مهندسی نقش محوری درشکل گیری خط دفاعی ، پشتیبانی در عملیات و حین و بعد از عملیاتهای رزمندگان و نیز مناطق پدافندی و نقاط استقراری یگانها داشته و تاثیر زیادی در سهولت امر دفاع و نیز ارتقا امنیت جانی و خسارات مادی دارا بوده است .

رسالت عملیات مهندسی در به تثبیت رسانیدن عملیات های رزمندگان اسلام علیه قوای دشمن خلاصه و تفسیر می شود. به این معنی که هرگاه عملیات مهندسی نمی توانست نقش خود را به نحو احسن و طبق برنامه انجام دهد، ضمانتی برای حفظ و بقای عملیات ها وجود نداشت؛ علاوه بر آن که در حین عملیات خسارات بسیار زیادی از لحاظ جانی و مالی وارد می شد. وجود «ثبات» در جبهه ها در رابطه با عملیات مهندسی و مراحل مختلف عملیات ها متفاوت بود ولی محور اصلی تمامی فعالیت های مهندسی در مراحل مختلف جنگ، در به «تثبیت رسانیدن» خطوط عملیاتی رزمندگان اسلام مشترک بود؛ برای مثال اگر در حین عملیات، واحد مهندسی نمی توانست طبق برنامه های از پیش تعیین شده اقدام به احداث خاکریز کند، اطمینانی نسبت به حفظ دستاوردهای عملیات ها و مقاومت در مقابل پاتک های (ضد حمله) دشمن وجود نداشت. همچنین در رابطه با جاده در نقاط کور و ایجاد محورهای نفوذی و یا احداث پل بر روی رودخانه ها و آبروها جهت عبور رزمندگان و … که همه نمایانگر نقش مهندسی و رسالت عملیات مهندسی در ایجاد ثبات و تأمین در خطوط مقدم جبهه ها بود. با تقسیم مراحل مختلف عملیاتی به سه بخش «قبل از عملیات»، «حین عملیات» و «بعد از عملیات » باید اذعان داشت که واحد مهندسی در تمامی مراحل عملیات حضور داشت و مسئولیت های مختلفی را به دوش می کشید. منتها فصل مشترک تمامی فعالیت های مهندسی در عملیاتها در «تثبیت» و «تأمین» خلاصه می شد که برخی از وجوه امر تثبیت در ادامه آورده می شود:

• الف- قبل از عملیات

مصداق مشخص تثبیت در فعالیتهای مهندسی قبل از عملیات ها را می توان «آماده سازی» منطقه و … جهت عملیات رزمندگان  اسلام علیه دشمن دانست. در آماده سازی، فعالیت هایی همچون راه سازی، پل سازی، احداث اورژانس، سایت و … انجام می گرفت که در چهارچوب تثبیت خلاصه و تفسیر می شود. برای مثال می توان به احداث جاده مشهور نفوذی جهاد سازندگی در منطقه ی رملی(سنگ ریزه) در عملیات طریق القدس و همینطور احداث دو جاده نفوذی در منطقه ی کوهستانی و رملی در عملیات فتح المبین اشاره کرد” که نقش بسیار موثری در پیروزی این دو عملیات داشتند.

• ب- حین عملیات

مصداق مشخص تثبیت در فعالیت های مهندسی در حین عملیات ها، به سرانجام رسانیدن عملیات بود. به این

مصداق مشخص تثبیت در فعالیت های مهندسی در حین عملیات ها، به سرانجام رسانیدن عملیات بود. بدین معنی که اگر هماهنگ با نفوذ رزمندگان اسلام، واحد مهندسی نمی توانست موفق به احداث خاکریز شود، سرنوشت عملیات ها در پرده ابهام باقی می ماند و ضمانتی در بقای عملیات ها وجود نداشت.

