مقدمه با توجه به اهمیت ایثار و فداکاری در جامعه و با توجه به این که خداوند مهربان در قرآن مجید در آیات مختلف به صورت واضح و روشن اهمیت آن را بیان کرده است. بنابراین بررسی جایگاه مفهومی و مصداقی آن در ابعاد مختلف، ضرورت می یابد و از آن به عنوان وظیفه اسلامی یاد می شود. بر این اساس با مراجعه به روایات اهل بیت(ع) و زندگانی آنان می توان بدین امر پرداخت که آن بزرگواران چه قدر به ایثار و گذشت توجه و عنایت داشته اند. بنابراین موضوع ایثار اهمیت فراوانی دارد، این اهمیت تا بدانجاست که در بسیاری ازجوامع اسلامی، به عنوان یک امر دینی در سازمان بخشیدن به جوامع و دفاع ازجامعه زندگی جمعی نقش بسیاری داشته است. هدف از ارائه این مقاله شناساندن جایگاه ایثار و فضلیت آن در اسلام، و همچنین تصریح آن جهت بالا بردن روحیه ایثار و ایثارگری در افراد و جامعه است. معنای لغوی ایثار أثرٌ: اثر هر شئی حاصل کردن و دریافتن چیزی است که ما را به وجود آن چیز دلالت و راهنمایی می کند. أثَزَ و أثًّرّ هر دو درست است. جمع أثر، آثار است. خدای تعالی فرموده: (وقفینا علی آثارهم برسلنا- ۲۷٫ حدید) و آیه (آثار افی الارض ۸۲٫ غافر) و (فانظرالی آثار رحمه الله ۵۰٫ روم) با توجه به این معنی به راهی هم که به سوی آثارگذشتگان و به یک راه و روش هدایت می کند «آثار›› گویند؛ مانند سخن خدای تعالی (فهم علی آثارهم یُهرَعُونَ ۷۰٫ صافات) ایثار: بذل کردن، عطا کردن دیگری را بر خود ترجیح دادن، برخود برگزیدن. معنای اصطلاحی ایثار ایثار: نهایت بخشش و گذشت؛ برگزیدن غیر برخود، یعنی به رغم نیاز به چیزی، دیگران را بر خود بدان چیز مقدم دارد. در دروس اخلاق اسلامی، تعریف ایثار این چنین آمده است: «بالاترین درجات سخاوت آن است که شخصی به چیزی محتاج است، ولی آن را به دیگری می بخشد، که به آن ایثار گویند؛ یعنی از خود گذشتگی و به دیگران رسیدن». فضیلت ایثار در روایتی آمده است که حضرت موسی(ع) عرض کرد: پروردگارا بعضی از درجات حضرت محمد(ص) و امتش را به من بنما. خداوند فرمود: ای موسی توان دیدن آن را نداری. اما یکی از مقامات بزرگ او را که به سبب آن او را برتو و تمام آفریدگانم برتری داده ام به تو می نمایانم. راوی گفت: خداوند باطن آسمان ها را بر او گشود. پس به مقامی از مقامات آن حضرت نگریست که نزدیک بود از انوار آن و نزدیکی اش به خدا جان بدهد. پس عرض کرد: پروردگارا به چه چیز او را به این بزرگواری رساندی؟ فرمود: به اخلاقی که آن را درمیان آفریدگانم به آن حضرت اختصاص دادم و آن اخلاق ایثار است، ای موسی هیچ یک از آفریدگانم نزد من نیاید که زمانی از عمرش ایثار کرده باشد، مگر این که شرم دارم اعمال او را محاسبه کنم و در هر جای بهشتم که بخواهد او را جای دهم. عید قربان نماد ایثار در اسلام در مکتب عرفانی اسلام، عید قربان مظهر‹‹ایثار›› است. ایثاری که دانه گسترده اش از قربانی کردن نفسانیت خویش در پیشگاه حق، تا جنبه های توحیدی و سیاسی را دربرمی گیرد. امام خمینی(ره) در این باره می فرماید: ‹‹پدر توحید و بت شکن جهان به ما و همه انسان ها آموخت که قربانی در راه خدا پیش از آن که جنبه توحیدی و عبادی داشته باشد، جنبه های سیاسی و ارزش های