• امام کاظم (ع) ، پس از شهادت پدرشان امام صادق (ع) به امامت رسيدند و از سال ۱۴۸ تا ۱۸۳(مدت ۳۵ سال) رهبری شيعيان را در دوران اختناق حکام بنی عباس بر عهده داشتند .
• تولد آن حضرت در سال ۱۲۷ یا ۱۲۸ و شهادتشان در سال ۱۸۳ ه. ق است .
• ایشان معاصر با چهار تن از خلفای عباسی یعنی منصور (۱۴۸ تا ۱۵۸)،مهدی (۱۵۸ تا ۱۶۹)،هادی(۱۶۹ تا ۱۷۰) و هارون الرشید (۱۷۰ تا ۱۸۳) بودندکه همگی در ضدیت با شیعه، اختناق و فشار بسیاری را متوجه امام کاظم و اصحابشان نمودند!
• تاريخ شهادت امام کاظم(ع) با مسومیت توسط هارون ، بنا به نقل شيخ صدوق، ۲۵ رجب ۱۸۳، بنا به نقل شيخ مفيد، ۲۴ رجب، و در نقل مستوفى، ۱۴ صفر بوده، ولی قول مشهور، ۲۵ رجب است.

• سردرگمی شیعیان پس از امام صادق (ع)

گر چه امام صادق (ع)در جلسات خصوصی با برخی از اصحاب خویش، بر امامت امام كاظم (ع) اشاره نمودند(ارشاد مفید، ج ۲ ، ص ۲۱۵)، لیکن بنا به دلايل سياسى، از جمله به دليل وحشتى كه از حاكميّت عباسيان وجود داشت، امام کاظم(ع) براى بسيارى از شيعيان، ناشناخته ماندند و باعث سردرگمی شیعیان شد!

دلایل سردرگمی شیعیان پس از امام صادق (ع) :

• ۱ – شدّت اختناق منصور درباره علويان، به ويژه امام صادق (ع) كه عظمت فراوانى در جامعه كسب كرده بودند.
• ۲ – دعوت و جذب شيعيان آن حضرت از طرف بعضى از فرزندان امام صادق (ع) كه بناحق داعيه امامت داشتند!
• ۳ – پراكندگى شيعيان؛ آنها در شهرهاى دور و نزديك زندگى میكردند و كسب اطمينان درباره امام واقعى، كار دشوارى بود.
• ۴ – امام صادق (ع) در وصیت خویش براى اينكه جان امام بعد از خویش را حفظ کنند، افزون بر دو فرزند خود(امام كاظم و عبد الله) منصور عباسى را نيز وصىّ خود قرار دادند(مسند الامام الکاطم، ج ۱، ص ۳۹۰) .
• ۵ – مسأله اسماعيل بن جعفر: از آنجا كه او فرزند بزرگتر امام صادق (ع) بود، شيعيان گمان میكردند كه رهبرى آينده شيعه، از آن او خواهد بود!

• انشعاب در شیعیان و بوجود آمدن نحله های فکری

اسماعيل بن جعفر كه فرزند بزرگتر امام صادق (ع) در حيات پدر، وفات كرد . در روايت آمده، امام صادق (ع) اصرار داشتند تا شيعيان با ديدن جنازه او به مرگش يقين كنند. با اين حال عده‌ اى پس از آن حضرت، با داعيه مهدويت اسماعيل و يا بهانه ‌هاى ديگر، فرقه‌ ای بنام خطابيه، باطنيّه يا اسماعيليّه در شيعه به وجود آوردند(حیات فکری و سیاسی ائمه ، جعفریان، ص ۳۸۰) .

اين عوامل دست به دست هم داد و در ايجاد انشعاب ميان شيعيان پس از شهادت امام صادق (ع) بسیار مؤثر بود، بطورى كه يكى از اصحاب امام كاظم (ع) گفت : ذهب النّاس بعد ابى عبد اللّه عليه السّلام يمينا و شمالا(عیون اخبارالرضا، ج ۱، ص ۳۱)

• سازمان وکالت

سازمان وکالت از نيمه دوم عصر امامت، يعني از زمان امام صادق (ع) به بعد آغاز به کار نمود و رفته رفته داراي نظم و گستردگي و هماهنگي بيش تري شد. در عصر امام کاظم (ع)، اين سازمان با مشکلاتي همچون دستگيري و شکنجه حضرت و برخي از وکلا مواجه شد، ولي نواحي زيرپوشش وکلا و محدوده اقتدار آنان با تشديد فعاليت ها گسترش مي يافت. وکلاي آن حضرت در نقاطي مثل کوفه، بغداد، مدينه، مصر و برخي نقاط ديگر به فعاليت مشغول بودند. آن حضرت با وجود حبس و فشارهاي موجود، توانستند تشکيلاتي را که پدر بزرگوارشان تاسيس کرده بودند، نه تنها حفظ کنند بلکه آن را گسترش دهند. این سازمان تا پايان عصر غيبت صغرا استمرار داشت .

