نگاهی به عملیات «کربلای ۱»

از طرفی فرماندهان و رزمندگان ایرانی که تحمل این رویداد دردناک را نداشتند، مجدانه در پی تدارک اجرای عملیاتی برای انهدام و بیرون راندن مجدد قوای عراق بودند که سرانجام با گردآوری نیروی رزمی کافی و تهیه طرحی مناسب، در ۹ تیر ۱۳۶۵ عملیاتی تحت عنوان «کربلای ۱» را به اجرا درآوردند که طی آن نیروی دشمن از شهر «مهران» و حواشی آن بیرون رانده شد و علاوه بر بازپس گیری مواضع قبلی، پایگاه‌های دشمن بر روی ارتفاع «قلاویزان» که تبدیل به دژی مستحکم و نفوذناپذیر شده بود به دست رزمندگان ایرانی فتح شد، که پیروزی مهم و جدیدی بود. زیرا در این ناحیه شهر «مهران» و جاده‌های ارتباطی آن زیردید و تیر مستقیم قوای عراقی قرار داشت و هرگونه تردد خودرویی و تجمع نیرو با خطر شلیک موشک و گلوله تانک و نفربر یا دیگر سلاح‌های تیر مستقیم قرار می‌گرفت.

دشمن با احداث مواضع بسیار مستحکم و گاه بتون آرمه و ایجاد موانع متعدد در جلوی آنها، دوام و بقای نیرو‌های خود را تضمین و تسلط بر شهر «مهران» را حفظ نموده بود. نمونه بارز این سنگر‌های بتونی پاسگاه تاکتیکی لشکر ۱۷ عراق مشهور به دیدگاه صدام واقع در بلندترین نقطه «قلاویزان» یعنی ارتفاع  «۲۲۳ گرمیشه» است؛ که موشک شلیک شده از راه هوا در میان لایه‌های بتون آرمه آن متوقف گردیده و اینک به یکی از نقاط دیدنی مورد علاقه کاروان‌های راهیان نور تبدیل گردیده است.

با توجه به اینکه در آن برهه از زمان جنگ تحمیلی، یگان‌های نزاجا در سرتاسر مرز بین دو کشور یعنی از دالامپرداغ در شمالی‌ترین نقطه مرزی تا دهانه «فاو» در جنوبی‌ترین ناحیه مرزی به طول تقریبی ۱۶۰۹ کیلومتر، درگیر نبرد با دشمن در خطوط دفاعی بوده و برای پوشش مرز با کمبود شدید نیرو مواجه و فاقد یگان آزاد و احتیاط مناسبی بودند؛ بنابراین نزاجا به سختی می‌توانست نیرویی را برای شرکت در عملیات آفندی از خط دفاعی خارج کند.

از این رو عمده نیروی پیاده خط شکن در عملیات «کربلای ۱»، را رزمندگان بسیجی و سپاهی تشکیل می‌دادند و تیپ چهارم لشکر ۲۱ حمزه نیز یگان‌های بسیجی را همراهی می‌کرده که البته یگان‌های تک ور از پشتیبانی آتش توپخانه، هوانیروز و نیروی هوایی و امکانات محلی یگان‌های نزاجا مستقر در خط پدافندی بهره‌مند بودند. در جریان عملیات «کربلای ۱»، لشکر ۸۴ خرم آباد نیز همزمان با رزمندگان مأمور آزادسازی شهر «مهران»، در منطقه «نمکلان کوچک» و مقابل مواضع فعلی در «نمکلان بو» و تپه‌های «زالو آب»، عملیات آفندی خود را برای بازپس گیری نقاط که هنوز در کنترل دشمن باقی مانده بود در دو محور به اجرا درآورد.

در جناح شمالی نیرو‌های پیاده در سمت یال ۲۷۰ «زیل سوخته» – ورمهزار، پیشروی نمودند، که منجر به آزادسازی یال ۲۷۰ و جند تپه مشرف به آن گردید، که در نتیجه دید دشمن نسبت به «مهران» در این جناح کاملاً از بین رفت؛ در پهلوی جنوبی خط دفاعی لشکرگردان ۲۴۴ تانک به همراهی یگان‌های پیاده در سمت «زالوآب»، «دوراجی» و «تعان» علیه دشمن وارد عمل گردیده و موفق به تصرف پاسگاه «دوراجی» گردیده و تا حوالی پاسگاه «محمد قاسم» پیشروی نمودند؛ لذا کلیاتی از این عملیات درخشان و پیروزمند ذکر می‌گردد.