اجتماعی دارد. به ما و همه آموخت که عزیزترین ثمره حیات خود را در راه خدا بدهید و عیدی بگیرید. خود و عزیزان خود را فدا کنید و دین خدا را و عدل الهی را برپا نمایید. به همه ما ذریه آدم فهماند که مکه و منی قربانگاه عاشقان است و این جا محل نشر توحید و نفی شرک، که دلبستگی به جان و عزیزان نیز شرک، است. به فرزندان آدم درس آموزنده جهاد در راه حق را داد که از این مکان عظیم نیز فداکاری و از خود گذشتن را به جهانیان ابلاغ کنید. به جهانیان بگوئید در راه حق و اقامه عدل الهی و کوتاه کردن دست مشرکان زمان باید سر از پا نشناخت و از هر چیزی حتی مثل اسماعیل ذبیح الله گذشت که حق جاودانه شود.›› فرق ایثار و انفاق انفاق یعنی تهی دست شدن، درویش گردیدن و خرج کردن انفاق در اصطلاح شرع: مال را در راه خدا هزینه ساختن و به مصرف مستمندان رسانیدن است. اعم از واجب که شامل خمس و زکات … می شود و مستحب که شامل صدقه دادن و هدیه دادن می شود. با توجه به مطالبی که در مورد انفاق و ایثار ذکر گردید، متوجه می شویم که انفاق با ایثار فرق دارد. زیرا کسی که انفاق می کند ممکن است خود در سختی نباشد و به آن چیز احتیاج زیادی نداشته باشد، اما کسی که ایثار می کند، خود را به رنج و زحمت می افکند تا دیگران در رفاه و آسایش باشند. پس روشن است که انفاق، ایثار نیست و معنای این دو کاملاً با یکدیگر فرق دارد. ایثار مال ‹‹ایثار مال›› سوای بخشش ها و صدقاتی است که انسان ها می پردازند. دستور این عمل را از فرمایشات رئیس مذهب جعفری امام صادق(ع) نقل می کنیم: ‹‹ابان بن تغلب›› در مورد حق مؤمن بر مؤمن از امام صادق(ع) سوال می کند. امام می فرمایند: اگر تو مالت را با او قسمت کنی او را برخود مقدم نداشتی، همانا خود را با او برابر داشتی، همانا وقتی او را برخود مقدم داری که از آن نیمه که بهره خود گذاشتی به او بدهی. ایثار و جهاد در آئین ما، ایثار و جهاد، سابقه درخشان و گاهی منحصر به فرد دارد. ایثارگری های پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) و یاران باوفایش، ایثارگری های حضرت سیدالشهداء(ع) و حضرت عباس(ع) در نهضت عاشورا، ایثارگری های ملت قهرمان ایران در دفاع مقدس، از نمونه های ایثار و جهاد هستند. همان طور که خداوند در آیه ۹۵ سوره نساء از منزلت ایثار و جهاد خبر می دهد. «از خودگذشتگی، ایثارها و نثارهایی که مسلمین در جنگ های صدر اسلام از خود نشان می دادند، همگی برخاسته از تنبه و توجه آنان به جایگاه جهاد بوده است مطرح بودن عنوان بدریون ( کسانی که در اولین جنگ رسمی اسلام یعنی بدر، شرکت کرده بودند) به عنوان یکی از ملاک ها و معیارهای فضیلت نیز ناشی از همین تنبه و توجه بوده است.» ایثار و شهادت شهادت، یکی از جلوه های با شکوه ایثار است که در فرهنگ اسلامی ( به وی‍‍ژه تشیع) جایگاه رفیعی دارد. و همواره در طول تاریخ بشریت، بستر صعود و تعالی انسان های بزرگی را فراهم کرده است. شهادت، این مرگ پر افتخار، آرزوی دیرینه هر مؤمن راستین و پلکان شهود هر عارف مخلصی است. مولای متقیان حضرت علی(ع) که شهادتش، جهان را منقلب کرد، شهادت را چنین توصیف کرده است: «بهترین مرگ ها، کشته شدن در راه خدا است، قسم به آن کسی