مؤلفه‌های ماهیتی مکتب مترقی اسلام در وقایع مرتبط با فراگیری جهانی کرونا، بار دیگر تبلور و تلألو یافت. مواجهه مبتنی بر روش‌مندی عالمانه و عاقلانه از سوی علمای دین با بحران و تأکید آنان به ویژه حکیم وارسته انقلاب بر رعایت نکات بهداشتی و عدم تخطی از آن در کنار توصیه به دعا و تضرع به درگاه حق، تعطیلی بقاع مقدسه و اجتماعات، هم‌افزایی، هماهنگی و کار گروهی تاریخی اقشار مختلف مردم در مقابله با این ویروس همه‌گیر، نمایانگر عقلانیت اسلام و یادآوری دیگر باره پیوند آن با عقل و علم، نقش اسلام در ایجاد انسجام و هماهنگی اجتماعی، جامعیت اسلام، خاتمیت اسلام، اهتمام اسلام به طهارت و پاکیزگی، قشری نبودن و عصری نبودن این مکتب است.
در شرح آنچه بدان‌اشاراتی رفت، نکاتی شایسته توجه است؛
۱ـ اسلام با عقل و علم در رابطه‌ای گسست ناپذیر است. قاعده ملازمه در اصول فقه می‌گوید: «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل» (حر عاملی، وسائل الشیعه، تحقیق و نشر مؤسسه آل‌البیت الاحیاء التراث، قم: چاپ ۲، ج ۲۷، ص ۱۳۱) «هر آنچه عقل حکم می‌کند، شرع نیز به آن حکم می‌کند و هر آنچه شرع حکم می‌دهد، عقل هم همان‌گونه حکم می‌کند.» عقل در اسلام حجیت دارد و یکی از مبانی احکام شرع است. احکام اسلام دارای فلسفه و حکمت هستند و برهان مبتنی بر عقل، حجت خداست. اسلام علاوه ‌بر پیوند با عقل، علم‌آموزی را فریضه‌ای برای هر مسلمان قرار داده است و حکمت را گمشده مؤمن می‌داند. سفارش و تأکید علما و مراجع تقلید و رهبر معظم انقلاب بر رعایت و مواظبت بر بهداشت فردی و عمومی، از جمله در این چارچوب می‌گنجد.
۲ـ اسلام مشتمل بر ژرف‌ترین تعالیم اجتماعی است و ایجاد انسجام و همبستگی اجتماعی، انگیزش عواطف انسانی، ایجاد احساس مسئولیت و تعهدآفرینى از جمله کارکردهای آن است. خیزش و جنبش مردمی در مبارزه با کرونا، خلق مناظر مثال زدنی از ایثار، انسجام و همکاری در جهت شکست این ویروس در قالب ضدعفونی معابر، تولید ماسک و اقلام بهداشتی، پرستاری از بیماران، راه‌اندازی پیک رایگان برای خرید مایحتاج مردم، کمک به محرومان و… از سوی بسیج، سپاه، ارتش، گروه‌های جهادی و امدادی و اقشار مختلف، برآمده از روحیه ایمانی مردم، انگیزه اسلام‌خواهی و توانایی اسلام در انسجام بخشی و جهت‌دهی به جامعه است.