منطقه عملیات

منطقه عملیات «کربلای ۱» محدوده شهر مهران بوده که از شمال به تپه‌های «نمکلان کوچک»، از شرق در امتداد خط پدافندی یگان‌های لشکر ۸۴ مستقر برروی ارتفاعات «نمکلان بو» و «زالوآب»، خط دفاعی تیپ چهارم لشکر ۲۱ حمزه برروی تپه‌های رضا آباد و حوالی باغ کشاورزی، شرق هرمزآباد و شوهان به سمت سه راه ملکشاهی؛ در جنوب از حوالی تقاطع جاده مهران – دهلران به سمت ارتفاعات «آبزیادی» و کوه «تونل» و در غرب به تپه‌های مرزی «قلاویزان» و آبزیادی محدود می‌گردیده.

اهداف عملیات

انهدام قوای دشمن و بیرون راندن او از مناطق اشغالی؛ آزادسازی شهر مخروبه مهران و روستا‌های حومه آن، از جمله هرمزآباد، سید حسن، بھین بهروزان، منصورآباد، فیروزآباد و بهرام آباد؛ تصرف تپه‌های مرزی قلاویزان، آبزیادی، کوه تونل و چکه موسی از رشته حمرین واقع در غرب مهران و تسلط بر معبر زرباطیه مهران؛ سهولت تردد در جاده‌های صالح آباد – مهران – دهلران و برعکس؛ آزادسازی مهران از مهمترین اهداف عملیات بوده است.

 دیدگاه سیاسی

به منظورخنثی سازی تبلیغات سران رژیم بعثی و تأثیر روانی آن نیز بسیار مهم بوده است.

نیرو‌های خودی

 الف- سپاه پاسداران:

لشکر‌های ۱۷ علی ابن ابیطالب، ۲۵ کربلا، ۴۱ ثارالله، ۲۷ محمد رسول الله (ص)، ۱۰ سیدالشهدا (ع)، ۵ نصر، تیپ ۲۱ امام رضا (ع)، دو گردان از تیپ امام حسن (ع)، دو گردان از تیپ ۶۶۲ بیت المقدس، یک گردان از تیپ امیرالمؤمنین (ع) و یک گروهان تانک از گردان مستقل ۳۸ زرهی با توپخانه و سایر سلاح‌های پشتیبانی هریگان، دو گروهان از رزمندگان گمجن عشایری (به استناد گفته امیر اسدی فرمانده وقت آن نیرو)، گروه ۶۳ توپخانه خاتم الانبیا و گردان ادوات قرارگاه نجف، تیپ ۴۵ مهندسی جوادالائمه، لشکر ۴۳ مهندسی امام علی (ع) و جهاد ستاد نجف شامل جهاد سازندگی استان‌های تهران، فارس، خوزستان، لرستان، گرگان و گیلان که در می ۱۲۰ دستگاه لودر و بولدوزر را در اختیار داشته‌اند. لازم به ذکر است که یگان‌های رزمی و

جز لشکر ۲۷ که با ۷ گردان و لشکر۴۱ که با ۶ گردان حضور پیدا کرده‌اند؛ هریک با استعدادی در حد یک تیپ ظاهر شده‌اند چنانچه استعداد لشکر‌ها بین ۳ تا ۴ گردان متغیر بوده است

ب- ارتش:

تیپ چهارم زرهی لشکر ۲۱ حمزه، شامل گردان‌های ۲۴۳ تانک، گردان‌های ۱۰۲ و ۳۳ مکانیزه

الشکر۸۴ پیاده با گردان‌های ۲۴۴ تانک و گروهان‌هایی از گردان‌های ۱۵۹ و ۱۸۲ پیاده، گردان ۳۰۳ توپخانه ۱۰۵ م. م. و یک آتشباره ۱۳م م.

گروه ۴۴ توپخانه با سه گردان از کالیبر‌های ۱۰۵، ۱۵۵، پنج آتشبار، از کالیبر‌های ۱۵۵، ۱۳۰ و ۲۰۳ م. م. ویک آتشبار کاتیوشا ۱۲۲مم به انضمام گردان‌های توپخانه کمک مستقیم لشکر ۸۴ و تیپ چهارم الشکر۲۱ حمزه، هوانیروز با دو تیم آتش و تیم‌های حمل مجروح رزمندگان شامل ۱۶ فروند بالگرد نیروی هوایی با ۱۰ سورتی پرواز روزانه برای بمباران مواضع دشمن و عقبه او.