که جان پسر ابی طالب در دست اوست، هزار ضربه شمشیر بر من آسان تر است، تا مرگ در بستر در غیر طاعت پروردگار.» ایثار و زهد آنچه زاهد را به این مقام رسانده، ایثار است. ایثار زاهد، از آن جا قابل تأمل است که بر مبنای اخلاص بنا گردیده است. «زاهد از آن جهت ساده و بی تکلف و در کمال قناعت زندگی می کند و برخود تنگ می گیرد که دیگران را به آسایش برساند. او آن چه دارد به نیازمندان می بخشد زیرا قلب درد آشنای او آنگاه به نعمت های جهان دست می یازد که انسان نیازمندی نباشد. او از این که نیازمندان را بخوراند و بپوشاند و به آنان آسایش برساند بیش از آن لذت می برد که خود بخورد و بپوشد و استراحت کند. او محرومیت و گرسنگی و رنج و درد از آن جهت تحمل می کند که دیگران برخوردار و بی دردسر زندگی کنند.» ایثار و کرامت کرامت یکی از فضائل اخلاقی است که فرد ایثارگر، شرایط احراز چنین فضیلتی را نصیب خویش می سازد. استاد علامه «جوادی آملی» در تعریف «کریم» می گوید: «روح بزرگوار و منزه از هر پستی را کریم گویند.» و مولای متقیان حضرت علی(ع) می فرماید: «الکرم الیثار العرض علی المال: یعنی کریم، با مال، ایثار آبرو می کند.» ایثار و گذشت راهی است که چه زن و چه مرد، می توانند با طی آن، به کرامت برسند، پس این راه، راهی است پیمودنی. اگر کسی به مرز کرامت رسید، عبادت های او هم، رنگ دیگر پیدا می کند و روحاً کریم می شود. ایثار و آبرو انسان های ایثارگر، نه تنها جان و مال، بلکه آبروی خویش را در راه پاسداری و صیانت از عقیده گرو می گذارند. این ایثار به افراد به خصوصی نیز تعلق می گیرد و براساس میثاقی به وجود می آید که ایثارگر، با خود و خدای خود بسته است. این حدیث از حضرت علی (ع) است که می فرماید: «الجود حارس الاعراض» یعنی : بخشندگی، نگه دار آبروست. ایثار و طبیعت جهان طبیعت به ما درس می دهد، در آیات ۳۵- ۳۲ سوره کهف هنگامی که توصیف آن باغ های پر برکت را می خوانیم می گوید: «ولم تظلم منه شیئا» آن باغ ها هیچ گونه ستمی در تقدیم ثمرات خود به جهان انسانیت نداشتند، ولی درباره صاحب آن باغ می گوید: «و دخل جنته و هوظالم لنفسه : و درآمد به باغ خویش در حالی که ستم کننده بود به خویشتن.» جهان آفرینش صحنه ایثار است و بذل و بخشش، زمین آن چه را در اختیار دارد به گیاهان و حیوانات ایثار گونه تقدیم می کند، و درختان و گیاهان تمام مواهب خویش را در اختیار انسان ها و جانداران دیگر می گذارند، …. این نظام آفرینش است. ولی انسان می خواهد همه مواهب را به خویش اختصاص دهد و حق دیگران را برباید و در همین حال می خواهد گل سرسبد این جهان باشد. ایثار در قرآن و کلام معصومین(ع) ایثار، اصلی قرآنی است که علاوه بر چند آیه معروفی که در این باره گفته شده است، مصادیقی از آن در جای جای قرآن به چشم می خورد. آیاتی مثل: «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» : «و غذای خود را با این که علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می دهند». در این آیات، اشاره مستقیمی به ایثار نگردیده، اما به ملاک هایی که ایثار از آنها برخوردار است، توجهی جدی به عمل آمده، ملاک هایی چون «دوست داشتنی ترین چیز یا طعام برای