۳ـ رعایت بهداشت فردی و عمومی و حفظ تندرستی دارای جایگاه مهم و اساسی در اسلام است. بسیاری از مسائل در اسلام به این دلیل حرام شمرده شده است که برای جسم انسان ضرر دارد. در غالب منابع فقهی و رساله‏هاى عملیه، باب طهارت در آغاز کتاب آمده است. پیامبر اعظم(صل الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «هر چه مى‏توانید پاکیزه باشید زیرا که خداوند، اسلام را بر پاکیزگى نهاده است و هرگز جز پاکان به بهشت راه نخواهند یافت.» (تنکابنى مرتضى، سیرى دیگر در نهج‌الفصاحه، ص‏۱۱۲)
رعایت فاصله در شرایط بیماری‌های مسری نیز جزو رهنمودهای ائمه معصومین(علیهم‌السلام) است. محمدبن مسلم از اصحاب امام باقر(علیه‌السلام) می‌گوید؛ «به امام باقر گفتم: هنگامی که وبا در سرزمینی بیفتد، آیا ما خانه‌نشینی، گوشه‌نشینی و کناره‌گیری از مردم را انتخاب کنیم؟ حضرت در پاسخ فرمود: چه‌اشکالی دارد که از وبا و بیماری فراگیر فاصله و کناره بگیری؟ در حالی که رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) به مردی که به آن حضرت خبر داد که در خانه‌ای همراه برادرانش بود و برادرانش همگی مردند و فقط او باقی مانده بود، فرمود: از آن خانه فاصله بگیر و دور شو، در حالی که این خانه مذموم است.» (مستدرک الوسائل، ج۲، ص۹۶)
۴ـ جامعیت از دیگر مؤلفه‌های ماهیتی مکتب اسلام است. اسلام ناب همه‌سونگر است و همه ابعاد حیات بشری را در نظر می‌گیرد. این مکتب حیاتبخش شامل معارف قدسی در باب خداشناسی، انسان‌شناسی، راهنما شناسی، راه‌شناسی و احکام و آموزه‌های اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی، نظامی، قضایی و… است.
۵ـ اسلام منحصر به عصر خاصی نیست. پاسخگوی نیازهای متغیر بشری در همه عصرها است و بشر را در هر برهه از تاریخ به سوی کمال و رستگاری هدایت می‌کند.
۶ـ از همین رهگذر می‌توان به ویژگی خاتمیت و جاودانگی اسلام‌اشاره کرد. اینکه اسلام درون‌مایه‌هایی دارد که در هر دوره و زمانی می‌تواند رسالت خود را در هدایت انسان‌ها انجام دهد، نشانه جاودانه بودن آن است.
۷ـ سه مواجهه عمده در برابر تحولات و دگرگونی‌ها وجود دارد. یک مواجهه، تحجرگرایی است که حالتی راکد و بدون انعطاف دارد. یک مواجهه تجددگرایی افراطی است که اصول و مبانی را کهنه‌پرستی می‌خواند و نگاهی بدون ژرف‌نگری و بدون نقد به تغییرات دارد. این دو گرایش فرسنگ‌ها با اسلام ناب فاصله دارند. اسلام اما نه ایستایی مطلق را برمی‌تابد و نه به تغییر نگاهی کورکورانه دارد. مرز این دو را می‌شناسد و برای هریک، جایگاه خاص خود را در نظر می‌گیرد. از این رو، اسلام ناب تحجر را نمی‌پذیرد و از اقدام به لیسیدن ضریح در شرایط فراگیری کرونا از سوی وابستگان به تشیع انگلیسی مبراست و نیز با تجدد گرایی افراطی میانه‌ای ندارد و کنش‌های ضد انسانی غرب و آمریکا در مواجهه با کرونا و تبعیض آشکار در مداوای بیماران و ترجیح ناعادلانه برخی بیماران بر برخی دیگر را برنمی‌تابد. در این میان نیز برخوردهای به غایت تحجر آمیزی از سوی برخی کشیش‌های غربی با این بحران رخ داد.
این در حالی است که غربی‌ها نیز به توصیه‌های عالمانه و خردمندانه پیامبر مکرم اسلام(صل الله علیه و آله و سلم) پی برده‌اند و از آن شگفت زده شده‌اند؛ کریگ کونسایدین
(Dr. Craig Considine) محقق، استاد، فعال رسانه‌ای شاغل در دپارتمان جامعه‌شناسی دانشگاه رایس، در نشریه آمریکایی نیوزویک می‌نویسد: «متخصصینی چون دکتر آنتونی فوچی و گزارشگر حوزه پزشکی دکتر سانجای گوپتا می‌گویند که رعایت کامل بهداشت و قرنطینه یا جدا کردن خود از دیگران به امید جلوگیری از انتشار بیماری‌های مسری، موثرترین ابزارهای مهار کووید-۱۹ محسوب می‌شوند. آیا می‌دانستید چه کس دیگری در هنگام یک همه‌گیری از رعایت بهداشت و قرنطینه سخن گفته است؟ حضرت محمد پیامبر اسلام [صل الله علیه و آله و سلم] در بیش از ۱۳۰۰ سال قبل.»