توضیح: عناصری از فرماندهی و ستاد قرارگاه عملیاتی غرب، فرماندهی و ستاد لشکر ۸۴، تیپ چهارم لشکر ۲۱ حمزه، گروه ۴۴ توپخانه و هوانیروز در قرارگاه عملیاتی فتح حضور داشته، که با قرارگاه نجف سپاه پاسداران همکاری می‌کرده‌اند.

پشتیبانی تیپ ۸۰۴ و در محور جنوبی گردان‌های ۲۴۷، ۵۳، ۲۳۸ و یک آتشبار اتریشی، در مقابل مهران، خسروآباد، فیروزآباد و ارتفاعات قلاویزان، آتش پشتیبانی عمل کلی منطقه پدافندی لشکر ۱۷ را عهده دار بوده‌اند. نیرو‌های تحت امر این لشکراز پشتیبانی قوی هواپیمای جنگی و بالگردان‌ها بهره‌مند بوده‌اند.

طرح و تدبیر عملیات

این عملیات در سه مرحله طرح ریزی و با تغییراتی در حین عمل انجام گرفت.

مرحله اول: تأمین ارتفاعات قلاویزان، تا روستای امام زاده حسن. مرحله دوم: تأمین تپه‌های جبل حمرین، تا شیار میگ سوخته و در امتداد آن، تأمین روستا‌های بهین بهروزان و هرمزآباد.

مرحله سوم: تصرف خاکریز والفجر۳، که از روستای فرخ آباد تا زیر ارتفاعات ۲۲۳ گرمیشه امتداد دارد، که در این صورت شهر مهران نیز تأمین می‌شد.

سپاه پاسداران به منظور تأمین اهداف تعیین شده با به کار بردن ۶ لشکر در خط، به ترتیب از جنوب به شمال عملیات آفندی را هدایت نمود. لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب از خط تماس در جهت ارتفاعات آبزیادی به منظور احاطه دشمن از جناح جنوبی، لشکر ۲۵ کربلا در جهت ارتفاعات قلاویزان و رسیدن به مرز؛ لشکر ۴۱ ثارالله به منظور تصرف تپه‌های جبل حمرین و امامزاده حسن؛ لشکر ۲۷ محمد رسول الله (ص) در دامنه تپه‌های حمرین و قلاویزان به منظور تصرف ارتفاعات ۱۷۵ و ۱۶۳ گمرک جدید) و دستیابی به پاسگاه‌های مرزی فیروزآباد و بهرام آباد؛ لشکر ۱۰ سیدالشهدا در محدوده غرب جاده مهران – دهلران وشیارگاوی به منظور آزادسازی منطقه فرخ آباد؛ لشکره نصر مأمور تصرف و پاکسازی شهر مهران؛ تیپ ۲۱ امام رضا (ع) که در شب دوم وارد عمل می‌شود، مأموریت تصرف منطقه هرمزآباد را برعهده داشته؛ یگان‌های باقیمانده که نامشان در لیست عده‌ها هست در احتیاط بوده‌اند. البته، در حین عملیات تغییراتی در مأموریت بعضی از یگان‌ها ایجاد گردیده است.

شرح عملیات

فرماندهان و مسئولین اطلاعات و عملیات یگان‌های هجومی، با توجه به تجربیات جنگی خود و شرح عملیات بر اساس شناسائی مواضع و نیرو‌های دشمن و راه‌های نزدیک شدن و نفوذ در مواضع او، یک مانور احاطه‌ای برای دستیابی به پهلو و عقبه دشمن در ارتفاعات آبزیادی را طرح ریزی نموده و لازم برای خنثی کردن میادین مین و ایجاد شکاف در مواضع دشمن و صعود از بریدگی‌های از قبیل: اژدربنگال، پلکان و طناب را تهیه نمودند؛ و با اعلام آمادگی یگان‌های رزمی قرارگاه نحن فرمان اجرای عملیات را در ساعت ۲۲: ۳۰ روز ۱۳۶۵/۴/۹ صادر نمود.

گردان‌های هجومی در زمان مقرر با رمز «یا ابوالفضل العباس ادرکنی» عملیات را آغاز نمودند رزمندگان لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب با استفاده از شیار‌های آبزیادی خود را به پهلو و عقبه دشمن رسانیده و با عبور از بریدگی‌های صعب العبور، دشمن را غافلگیر نموده و موجب وحشت آن می‌شوند که با فراریا تسلیم دشمن و با تصرف تپه‌های آبزیادی به موفقیت مهمی نائل می‌گردد.