بخشش». انسان ها در ایثار قرآنی، بر سر دو راهی انتخاب قرار دارند، آنانی که آخرت را بر دنیا ترجیح می دهند، «ایثار مثبت» و کسانی که حیات دنیوی را بر آخرت، بر می گزینند، به «ایثار منفی» دست می زنند. بدین لحاظ، ایثار در قرآن، به دو گونه «مثبت»و «منفی» بیان می شود. معروف ترین آیه «ایثار مثبت» که اصولاً به «آیه ایثار» شهرت دارد، آیه ۹ سوره شریفه حشر است که می فرماید: «و یؤثرورن علی انفسهم و لوکان بهم خصاصه» یعنی: «و آنان را برخودشان بر می گزینند هر چند بدان محتاج باشند». نظرهای مختلفی نیز در شأن نزول این آیه نقل شده است. گروهی آن را به سبب ایثار «انصار» بر «مهاجران» می دانند. عده ای آن را به حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) نسبت می دهند، و برخی آن را مربوط به جنگ احد می دانند. علامه طباطبایی، درباره تعدد این روایات معتقد است: «ظاهراً همه این روایات ازباب تطبیق آیه بر یک واقعه و داستان بوده، نه این که آیه تنها درباره فلان قصه نازل شده باشد». به نظر می رسد، شأن نزول آیه ی ایثار، وجود مبارک حضرت علی(ع) است که در کتب مختلفی بدان اشاره شده و مورد بحث قرارگرفته است. آیه ۱۶ سوره شریفه «اعلی» به ایثار منفی پرداخته است. «تؤثرون الحیاه االدنیا» یعنی «شما زندگی دنیا را برآخرت ترجیح می دهید». در ایثار منفی، برگزیدن دنیا، به سبب زشتی ها، فناپذیری و این که انسان ها را به سوی سعادت راهنمایی نمی کند، مورد سرزنش قرار می گیرد وگرنه، همه دنیا، زشتی و پلیدی نیست. همین مفهوم در آیه ۳۸ شریفه «نازعات»، و آیه ۱۰۷ سوره شریفه «نحل» نیز بیان گردیده است. آنچه از منابع حدیث شیعی از «ایثار» گفته شده، صفات عالی انسانی و برتری هایی است که «ایثارگر» نسبت به سایرین دارد. امام باقر(ع) افراد ایثارگر را جزء آن سه گروهی می دانند که وارد بهشت خدا می شوند. امیرالمؤمنین(ع) در«غررالحکم» صفات بی شماری برای ایثار و ایثارگر بیان می کند، از جمله: «الایثار غایه الاحسان» یعنی «ایثار، اوج نیکوکاری است». «ایثار جان و مال برای سلامت دین» از جمله اموری است که در احادیث ما بدان پرداخته شده است. پیامبر اسلام(ص) از ایثار، به عنوان زبور پارسایی یاد می کند. همچنین امام علی(ع) ایثار نفس را برمبنای صبر، توصیه می فرماید. در نهج البلاغه، مانند قرآن، به دو ایثار منفی و مثبت اشاره شده است. انسان هایی که دنیا را بر آخرت ترجیح می دهند، ایثار منفی، و آنان که آخرت را بر دنیا برمی گزینند ایثار مثبت می کنند. نمونه ای از «ایثار منفی» را در خطبه ۱۱۰ و «ایثار مثبت» را در نامه ۵۳، نهج البلاغه می توان ملاحظه کرد. امام سجاد(ع)، در صحیفه سجادیه، از خداوند پوزش می طلبد از این که اگر بینوایی از او چیزی خواسته و بر آن ایثار نکرده باشد. ایثار در زندگانی پیامبر(ص) و ائمه طاهرین(ع) در وجود پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) سجایای تمامی انبیاء و اولیاء جمع است. حضرت محمد(ص) در قرآن کریم، اسوه حسنه، و در نزد عرفا، سرورکائنات خوانده می شود. پیامبر گرامی اسلام(ص) رسالتی توأم با ایثار، پایداری و ایمان و یقین داشت؛ زیرا از ایمان و یقین نهفته در ضمیر همه بندگان خدا با خبر