• ج- بعد از عملیات

مصداق مشخص تثبیت در فعالیت های مهندسی بعد از عملیات، در حفظ و نگهداری دستاوردهای عملیات رزمندگان اسلام خلاصه می شد. (کاوشی, ۱۳۸۵, ص. ص۸۹-۹۰)

آن چیزی که اهمیت فوق العاده ای دارد و ما در جنگ به عنوان یک تجربه دقیقاً به آن رسیدیم و دیدیم که با توجه به محدودیت های فراوانی که ما در جنگ داشتیم ، تمام این ضعف را ما می توانستیم فقط با توانمندی های مهندسی مرتفع کنیم. یعنی اگر ما برتری آتش قابل توجهی نسبت به دشمن نداشتیم و یگان های ما در مقابل آتش های پشتیبانی آسیب پذیر بودند، یگانهای مهندسی می بایست هم تجهیزات را محفوظ می کردند و هم نفرات را در حداقل زمان ممکن، زمین را به نحوی آرایش بکنند که بتوانند در مقابل تیر مستقیم محفوظ باشند و در مقابل تیرهای منحنی هم حداقل آسیب را متحمل شوند. یا اگر با محدودیت های هوایی در جایی مستقر می شدیم و موظف بودیم تا آخرین توانمان آن منطقه را حفظ بکنیم آن چیزی که می توانست کمک کند به حفظ یگان و موجودیت یگان و اجرای مأموریت توانمندی های یگان های مهندسی بود. ما تقریباً پس از برقراری آرایش جنگی کامل عراق در معابر وصولی به عراق ما در بسیاری از عملیات ها از موانع عبور می کردیم به اتکای به همین توانمندی هایی که داشتیم مخصوصاً موانع آبی.

نمونه اش عملیات خیبر ونیز عملیات والفجر هشت بود. عملیات بدر که در شرق رودخانه ی دجله انجام شد. اتکای این عملیات ها و در حقیقت گلوگاه اجرای آن عملیات ها عملیات مهندسی بود که این توانمندی ایجاد شده بود و این توان را داشتند که بتوانند با یک ظرفیت قابل ملاحظه ای عملیات عبور از رودخانه را انجام بدهند. حتی من شنیدم کارشناسان خارجی که برای بازدید از مناطق جنگی ما در منطقه حضور پیدا کردند یا در محافل نظامی که صحبت شده یا در دانشگاه هایی که نیروهای ما در آن جاها چه به عنوان مدرس و چه به عنوان محصل شرکت کردند سوالات و مسائل همه ی اینها در رابطه با بحث تکنیک های عبور از رودخانه و تکنیک های عبور از موانع آبی در مراحل مختلفی بود که ما در عملیات های ۸ سال دفاع مقدس انجام دادیم.

اگر خواسته باشیم نتیجه بگیریم، یگانهای مهندسی نقطه ی اتکای یگانهای مانوری هستند و برای هر عملیاتی و برای هر مأموریتی، حضور یگانهای مهندسی راهگشا است مخصوصاً اگر یگان مهندسی از خلاقیت ها و توانمندی های ابتکاری هم حتی برخوردار باشد می تواند با استفاده از امکانات محلی که در اختیار می گیرد، کمک های بسیار موثری را به یگان ر زمنده انجام بدهد.

شهید پور شریفی فرمانده عملیات مهندسی ستاد مرکزی پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد در خصوص نقش مهندسی رزمی در دفاع مقدس میگوید: “مطلب بعدی ما نقش مهندسی رزمی است ، چون تا اسم جنگ می آید آدم به یاد تیربار، توپ و خمپاره می افتد ، حالا باید دید مهندسی رزمی چه قدر می تواند نقش داشته باشد .

• عامل بازدارنده . بعضی مواقع نقش مهندسی رزمی خیلی روشن و آشکاراست و می تواند صحنه نبرد را عوض کند ،شما درنظربگیرید که جز مشهورترین کارهای مهندسی جنگ درصدر اسلام جنگ خندق بود . این خندق با اوصافی که درتاریخ آمده برایتان شرح خواهم داد . من از بعد مهندسی یک قسمتش را برایتان بحث می کنم . وقتی مسلمان ها خندق را کندند چون دشمن ابزار عبور از این خندق را نداشت خود به خود خیال این که بیاید حمله بکند رانکرد ، یعنی مهندسی می تواند خیلی چیزهای ویژه خودش را داشته باشد ، اگردر کشورمان موشک که بغداد را بزند درست کنیم اگرحتی استفاده هم نکنیم تاثیری که می تواند داشته باشد این است که عامل بازدارنده است ، دشمن می بیند که ما داریم اگر بزند می زنیم ، او هم مجبور می شود که دستش را کوتاه کند .

