir/00QwRe

[۶۰]. مهندس محمدرضا طمراسی ، مدیر عامل شرکت خدمات حمایتی کشاورزی کشور، به نقل از پایگاه اطلاعرسانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی، ۲۲/۰۷/۱۳۸۹، نشانی: http://eaj.ir/news/news.php?newscode=MjA4ODA=

[۶۱]. گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۳/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۶۴۲۱۱۹۴ ، https://www.yjc.ir/00QwRe

[۶۲]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی:http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۶۳]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی:http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۶۴]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی:http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۶۵]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی: http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۶۶]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی: http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۶۷]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی: http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۶۸]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی: http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۶۹]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی: http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۷۰]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی: http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۷۱]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، نشانی: http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۷۲]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۷/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۲۰۲۵۰۷۳، آدرس http://www.iribnews.ir/fa/print/2025073

[۷۳]. گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۳/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۶۴۲۱۱۹۴ ، https://www.yjc.ir/00QwRe

[۷۴]. گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۳/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۶۴۲۱۱۹۴ ، https://www.yjc.ir/00QwRe

[۷۵]. گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۳/۱۱/۱۳۹۶، کد خبر ۶۴۲۱۱۹۴ ، https://www.yjc.ir/00QwRe

[۷۶].  خبرگزاری تحلیلی خبرآنلاین،۲۳/۰۳/۱۳۹۶،کد خبر: ۶۷۵۹۰۵، آدرس www.khabaronline.ir

[۷۷]. سایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ۲۱/۰۹/۱۳۹۵، کد خبر: ۱۸۸۳۴، آدرس http://ichto.ir/news/ID/18834

[۷۸]. سایت خبری شعار سال، ۲۴/۰۳/۱۳۹۶، کد خبر: ۶۶۳۱۶، آدرس http://shoaresal.ir/fa/news/66316/هر-خانه-روستایی-یک-کارگاه-صنایع-دستی

[۷۹]. پایگاه اطلاعرسانی خبری شعار سال، ۲۴/۰۳/۱۳۹۶، کد خبر: ۶۶۳۱۶، نشانی:http://shoaresal.ir/fa/news/66316/هر-خانه-روستایی-یک-کارگاه-صنایع-دستی

[۸۰]. سایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ۲۱/۰۹/۱۳۹۵، کد خبر: ۱۸۸۳۴، آدرس http://ichto.ir/news/ID/18834

[۸۱]. سایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ۲۱/۰۹/۱۳۹۵، کد خبر: ۱۸۸۳۴، آدرس http://ichto.ir/news/ID/18834

[۸۲]. خبرگزاری موج،

[۸۳]. روزنامه صبح ایران دنیای اقتصاد، شماره روزنامه ۲۳۰۱، ۳۰/۱۱/۱۳۸۹، کد خبر ۶۴۳۲۶۶ ، https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-643266

[۸۴]. پایگاه اطلاعرسانی رادیو گفتگو، ۱۰/۰۲/۱۳۹۷، نشانی:http://radiogoftegoo.ir/ChannelNewsDetails/?m=170001&n=236007

[۸۵]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۱/۰۹/۱۳۹۶، کد خبر: ۱۹۲۵۸۱۱، نشانی:http://www.iribnews.ir/fa/print/1925811

[۸۶]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۱/۰۹/۱۳۹۶، کد خبر: ۱۹۲۵۸۱۱، نشانی:http://www.iribnews.ir/fa/print/1925811

[۸۷]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۱/۰۹/۱۳۹۶، کد خبر: ۱۹۲۵۸۱۱، نشانی:  http://www.iribnews.ir/fa/print/1925811

[۸۸]. گزارش مرکز آمار ایران

[۸۹]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۴۱٫

[۹۰]. خبرگزاری صدا و سیما، ۱۱/۰۹/۱۳۹۶، کد خبر: ۱۹۲۵۸۱۱، نشانی:  http://www.iribnews.ir/fa/print/1925811

[۹۱] . گزارش مرکز آمار ایران

[۹۲].  کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۴۶٫

[۹۳]. خبرگزاری مهر، ۰۹/۰۳/۱۳۹۴،  کد خبر ۲۷۶۳۳۸۰، نشانی: mehrnews.com/news/2763380

[۹۴]. ویکی‌پدیا دانشنامه آزاد، ۳۱/۰۵/۱۳۹۷، نشانی:  https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title= فھرست_روستاھای_گردشگری_ایران &oldid=24049633

[۹۵]. خبرگزاری مهر، ۲۹/۰۱/۱۳۹۷، کد خبر  ۴۲۷۵۰۲۷، نشانی: mehrnews.com/news/4275027

[۹۶]. وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۵/۰۲/۱۳۸۹، نشانی: http://old.ido.ir//a.aspx?a=1389021508

[۹۷]. خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، ۲۹/۰۹/۱۳۹۶، کد خبر: ۹۶۰۹۲۹۱۶۵۶۲، نشانی: https://www.isna.ir/news/96092916562/

[۹۸]. خبرگزاری فارس، ۲۹/۰۴/۱۳۹۲،  نشانی: https://www.farsnews.com/printable.php?nn=13920429000599

[۹۹]. سام آرام، عزت الله، ۱۳۸۰،  تشکل‌های خودجوش زنان روستایی برای پشتیبانی از جبهه‌های جنگ تحمیلی، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره ۸، شماره ۱۵ و ۱۶، صص ۶۹-۴۵٫