سازمان وکالت، مجموعه اي متشکل از ایمه معصوم (ع) و عده اي از پيروان نزديک و وفادار به امام زمان خود بود که با همکاري يکديگر، تشکيلات هماهنگ و منسجمي را پديد آوردند تا با اتکاء بر آن پيشبرد اهداف اسلام را محقق سازند. وظايف اين سازمان سياسي، ديني و ارشادي ومالی بود .(نشریه تاريخ اسلام ،  بهار ۱۳۹۲ , دوره  ۱۴ , شماره  ۱ (مسلسل ۵۳) ; از صفحه ۷ تا صفحه ۴۵ .)

• زندانی شدن امام موسی کاظم (ع)

امام كاظم (ع) دو بار به دست هارون به زندان افتاده اند كه مرتبه دوم آن از سال ۱۷۹ تا ۱۸۳؛چهار سال) بطول انجاميده و به شهادت آن حضرت منجر شد. درباره مرتبه نخست زندان امام، مدّتش قيد نشده است.

دلايل زندانى شدن امام در اين دو بار كه هر دو به دست هارون بوده است عبارت است از:

۱ – سختگیری های هارون نسبت به علویان به خصوص امام موسی کاظم(علیه السلام)

۲ -نفوذ بسیار امام و علویان در میان مردم به دلیل اینکه فرزندان رسول خدا(ص) هستند(ارشاد مفید، ص ۲۸۰) .

• به شهادت رساندن امام موسی کاظم (ع)

مرحوم صدوق از جمله علل به شهادت رسيدن امام كاظم (ع) را آگاهى يافتن هارون از اعتقاد شيعيان به امامت ایشان دانسته است. هارون فهميد كه شيعيان شب و روز به خدمت امام میرسند، بخاطر ترس از دست دادن سلطنتش، آن حضرت را به شهادت رسانيد(عیون اخبارالرضا، ج ۱، ص ۱۰۰)

• سخن پایانی

توفیق پیروی کامل از معصومین (ع)، در اینست که با معارف و سیره آن امامان آگاه شده و متناسب با شرایط فعلی خویش که اسلام در معرض انواع تهدیدات انحراف و فشار استکبار مواجه می باشد ، اقدامات لازم را بعمل آورد .

• شبکه سازماندهی شده وکلا در قالب قرارگاه فرهنگی با محوریت امامان جمعه درکشور یک ضرورت اساسی بوده و بایستی اقدامات لازم با اولویت صورت پذیرد.
• همچنین با شبکه سازماندهی شده وکلا در قالب قرارگاه فرهنگی با محوریت نماینده ولی فقیه در هرکشوری وهمکاری سایر سازمان های مرتبط ( مانند سازمان ارتباطات اسلامی ، معاون فرهنگی سفارت و…) با رعایت ملاحظات خاص آن کشور اقدام گردد.
• درکشورهایی که نماینده ولی فقیه حضور ندارد ، با محوریت سازمان های انقلابی بومی صورت پذیرد.
• بایستی با استفاده از ابزارهای مختلف فیزیکی ومجازی ، نسبت به تولید معارف اسلام ناب اقدام گردیده واز طریق شبکه های مجازی انتشار یابد .
• همچنین با توجه به انبوه شبهات گوناگونی که توسط رسانه های گسترده استکباری و صهیونیستی و منافقین تولید و منتشر میشود، بایستی پاسخ های لازم تهیه و نسبت به آگاه سازی و بصیرت افزایی عمومی صورت گیرد.
• صبر واستقامت ؛ انهم در شدیدترین فشارها و حتی در زندان ، تا ایثار جان وشهادت ،می بایستی الگوی هرمسلمان ازاد اندیش در تعاملات فردی و اجتماعی و سیاسی باشد .
• زیارت با معرفت بارگاه آن امام (ع) ، در انجام رسالت زمانه مان ، تداوم راه آن امام درحد وسع و توان می باشد و تبعا درچنین شرایطی میتوان انتظار بهره و نصیب شفاعت در سرای دیگر را داشت .

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی ، مولف کتاب نظام مدیریت فرهنگی در شهر اسلامی – ایرانی ( برپایه مبانی نظری و فرایند فکری سازنده شهر اسلامی )