• جنگ ایران و عراق:

جنگ عراق با ایران که در ایران با نام‌های «دفاع مقدس»، «جنگ تحمیلی»، و «جنگ هشت‌ساله» و نزد اعراب با نام‌های «قادسیه صدام» و «جنگ اول خلیج» (به عربی: حرب الخلیج الأولی) شناخته می‌شود، طولانی‌ترین نبرد کلاسیک در قرن بیستم و دومین جنگ طولانی این قرن پس از جنگ ویتنام بود.

در  روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰) درگیری‌های پراکنده مرزی دو کشور با یورش همزمان نیروی هوایی عراق به ده فرودگاه نظامی و غیرنظامی ایران و تهاجم نیروی زمینی این کشور در تمام مرزها به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. پیش از آغاز جنگ روابط دو کشور به شدت تیره شده بود که خصومت شخصی صدام حسین با انقلاب و حضرت امام خمینی (رهبران دو کشور) و مهمتر از آن جاه‌طلبی‌های سیاسی عراق، و اختلافات مرزی و ایدئولوژیکی دو کشور دلایل اصلی آن بودند. این جنگ در نهایت پس از حدود ۸ سال در مرداد ۱۳۶۷ با قبول آتش‌بس از سوی دو طرف و پس از به جا گذاشتن یک میلیون نفر تلفات و ۱۱۹۰ میلیارد دلار خسارات به دو کشور خاتمه یافت.(دانشنامه جهان اسلام،۱۳۹۰)

برای شناخت هرچه بهتر ماهیت هشت سال دفاع مقدس می‌توان به دیدگاه حضرت امام(ره) اشاره نمود. حضرت امام ماهیت جنگ ایران در برابر عراق را جهاد دفاعی بیان می‌کنند. ایران برای خدا قیام کرده است، برای خدا ادامه می‌دهد و جز دفاع، جنگ ابتدائی با هیچ کس نخواهد کرد. (صحیفه نور،ج۱۶، ص۶۸).

• عملیات نظامی

عملیات‌های نظامی مجموعه‌ای از اقدامات نظامی است این اقدامات به صورت یک نقشه یا طرح نظامی تهیه می‌شوند تا یک اوضاع خاص را به نفع نیروی مربوطه تغییر دهند. عملیات‌ها به دو شکل رزمی و غیررزمی هستند و معمولاً به دلیل مسائل امنیتی از یک اسم رمز برای اشاره به آن‌ها استفاده می‌شود. عملیات‌های نظامی را به جای این که با اهداف عملیاتی واقعیشان بشناسند، غالباً با نامی که به آن مشهور شده‌اند می‌شناسند.(آموزش نظامی، ۱۳۹۰)

• مهندسی:

کاربرد خلاقانه ی اصول علمی جهت طراحی یا توسعه ساختارها، ماشین‌ها، اسباب و یا روشهای تولید و یا کلیه اموری که ترکیب این امور باشد و یا بنا کردن و یا عمل کردن به همین طریق با اشراف کامل از طرح آنها و یا پیش بینی رفتار آنها تحت شرایط عملی معین، به شکلی که همه ی آنها هدف کاربری مشخص داشته باشند و شرایط اقتصادی پروژه را در نظر بگیرند و امنیت زندگی و مالکیت را در نظر بگیرند. (روز نوشته های یک مهندس،۱۳۸۹)

• مهندسی رزمی

به شاخه‌ای از مهندسی گفته می‌شود که در صحنه عملیات نظامی و رزم، یگان های مانوری و رزمی را با تخصص خود پشتیبانی می نماید. از جمله این اقدامات شامل آماده سازی نقاط استقرار و تجمع، احداث پناهگاه ها و کمک به تسهیل و تحرک در جابجایی یگان های خودی و متقابلاً اقدامات ضد تحرک برای واحدها و یگان های دشمن می باشد.

• مهندسی رزمی سپاه پاسداران

همزمان با تشکیل سپاه پاسداران و شرکت در جنگ اولین هسته های مهندسی رزمی آن شکل گرفتند.در

اوایل جنگ که نیروهای مهندسی ارتش هنوز وارد عمل نشده بودند رزمندگان و نیروهای مردمی با ابتدایی ترین تجهیزات اولین اقدامات مهندسی رزمی را به انجام رسانیدند.سپس به مرور قسمتی در سپاه پاسداران نیز به مهندسی رزمی اختصاص یافت و این نهاد مستقل تشکیل گردید. (زراعتی, ۱۳۷۵) کارهای بدیع مانند پل بعثت و وپل خیبر و عمده کارهای مهندسی رزمی دوران دفاع مقدس توسط مهندسی رزمی سیاه و جهاد صورت گرفته است .

• پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی

جهاد سازندگی همچون سایر رده های مهندسی و دوشادوش نیروهای سپاهی و ارتشی به ایفای نقش مهندسی و رفع کمبودها و محدودیت های مهندسی در صحنه های عملیاتی جبهه های حق علیه باطل و همچون ساختار فرماندهی جنگ، قرارگاه های ۵ گانه را در مناطق مختلف راه اندازی کرد. با استفاده از ظرفیت های استانی، جهادهای استانی را نیز تجهیز، سازماندهی و اعزام به مناطق عملیاتی به منظور احداثات مهندسی و پشتیبانی در سطوح مختلف و وسیع در کنار سایر رده های مهندسی سازماندهی کرد که در بسیاری از عملیات های دفاع مقدس، بصورت مشترک و ادغامی با مهندسی سپاه و ارتش و با استفاده از ظرفیت نیروهای داوطلب و متخصص، نقش وافری را در حرکت در مقابل حصارها و کمبود امکانات و تأمین نیازهای اساسی مهندسی مناطق عملیاتی از خود بجای گذاشت. (پوری رحیم & صادقی, بی تا, ص. ۲۶)

• مهندسی رزمی ارتش

به منظور افزایش قدرت رزمی یگانهای نیروی زمینی ، قبل از انقلاب یک گروه مهندسی تحت عنوان گروه ۴۱۱ مهندسی رزمی در سال ۱۳۵۴ تشکیل و این یگان در پشتیبانی قرارگاههای عملیاتی ، مأموریتهای محوله چه در زمان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و چه در زمان جنگ تحمیلی و بعد از آن را انجام می دهد. در ساختار قدیمی نیروی زمینی جهت پشتیبانی مهندسی از لشکرها اعم از پیاده و زرهی یک گردان مهندسی رزمی شامل ارکان و گروهان ارکان و سه گروهان مهندسی رزمی و یک گروهان پل سازماندهی گردیده بود. در تیپهای مستقل نیز پشتیبانی مهندسی به عهده یک گروهان مهندس بوده که به صورت سازمانی به هر تیپ مستقل پیاده، زرهی و یا هوابرد یک گروهان مهندسی  رزمی اختصاص  می یابد.

شایان ذکر است برابر بررسی به عمل آمده همزمان با تشکیل لشکرها و تیپهای مستقل به ترتیب گردانها و گروهانهای مهندسی رزمی با ساختاری تقریباً به شکل امروزی شکل گرفته و رفته رفته با واگذاری تجهیزات و بسط سازمان تغییر ساختار یافته اند.(معین وزیری،۱۳۸۷)

• گردان مهندسی رزمی

از تشکیل دو گروهان یا بیشتر مهندسی رزمی، گردان مهندسی رزمی تشکیل می گردد. ترکیب و ساختار گردان مهندسی رزمی می تواند بسته به موقعیت شکل گیری و مأموریت های محوله متفاوت باشد. (پوریرحیم & صادقی, بی تا, ص. ۲۲)

• تیپ مهندسی

تیپ های مهندسی از یگان های عمده مهندسی رزمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دفاع مقدس است که از چند گردان تخصصی مهندسی تشکیل می شد مانند گردان راه، گردان استحکامات، گردان پل، گردان تخریب، گردان عملیات خاکی و گردان های خاص همچون تونل و حفاری و بسته به کارکرد، اقتضای میدان نبرد و منطقه ی جغرافیایی ، گردان های ویژه را نیز در خود جای می دهند.

• لشکر مهندسی

لشکری که دارای ماهیت تخصصی تیپ مهندسی است لیکن با استعداد و گردان های تخصصی بیشتر.

• مهندسی قرارگاه تاکتیکی

بخشی از قرارگاه های عملیاتی در سال های دفاع مقدس بودند که با بکارگیری کلیه ی استعدادهای یگان های مهندسی (ارتش، سپاه و جهاد) مأمور به شرکت در عملیات نظامی، آنان را  فرماندهی می کردند.