لشکر ۲۵ کربلا در شب اول موفق به ایجاد معبر در موانع دشمن شده و خط پدافندی دشمن را می‌شکافد و با بهره گیری از تانک‌ها به یک قرارگاه فرماندهی دشمن هجوم برده آن را تصرف و تلفات سنگینی بر متجاوز وارد می‌نماید. لشکرا۴ ثارالله نیز با ایثارگری تعدادی از افراد تیم تخریب و با استفاده از اژدربنگال معبری در داخل موانع مخوف دشمن گشوده، به سوی تپه‌های حمرین پیشروی نموده و با لشکر۲۵ الحاق می‌نماید. یگان‌های لشکر ۲۷ محمد رسول الله (ص) با استفاده از ۴ گردان روستای امامزاده حسن را پاکسازی و تپه ۱۷۷ را تصرف می‌نمایند.

لشکر ۱ سیدالشهدا همزمان با سایر یگان‌ها پس از شکستن خط دفاعی دشمن با لشکر ۲۵ الحاق می‌نماید. سایریگان‌ها نیز، برای ایجاد معبر وانهدام دشمن، به سختی در تلاش بودند. در این روز از عملیات، نبرد هوایی دو طرف هم در جریان بود و علیرغم برتری تعداد هواپیماها، بالگرد‌ها و کثرت توپ‌ها و موشک‌های دشمن؛ خلبانان نیروی هوایی و هوانیروز در چند نوبت مواضع دشمن را بمباران نمودند؛ که در جریان این نبرد یک فروند هواپیما و یک فروند بالگرد خودی ساقط گردیدند. در روز اول عملیات، با تصرف تپه‌های آبزیادی و تپه ۱۷۷ قلاویزان، پیشروی ۳ تا ۸ کیلومتری یگان‌ها در برخی از مناطق ودفع پاتک‌های دشمن؛ حدود ۶۰ درصد اهداف تأمین گردید؛ در شب دوم نیرو‌های خودی با عبور از موانع، بخش دیگری از دامنه قلاویزان را آزاد و توسعه وضعیت می‌دهند.

در روز‌های یکم و دوم عملیات، برخلاف تبلیغات دشمن برای حفظ مهران وسابقه مقاومت سرسختانه اش در جریان عملیات والفجر۳، مقابله و عکس العمل دشمن ضعیف نمایان گردید و این بار پاتک‌های مکرر و آتش‌های سنگین اجرا نمی‌شود و آثار شکست و تزلزل در قوای دشمن مشهود است؛ به نحوی که بسیجیان به صورت خودجوش در مواضع دشمن نفوذ نموده و به سوی تپه ۲۲۵ پیشروی می‌نمایند.

روحیه تهاجمی رزمندگان و مشاهده وضعیت نابسامان نیرو‌های دشمن، فرماندهان را بر آن داشت تا به جای اجرای مرحله سوم عملیات در تاریکی شب، استفاده ازموفقیت نموده و پیشروی را در روشنایی روز ادامه دهند این شرایط پیش آمده باعث پیروزی سریع و کاهش تلفات شد؛  زیرا پیچیدگی ارتفاعات، وجود میادین متعدد مین و سیم خاردار، عملیات را با مشکلات زیادی مواجه می‌نمود. در جبهه رضاآباد، نیرو‌های تیپ ۴ لشکر ۲۱ همزمان و مکان‌های لشکر نصر مقاومت ضعیف نیرو‌های مستقر در غرب تپه‌های غلامی را درهم شکسته است.

کاری از آنان را به اسارت درمی آورند؛ در مجموع تا بعدازظهر روز دوم عملیات، غرب تپه‌های دوباغ کشاورزی، از سمت راست تا فرخ آباد، از وجود متجاوزین پاکسازی می‌شود و حدود گردان از نیرو‌های دشمن در پایین منطقه به اسارت در می‌آیند. علاوه بر این از روستای فرخ آباد تا و آباد و در ادامه تا قدمگاه ابراهیم قتال و منصورآباد آزاد و در امتداد آن رزمندگان تا نزدیک ارتفاع پیشروی می‌نمایند.