است. در زندگی پیامبر(ص)، ایثار حضرت خدیجه(س) همسر باوفایش، در راه تبلیغ و ترویج دین مبین اسلام، اهمیت خاصی دارد. یکی از بزرگ ترین اهداف ائمه طاهرین(ع) «ایثار» بوده است: «ائمه طاهرین(ع)» نور واحد هستند و هدف همه آنها یکی است، که عبارت است از تلاش، کوشش، نثار و ایثار برای احیای دین و روشن نگه داشتن چراغ مکتب» امیرالمؤمنین علی(ع) به عنوان بزرگ ترین ایثارگر تاریخ، تا بدان جا پیش رفته که آیه معروف ایثار، در شأن او همسرش فاطمه(س) نازل شده است. «لیله المبیت» یکی از نقاط درخشان ایثار حضرت علی(ع) است. امام حسن(ع) منبع لطف و سخا و کرم و مهربانی است. او همواره با ایثار مال، مستمندان را می نوازد. در مکتب اباعبدالله(ع) بالاترین مراتب ایثار، تعریف شده است. در این آیین، ایثار راهی است مقدس به سوی وصال معشوق. امام مهدی(عج) در طول غیبت صغری- که مردم در تنگدستی به سر می بردند – از ایثار مال دریغ نمی ورزیدند. یاران ایشان از ایثارگرانی هستند که نوید حضور درخشان شان را ائمه پیشین داده بودند. کتاب در «کمال الدین و تمام النعمه، ازشیخ صدق (قدس سره) از این انسان های ایثارگر که قلب هایی استوارتر از پاره های آهن دارند، به نیکی یاد شده است». ایثار بانوان گرانقدر اسلام یکی از وی‍ژگی های حضرت خدیجه(س) این بود که بر اثر تدبیر و کوشش در تجارت و امور اقتصادی، از ثروتمندان بی نظیر عصر خود بود. او در راه تحقق آرمان های اسلام، همه ثروت خود را انفاق کرد، ثروت حضرت خدیجه(س) برای پیشبرد اسلام، بسیار مفید و مهم بود، تا آنجا که پیامبر(ص) فرمود: «ما نفعنی مال قط مثل ما نفعنی مال خدیجه» : «هیچ ثروتی هرگز مرا آن گونه سود نبخشید که ثروت خدیجه(س) به من سود بخشید». حضرت فاطمه(س) فرزند بهترین بندگان خدا، و همسر بزرگ ترین ایثارگر تاریخ، خود میراث دار این گوهر گرانبهاست. آنهایی که زندگی سراسر عشق و ایثار این بانوی بزرگ جهان اسلام را بررسی می کنند، هنوز نتوانسته اند ابعاد مختلف ایثار در زندگی پر افتخار او را به نگارش در آورند. از نمونه های ایثار این بزرگ بانوی اسلام می توان ایثار در شب عروسی ایشان که پیراهن نوی خود را به سائلی داد و نیز دستنبند و پرده ی خانه خود را به فقرا ایثار کرد به خاطر آورد. حماسه کربلا، برآیندی است از ایثار و جانبازی زنان و مردان بزرگواری که جز لبیک حسین(ع) چیز دیگری در سر ندارند. حضرت زینب(س) شیرزنی است که پس از شهادت امام حسین(ع)، این قافله عشق را رهبری کرد. کوفیان که ایثار و شجاعت حضرت علی(ع) را می شناختند اکنون دختر قهرمان او را می دیدند که با چنین پشتوانه ای رسالت خویش را به انجام می رساند. ایثار یاران پیامبر(ص) پس از رسول گرامی اسلام(ص) فرهنگ متعالی «ایثار» در چهره های درخشان پیروان اسلام متبلور شد. یاسر و سمیه که پیامبر(ص) در مورد آنان فرمود: «ای آل یاسر! بردبار باشید، وعدگاه شما بهشت است». حمزه که شهادتش در جنگ احد، پیامبر(ص) را سخت متأثر کرد. جعفر طیار، برادر رشید حضرت علی(ع) که همه چیزش را وقف اسلام کرده بود، در جنگ «موته» شرکت کرد و با قطع هر دو دستش، به جمع نورانی جانبازان اسلام پیوست. عمار، در دوران خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) بود