وی می‌افزاید: «پیامبر اسلام گفته است: «اگر شنیدید که طاعون در سرزمینی شیوع یافته، وارد آن سرزمین نشوید، اما اگر طاعون در محل اقامت شما شیوع پیدا کرد، از آن محل خارج نشوید.» همچنین او گفته است: «کسانی که به بیماری‌های مسری مبتلایند باید از افراد سالم دور نگه داشته شوند.» حضرت محمد[صل الله علیه و آله و سلم] قویا مردم را تشویق به رعایت موازین بهداشتی کرده که موجب ایمنی آنها در برابر عفونت‌ها می‌شود. برای مثال به این دو حدیث توجه کنید: «پاکیزگی از ایمان است». «برکت غذا در شستن دست‌ها پیش و بعد از غذا خوردن است.» و اگر کسی بیمار شد چه؟ پیامبر اسلام برای انسان‌هایی که مبتلا به درد و رنجی هستند چه نوع توصیه‌ای کرده است؟ او مردم را تشویق کرده که همیشه به دنبال درمان پزشکی و دارویی باشند. او گفته است: «از درمان پزشکی استفاده کنید. چون خداوند هیچ مرضی را قرار نداده مگر آنکه علاجی برای آن قرار داده باشد، به استثنای یک مرض: پیری.»
خوسه مانوئل نیوس، نویسنده اسپانیایی نیز در روزنامه «آ.ب.ث» این کشور می‌نویسد؛ «حضرت محمد(ص) آخرین پیامبر خدا و بنیانگذار دین اسلام، ۱۴۰۰ سال قبل به رعایت فاصله و بهداشت برای مبارزه با بیماری‌ها توصیه می‌کرد… جالب این است که اکثریت این تعالیم همان پروتکل‌های پیشگیری از کووید ۱۹ هستند. برخی از این موارد به شرح زیر است: اگر از وجود آفتی در سرزمینی آگاه شدید، به آن وارد نشوید. اما اگر این آفت زمانی شیوع پیدا کرد که شما در آن سرزمین بودید، از آن خارج نشوید. افرادی که مبتلا به بیماری‌های مسری هستند، باید از افراد سالم جدا شوند.»
دلیل گرایش جهانی به اسلام، همان عناصر و ویژگی‌های متقن، استوار و خلل نا‌پذیر آن است که در وضعیت همه‌گیری کرونا‌اشراقی دیگر بار یافت و راه و مرام و غایت انقلاب اسلامی را تثبیت کرد و نمایانگر شد. صاحب‌نظران، این دوره را عصر بازگشت به دین می‌دانند و معتقدند شکست خوردن پشتوانه‌های مادی‌گری و مادی‌نگری چون پوزیتیویسم و لیبرالیسم مجال تأمل در دین که مصداق آن، اسلام ناب است را فراهم آورده است.
«جرج برنارد شاو» در مقدمه کتاب «Mohammad The Apostle of Allah» می‌نویسد:
«من همیشه نسبت به دین [حضرت] محمد[صل‌الله علیه و آله و سلم] به واسطه خاصیت زنده‌ بودن شگفت‌آورش، نهایت احترام را داشته‌ام. به نظر من، اسلام تنها مذهبی است که استعداد توافق و تسلط بر حالات گوناگون و صورت‌های متغیر زندگی و مواجهه با قرون مختلف را دارد. من چنین پیش‌بینی می‌کنم و از هم‌اکنون هم آثار آن پدیدار شده است که ایمان [حضرت] محمد[صل‌الله علیه و آله و سلم] مورد قبول اروپای فردا خواهد بود.» (مرحوم سید هادی خسروشاهی، اسلام دین آینده جهان، قم: نسل جوان، ۱۳۵۱، ص ۱۳)

محمد حسین حمزه

روزنامه کیهان

۲۶ فروردین ۱۳۹۹