[۱۰۰]. خبرگزاری فارس، ۰۷/۰۲/۱۳۸۸، نشانی: https://www.farsnews.com/printable.php?nn=8802070991

[۱۰۱]. سایت دفتر امور روستاها و عشایر، ۰۹/۰۷/۱۳۹۶، آدرس

http://sk-roosta.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=20&tempname=omorrostayimain&PageID=2420

[۱۰۲]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۲٫

[۱۰۳]. کتاب سند توسعه روستایی، شورای برنامه ریزی توسعه روستایی و عشایری، ۱۳۹۴، ص: ۱۸۲٫

[۱۰۴]. پایگاه اطلاعرسانی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، ۱۰/۰۶/۱۳۹۷، نشانی: http://www.bonyadmaskan.ir/Pages/Introduction.aspx

[۱۰۵]. پایگاه اطلاعرسانی سازمان امور عشایر ایران، ۱۱/۰۶/۱۳۹۷، نشانی:

http://ashayer.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=135

[۱۰۶]. پایگاه اطلاعرسانی کمیته امداد امام خمینی (ره)، ۱۱/۰۶/۱۳۹۷، بخش معرفی کمیته امداد

[۱۰۷]. پایگاه اطلاعرسانی وزارت جهاد کشاورزی، ۱۰/۰۶/۱۳۹۷، نشانی:

http://maj.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=0&tempname=Main&PageID=12

[۱۰۸]. خبرگزاری فارس به نقل از سید محمد بطحایی وزیر آموزش و پرورش، ۱۵/۰۷/۱۳۹۶، نشانی:: http://fna.ir/a1hd01.

[۱۰۹] . رئیس سازمان نهضت سوادآموزی: http://lmoiran.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=127&newsview=854

[۱۱۰].  سردار سرتیپ دوم پاسدار رمضان شریف مسئول روابط عمومی کل و سخنگوی سپاه، به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، ۰۹/۰۸/۱۳۹۵، کد خبر ۹۵۰۸۰۹۰۵۹۱۳، نشانی:https://www.isna.ir/news/95080905913/

[۱۱۱].  محمد علیان، معاون هماهنگ‌کننده ستاد تخصصی قرارگاه پیشرفت و آبادانی، به نقل از خبرگزاری تسنیم، ۱۵/۰۷/۱۳۹۶، نشانی:

http://tn.ai/1539344

[۱۱۲]. وبلاگ شمیم هجرت، ۱۲/۰۶/۱۳۹۷، نشانی: http://shamimhejrat.blogfa.com/post/1

[۱۱۳]. گزارش عملکرد سازمان بسیج سازندگی، ۱۳۹۶٫

[۱۱۴].  سرتیپ دوم سیدضیاءالدین حزنی، دبیر قرارگاه محرومیت زدایی سپاه پاسداران، به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، ۳۰/۰۹/۱۳۹۵، کد خبر ۹۵۰۹۳۰۱۸۵۴۹، نشانی: https://www.isna.ir/news/95093018549/

[۱۱۵]. سرتیپ دوم سیدضیاءالدین حزنی، دبیر قرارگاه محرومیت زدایی سپاه پاسداران، به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، ۳۰/۰۹/۱۳۹۵، کد خبر ۹۵۰۹۳۰۱۸۵۴۹، به نشانی https://www.isna.ir/news/95093018549/

[۱۱۶]. پایگاه اطلاعرسانی قرارگاه سازندگی خاتم الأنبیاء (ص)، ۱۲/۰۶/۱۳۹۷، به نشانی:

https://www.khatam.com/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_3786.html

[۱۱۷]. پایگاه اطلاعرسانی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، ۱۰/۰۶/۱۳۹۷، نشانی:

http://corc.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=0&tempname=main&PageID=1044

[۱۱۸]. پایگاه اطلاعرسانی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، ۱۰/۰۶/۱۳۹۷، نشانی:

http://corc.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=0&tempname=main&PageID=1044

[۱۱۹]. پایگاه اطلاعرسانی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، ۱۰/۰۶/۱۳۹۷، نشانی:

http://corc.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=0&tempname=main&PageID=1044

[۱۲۰]. پایگاه اطلاعرسانی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، ۱۰/۰۶/۱۳۹۷، نشانی:

http://corc.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=0&tempname=main&PageID=1045

[۱۲۱]. پایگاه اطلاعرسانی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، ۱۰/۰۶/۱۳۹۷، نشانی:

http://corc.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=0&tempname=main&PageID=1045

[۱۲۲]. پایگاه اطلاعرسانی صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر، نشانی:

http://roostaa.ir/fa/33045

[۱۲۳]. سایت بیتوته، ۱۲/۰۶/۱۳۹۷، آدرس  http://www.beytoote.com/scientific/introduction/agricultural-engineering.html

[۱۲۴]. پایگاه خبری تحلیلی قدس آنلاین، ۰۵/۱۱/۱۳۹۴، کد خبر ۳۳۱۰۷۴، آدرس http://qudsonline.ir/news/331074/

[۱۲۵]. سایت خبری مشرق، ۳۰/۰۸/۱۳۹۴، کد خبر  ۴۹۸۳۶۴، آدرس mshrgh.ir/498364