که در رکاب آن حضرت با متجاوزان و پیمان شکنان جنگید و عاقبت هم در همان جبهه شربت شهادت نوشید. ابوذر یار باوفای پیامبر(ص)، چهارمین یا پنجمین نفری است که اسلام آورد و در راه حفظ، ترویج و تبلیغ آن، از جان دست شست و عاقبت جان عزیزش را در این راه، ایثار کرد. سلمان فارسی که امام جعفرصادق(ع) از رشادت ها و ایثارهای این یار صدیق و وفادار پیامبر(ص) بسیار یاد می کرد. تجلی عشق و ایثار صحابه باوفای امام حسین(ع)، دفاع جانانه و گردش پروانه وار به دور مرادشان اباعبدالله(ع) بود. «این خصوصیت در میان همه شهدای کربلا بوده که «آثروالموت» یعنی اختیار مردن را بر زندگی ننگ آور ترجیح دادند». ایثار در دوره انقلاب اسلامی انقلاب اسلامی ایران به رهبری ایثارگر عارف، حضرت امام خمینی(ره)، یکی از ثمرات درخشان نهضت حسینی است. آنچه، انقلاب اسلامی را برتمامی انقلاب های جهان، برتری داده، «ایثار» است. ایثار تؤام با اخلاص، شیوه مقدسی است که اثرات اجتماعی فراوانی به بار می آورد. امام (ره) در این باره می فرمایند: «آن ایثار و اخلاص است که حتی در ترازوی عالم غیب هم نمی شود سنجش بشود». درنگاه امام(ره) برداشتن حجاب خودیت و مشاهده جمال جمیل خدای جل و علاء، زمینه «ایثار» توأم با حلاوت را برای انسان فراهم می کند. دفاع مقدس ملت مسلمان ایران، یکی دیگر از نقاط درخشان «ایثار» در دوران معاصر است. یکی از برکات دفاع مقدس ملت ایران، ایجاد سازمان عظیم «بسیج» بود که به معنای واقعی کلمه، روح «ایثار» را در قالب جامعه اسلامی تزریق کرد. بستر عارفانه ای که دفاع مقدس، به روی انسان های مستعد گشود، امثال «دکتر چمران» و «فهمیده» سر برآوردند. جانبازان و آزادگان از عاشق ترین و بی ادعاترین انسان های دوران معاصرند. آنان که همه هستی خویش را وقف اسلام کرده اند، تجسم عملی ایثارند. در ثواب مجروح شدن در راه خدا پیامبر(ص) می فرماید: «هر که در راه خدا مجروح شود، در روز قیامت بویش همچون بوی مشک باشد و رنگش مانند زعفران و نشان شهیدان براوست». امام (ره) درباره بانوان ایثارگر در جنگ تحمیلی فرمودند: « مقاومت و فداکاری این زنان بزرگ در جنگ تحمیلی آن قدر اعجاب آور است که قلم و بیان از ذکر آن نه عاجز، بلکه شرمسار است. اینجانب در طول جنگ، صحنه هایی از مادران، خواهران و همسران عزیز از دست داده، دیده ام که گمان ندارم در غیر این انقلاب، نظیری داشته باشد». وی‍‍ژگی های ایثارگر در متون دینی، اخلاقی و عرفانی ما، نقشی که ایثارگر ایفاء می کنند نقشی خالصانه، متواضعانه و به طور کلی متفاوت از سایر نقش هاست. اولین شرط ایفای این نقش مهم شناخت ویژگی هایی است که ایثارگر داراست. ۱-بخشش بی عوض: ایثارگر کسی است که در قبال ایثاری که می کند پاداش و عوض نمی خواهد و ایثاری که فاقد این وی‍ژگی باشد، ایثار نیست. ۲-ایثار برای ولایت: گوهر گرانقدری که با «ایثار» حفظ و حراست می شود «ولایت» است. درباره «ایثار برای ولایت» از امام باقر(ع) است که امیرالمومنین(ع) فرموده اند: شیعه ی ما آنهایند که در دوستی ما به یکدیگر، بخشش کنند….». ۳-مورد اعتماد و خنده رو بودن: در احادیث آمده است که ایثارگر کسی است که دیگران به