• مهندسی قرارگاه مقدم منطقه ای

بخشی از واحد سازمانی ستاد قرارگاه های مقدم مناطق جنوب، جنوب غرب، منطقه ی میانی، غرب و شمال غرب بود که مسئولیت هماهنگی فعالیت های مهندسی و یگان های مهندسی تحت کنترل عملیاتی قرارگاه را در اختیار داشت. که بعضاً دارای نیروی انسانی و ماشین آلات مهندسی نیز بوده است .

• پیوست مهندسی

طرح نوشته ای که نحوه عمل یگان های مهندسی در دستور عملیات نظامی را تعیین می کند. .

• جاده

از نگاه مهندسی رزمی، راهی را که در طراحی عملیات نظامی با تلاش تخصصی یگان های مهندسی و مقتضیات میدان نبرد ساخته می شود جاده نظامی گویند.

• پل

پل، قطعه ای از راه است که بر روی یک بریدگی واقع می شود. این بریدگی ممکن است یک تقاطع همسطح، رودخانه، شیار و دره یا … باشد.

• خاکریز

«خاکریز عارضه ای مصنوعی می باشد که از انباشتن مصالح خاکی با ارتفاع و طول و عرض متفاوت بنا به موقعیت زمانی و مکانی و به منظور حفظ افراد، وسایل، تجهیزات، امکانات، جنگ افزار، و نیز اختفاء فعالیت های خودی از دید و تیر دشمن احداث می گردد.»

• استحکامات

کلیه عوارض طبیعی و مصنوعی که به منظور حفظ جان نیروها و تجهیزات و نیز اختفاء و استمرار فعالیت

های خودی در مقابل عملیات خصمانه ی دشمن (دید و تیر دشمن) بکار می رود را استحکامات می گویند

• کانال

از نگاه مهندسی رزمی، کانال عارضه‌ای است که توسط ماشین‌آلات مهندسی و یا تجهیزات تخصصی مناسب بر روی زمین و گاهاً بر روی دژها احداث می‌شود و کاربرد های مختلفی دارد همچون کانال انتقال آب، کانال موانع.

• خندق

اصل کلمه عربی خندق، کندک فارسی بوده، یعنی کندن زمین که امروزه بیشتر در کاربرد نظامی به آن کانال گفته می شود و از نوع استحکامات موقت به شمار می آید. .

• سنگر

سنگر عبارت است از هرگونه پناهگاه طبیعی و یا مصنوعی که بتوان ازآن به عنوان محل اسکان و یا درگیری جهت نیروها و تجهیزات و همچنین حفاظت نیرو و تجهیزات از دید و تیر دشمن استفاده نمود. سنگرهای ساخته شده  یکی از انواع استحکامات نظامی است .

• پناهگاه

مکان یا سازه ای طبیعی یا مصنوعی است که برای حفاظت نفرات، تحهیزات، منابع و تاسیسات و همچنین اختفاء و استمرار فعالیت ها از اقدامات خصمانه دشمن  مورد استفاده قرار می گیرد. .

• جنگ مین

کاشت مین در میادین مین خودی با آرایش تاکتیکی، محاسبات نظامی و ابعاد مختلف و همچنین برداشت مین برای ایجاد شکاف و معبر در میادین مین دشمن در ابعاد متناسب با اهداف و نیازمندی های میدان نبرد را اصطلاحاً جنگ مین گویند.

• تخریب

از نگاه مهندسی رزمی، انهدام و از بین بردن نفرات، تجهیزات، منابع و تاسیسات دشمن با استفاده از مواد انفجاری را تخریب می نامند.

• مهندسی انفجار

مهندسی انفجار عبارت است از کلیه فعالیت هایی که در سه حوزه تخریب، جنگ مین و چک و خنثی سازی صورت می گیرد.

• موانع

هر عارضه طبیعی، مصنوعی یا اشیاء که موجب توقف، تأخیر، انحراف یا کانالیزه کردن یگان های رزمی دشمن گردد،  مانع گفته می شود.

• سد موانع

به مجموعه موانع هماهنگ طبیعی یا مصنوعی یا هر دو که که موجب توقف، تأخیر، انحراف یا کانالیزه کردن یگان های رزمی دشمن شود، اطلاق می گردد

• جنگ آب

استفاده تاکتیکی و عملیاتی از منابع آب (سیلاب ها، رودخانه ها، هورها) و هدایت آن در زمین های وسیع برای جلوگیری از پیشروی دشمن و تحرکات زمینی آن یا تثبیت مواضع خودی در زمان آفند و پدافند، عملیات آبی یا جنگ آب است.