عملیات پاکسازی و پیشروی در مواضع دشمن در اطراف شهر مهران و برو تپه‌های قلاویزان به مدت ۱۰ شبانه روز مداومت داشته و دشمن برخلاف روز‌های اول، این بار برای حفظ مواضع خود به ویژه تپه‌های ۲۲۳ و ۱۶۵ قلاویزان و یال‌های نزدیک آن، سرسختی می‌نماید به نحوی که نیرو‌های خودی در اثر خستگی، تحمل تلفات و ضایعات و کمبود نیرو برای تصرف دژ ۲۲۳ معروف به دیدگاه صدام مستأصل می‌گردند؛ تا حدی که بعضی فرماندهان نظر بر توقف عملیات و حفظ مواضع فعلی را دارند؛ اما در نهایت، در سحرگاه روز دهم عملیات (۱۹/ ۴ / ۶۵) نیرو‌های لشکر ۲۷ با اجرای آتش سنگین به سمت تپه ۲۲۳ هجوم برده و آن را آزاد می‌نمایند و در ادامه تپه ۱۶۵ را که بر دشت‌های زرباطیه، ورمهزار و تابدره دید و تیرداشته و برای حفظ پیشرفتگی بهرام آباد و فیروزآباد، کنترل آن ضروری بوده به دست رزمندگان افتاد. با این وضعیت دشمن که متحمل تلفات و ضایعات سنگینی شده بود؛ به سرعت عقب نشینی نمود. در این فرصت، خاکریز بریده بریده جلوی لشکر‌های ۲۷ و۴۱ تکمیل و یگان‌های خودی به تحکیم مواضع پرداختند. به این ترتیپ عملیات با کمترین تلفات و ضایعات با موفقیت کامل به اتمام رسید.

نتایج عملیات

۱۰ روز نبرد و مقاومت دلیرانه در اطراف مهران، این نتایج را داشته است؛ آزادی حدود ۱۷۵ کیلومتر از خاک ایران و عراق، آزادسازی جاده‌های مهران – دهلران و مهران – ایلام، آزادسازی شهر مهران و توابع آن، آزادسازی ارتفاعات مهم و حساس قلاویزان، آبزیادی، چکه موسی، چکه قمر وکوه تونل در سه حمرین، پاسگاه‌های مرزی گرمیشه و آبزیادی و استقرار بر روی آن؛ که با در دست داشتن این، عقبه نیرو‌های دشمن در غرب قلاویزان وتا حوالی زرباطیه و بدره در شمال مهران زیردید مل نیرو‌های خودی قرار گرفت. قابل توجه است که زمین‌های آزاد شده خیلی بیشتر از منطقه مورد نظر در طرح بوده است.

تلفات انسانی دشمن:

در جریان این عملیات تعداد ۷۰ نفرافسر، ۱۳۰ درجه دار و ۸۹۲ نفرسیان به اسارت قوای خودی درآمدند؛ که در بین آنان فرماندهان و افسران ارشدی وجود داشتند؛ از جمله سرهنگ ستاد سعید عبدالحمید مرزه، فرمانده گردان ۲ تیپ ۷۰۵ پیاده و سرهنگ وطبان احمد نزکی الراشد، رئیس ستاد لشکر ۲۷ مکانیزه که در گذشته فرماندهی چند تیپ ازجمله تیپ ۲۴ مکانیزه را بر عهده داشته و در عملیات والفجر ۹ مدال شجاعت گرفته است؛ سرهنگ ۲ پیاده محمدعلی مهدی جانشین فرمانده تیپ ۷۱، سرهنگ ۲ رحیم خلف فرمانده هنگ یکم از تیپ ۷۰۵، سرهنگ ۲ پیاده عبدالحکیم سعید فرمانده هنگ کماندویی لشکر ۴۰.

تعداد اسراو مفقودین دشمن سه هزار و ۴۰۰ تخمین زده شده و در میان کشته‌ها جسد سرهنگ ستاد نوری محمد عباس فرمانده تیپ ۷۰۵ پیاده لشکر ۲۸ شناسائی شد.

ضایعات و خسارات دشمن:

براساس قرائن و شواهد، یگان‌های شرکت کننده در عملیات ۱۹| یگان عمده ذکر شده به میزان ۴۰٪ تا۹۰٪ متحمل تلفات، ضایعات و خسارت گردیده‌اند.

غنائم:

به استناد اطلاعیه شماره ۲ قرارگاه خاتم الانبیاء بیش از ۱۰۰ دستگاه تانک و نفربر، ۱۵ قبضه توپ ضدهوایی، حدود ۱۰۰ دستگاه خودروی ترابری و ماشین آلات مهندسی، تعداد قابل توجهی سلاح سنگین، مقدار متنابهی انواع مهمات سلاح سبک و سنگین، به غنیمت گرفته شده است؛ ضمنا بخشی از سلاح و تجهیزات خودی که در جریان تهاجم ۱۳۶۵/۲/۲۷ به یغما رفته و یا منهدم گردیده بود به دست آمد.

تلفات خودی: تا روز ۱۳۶۵/۴/۱۶ تعداد ۷۰۰ نفر شهید و۴۵۰۰ نفر مجروح شدند.

انتهای پیام/

خبرگزاری دفاع مقدس