او اطمینان کنند و او نیز خنده رویی خویش را به غیر، ایثار نماید. ۴- ایثار برای آسودگی دیگران: ایثارگر کسی است که دیگران را برخود ترجیح دادن و آسودگی ایشان را فراهم سازد. ۵-ایثار شایستگی: ایثارگر آن است که چنان چه دیگری را شایسته تر از خویش ببیند، او را برخود مقدم بدارد. ۶- ایثار و بی تفاوتی در برابر غم و شادی دنیا: ویژگی برتر ایثارگر در این است که «آگاهانه» از جان و مال و نفس خویش می گذرد و «عاشقانه» برسختی ها و گرفتاری هایی که به تبع این ایثار، دامنگیرش شود، شکیبایی می ورزد. چنان چه در این راه، مورد تمجید و تحسین قرارگیرد و همگان، روی خوش به وی نشان دهند، مغرور و مسرور نمی گردد. چرا که در نگاه عرفانی او، دنیا فانی است و خوبی ها و بدی هایش نیز چنین اند. لوازم ایثار و ایثارگر آنچه «ایثار» را از سایر سجایای روحی و معنوی، متمایز می گرداند، لوازمی است که اغلب در یک نگاه شهودی و ذوقی وجود دارد. این لوازم عبارت است از: ۱-اخلاص: «اخلاص» نه تنها اساسی ترین لازمه «ایثار» است، بلکه ایثار فاقد اخلاص، ایثار نیست. بنابراین در نگاه عرفانی، هر جا صحبت از ایثار است، منظور، ایثار بر مبنای اخلاص است. حضرت امام خمینی(ره) خطاب به رزمندگان اسلام، که زیباترین صحنه های اخلاص و ایثار را آفریدند، فرمودند: «شما با اخلاص و ایثار، جمهوری اسلامی را بیمه کردید». ۲-شجاعت: از انسان شجاع، ایثارهای شگرفی که حاکی از ایمان و اراده محکم اوست بروز پیدا می کند. از صفات مشهور ایثارگران دفاع مقدس، که جهانیان همواره بدان معترفند، «شجاعت» است. بعد دیگر «شجاعت» در اسلام، غلبه بر هواهای نفسانی است. در احادیث آمده است که «شجاع ترین مردم کسی است که بر هوای نفسش غلبه کند». بنابراین لازمه ایثار، «شجاعت» است. شجاعتی که بستر ایجاد قدرت معنوی و روحی را در فرد، سازمان می دهد. ۳-بصیرت: یکی دیگر از لوازمی که انسان ایثارگر بدان مجهز می شود تا زیباترین صحنه های انسانیت را بیافریند:«بصیرت» است. در تعریف بصیرت» گفته اند: بصیرت عبارت از نیرویی است که دل را به نور قدسی منور کند تا به وسیله آن، حقایق اشیاء و باطن آنها را مشاهده کند و آن در حکم چشم است که به وسیله آن نقش صور اشیاء و ظواهر آنها را می بیند. ۴-وفاداری: در تعریف «وفا» گفته شده: «در اصطلاح یعنی انجام اعمالی که بنده تعهد کرده باشد و نیز گفته اند: وقوف به امر الهی، یا عنایت ازلی است». موانع ایثار هر چند کسی که از این مرتبه والا برخوردار گشته، موانع درونی و بیرونی آن را از بین برده تا توانسته در این طریق مستفیض شود، اما این امر نسبی و در فرهنگ های مختلف نیز متفاوت است. موانع ایثار به دو بخش اصلی تقسیم می شود. ۱-موانع فردی: کسی که از آموزه های دینی، بهره ای نبرده باشد، شکوه و عظمت ایثار را در اعمال والدین و در معیارهای اخلاقی خانواده لمس نکرده باشد، نمی تواند در این مرتبه، کسب فیض کند. ۲-موانع اجتماعی: امروزه، بزرگ ترین مانع اجتماعی ایثار، تهاجم فرهنگی است. یکی از ابعاد تهاجم فرهنگی، «رفاه طلبی» است. رفاه طلبی، مانع بزرگی بر سر راه ایثار است. و در جوامعی که مسئولانش، بیش از مردم عادی، متأثر از پدیده منحوس تهاجم فرهنگی گردند، مشکلات آن جوامع به مراتب افزایش می یابد. زیرا چنین حرکتی الگو برداری مستقیمی بر قشر جوان و نوجوان فراهم می سازد تا جایی که شالوده جامعه، یعنی «دین» به خطر می افتد. شیوه های ایجاد ایثار ۱٫توکل برخداوند: خدای مهربان در حدود پنجاه آیه در قرآن کریم راجع به توکل بحث نموده است و در تمام آیات، مسلمانان را به امید، اطمینان، اعتماد به نفس و توجه به خداوند دعوت فرموده است. ۲٫قناعت و زندگی ساده (ساده زیستی): رسول خدا(ص) می فرماید: «طوبی لمن هدی للاسلام و کان عیشه کفافا و قنع به : خوشا به حال کسی که به اسلام هدایت شده و در زندگی به مقدار نیاز مال داشته و به همان هم قانع باشد» . ۳٫یاد معاد، و توجه به پاداش ایثارگران: قرآن کریم آن اعمالی که انسان در گذشته انجام داده، با لباس اخروی در برابر دیدگان انسان مجسم می کند و برای او جای تردید نمی گذارد، و می فرماید: « یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضدا و عملت من سوء: روزی که هر انسان، آن چه را که از خیر و شر انجام داده است در برابر خود حاضر می بیند». ۴٫توجه به فواید و ثمرات ایثار: ایثار دارای فواید و ثمرات گوناگونی است ازجمله: – برابری و مساوات: منطق اسلام این است که همه افراد بشر برابرند و بنده، خدای واحد و دارای حقوق و احترام مشترک اند. هیچ کس حتی ضعیف ترین افراد جامعه نباید مورد تجاوز و هتک حرمت و بی اعتنایی قرار گیرد. هیچ کس حق ندارد خود را انسانی بالاتر و والاتر تصور کند. اگر بشر در رفع نیازمندی های مستمندان کوشش و جدیت می کرد در جامعه مستمندی وجود نداشت. – مسئولیت های اجتماعی: دیدگاه اسلام این است که شخص مسلمان ایثار به دیگران را جزء وظیفه می داند و برای آسایش دیگران خودش را به رنج و زحمت می اندازد. او محرومیت و گرسنگی و درد و رنج را از آن جهت تحمل می کند که دیگران برخوردار باشند. – همدردی: مردان خدا و با فضیلت به تعبیر امیرالمؤمنین(ع) کوششان این است که وضع موجود مبنی بر پرخوری ظالم و گرسنگی را دگرگون سازند و این پیمان خدا است با دانایان امت. – توجه به بی ثباتی دنیا و فانی بودن مال و ثروت: عاقل کسی است که فریب دنیا را نخورد و اسیر زرق و برق دنیا نشود؛ بلکه هدف خویش را از آمدن به جهان درک کرده و به وظیفه خود عمل نماید و بداند که هرآمدنی، رفتنی به دنبال دارد. – عدم ترس از فقر و نداشتن: امام علی(ع) می فرماید: لاحاجه فیمن لیس لله فی ماله و نفسه نصیب: کسی که از جان و مالش در راه خدا استفاده نمی کند خدا را به او نیازی نیست و او را به حال خود وا می گذارد. یکی از بهترین خصلت های انسان، پایداری است. انسان باید صبر پیشه کند و برای انجام وظایف خود در هر کاری رضای خدا را در نظر داشته باشد تا پایداری در او محکم تر شود. مطالعه زندگانی ایثارگران و الگو قرارداد آنان: روح قرآن کریم و اخبار اسلامی این است که مردانی از خود گذشته را بر می انگیزد که روش انبیاء را به کار بسته، دین خدا را تجدید نمایند. میثم یکی از جانبازان راه دین و فداکاران مخلص راه ولایت و حق و عدالت بود. وی جان خود را هم بر سر حمایت از فضلیت هایی که در وجود حضرت علی(ع) و در خط ولایت آن حضرت، تجسم یافته بود، فدا کرد.