• عامل سرعت. بعضی وقت ها هم مهندسی رزمی سرعت می دهد به کارمان ، سرعت دادن به کارمان به این صورت است که ما درجنگ با یک سری کارهای مهندسی می توانیم یک حمله را سرعت ببخشیم ، نمونه ای از این که البته درقسمت های بعدی بحثمان می آید جاده های نفوذی است که برادران در عملیات فتح المبین و جاهای دیگر زده بودند واین جاده شان به اصطلاح به پشت منطقه دشمن نزدیک شده بود و همین عامل باعث شده بود که در اولین تک ، بچه ها خیلی راحت توی توپخانه های دشمن پیاده بشوند و آن ها را ازکار بیندازند ، مهندسی رزمی دراین زمینه نقش خیلی موثرش را خود شما در صحنه های نبرد کاملاً به چشمتان دیده اید ، نیروی پیاده حرکت می کند می رود مواضعی را تصرف می کند ، ولی دشمن انبوه آتش را می ریزد و تعریف خیلی جالبی حضرت امام (ره)کرده بودند درعملیات کربلای ۵ به این صورت که به بچه های اطلاعات سلام رسانده بودند و تعریفی که از آن ها کرده بودند این بود که جهادگران دلاور گمنام که مواضع بی قرار رزمندگان اسلام را مستحکم می کنند ، یعنی تعریفی بود که اگر ما صدسال در جبهه هم بودیم نمی توانستیم یک تعریفی   واقعی تر و ملموس تر نسبت به کاری که برادران می کنند ، داشته باشیم یعنی این ها دستاوردهای جنگ و این ها را حفظ می کنند البته این را اگر تقسیم بکنیم ممکن است عین کار باشد یکی هم حتی بعدش ، من تیتروار می گویم با کاری که کمیته آب ما انجام می دهد تا حدودی آشنایی دارید ، کمیته آب ما می آید به وسیله آب مواضع پدافندی ما را محکم می کند ، دشمن به چه وسیله می آید جلو؟ به وسیله تانک آب را می ریزی زیرپایش و غیرقابل عبور می شود برای تانک و این سلاح که به قول یکی از برادران (آب هم جزو لشکریان الهی است ) را باید قانون مندی اش پیدا بکنیم و ببینیم چه طور می توانیم استفاده بکنیم و می بینیم در شرایطی که ما درحصر اقتصادی هستیم با یک هزینه نسبتاً کم در مقابل تهاجم تانک دشمن می توانیم بایستیم ، البته نقش های خیلی زیادی من فکر می کنم وجود دارد که خود شما هم می دانید ، چون هرکدام ماه ها و سال ها درجبهه ها حضورداشتید و می دانید که چه طور می شود که به پیروزی ها سرعت داد و پیروزی ها را حفظ کرد و چه طوری حتی دشمن را از یازیدن و نزدیک شدنشان می شود جلوگیری کرد و امروز نقش مهندسی درجنگ برای هیچ کس پوشیده نیست ، یعنی یکی ازاصلی ترین ارکان جنگ ما مهندسی رزمی است ، به مفهوم اعمش امیدواریم که انشاالله ما که به عنوان بچه های مهندسی در صحنه های عملیاتی درخدمت رزمندگان اسلام بتوانیم از این علوم و از این تجربه ها که بعضی ازآن ها به قیمت شهادت سرداران بزرگوار و بسیجیان گمنام و بلند آوازه آن ها را ملائکه الله می شناسند ، ساده به دست نیامده است به نحو احسن استفاده بکنیم و درخدمت رزمندگان باشیم ، من خواهشم این است که برادران عزیز فکر بکنند و ببینند چه نقش های دیگری در مهندسی رزمی می توانیم داشته باشیم . این مطلب خودش کمک می کند به این که ذهن ما فعال شود .
• کاربا تفکر– یعنی علاوه برشجاعت و استقامت که شرط اول حضور در صحنه نبرد است که باید داشته باشیم اگر فکر را هم سوار براین مسئله بکنیم ، نقش های خیلی مضاعفی دراین قضیه می بینیم که از آن برکت های خیلی زیادی به دست می آید و آن عده از برادرانی که توفیق بیشتری در این مسئله داشته اند موفق تربوده اند ، یعنی مهندسی ما این نیست که بگوییم فلان آقا در جنگ مهندسی است ، به دنبال این نباشید که بگویید برای ما آزمایشگاه درست کنند ، دانشکده تشکیل شود و برای ما چه بشود تا ما یک مسئله ای را فرضاً بیاییم حل بکنیم ، هنر ما به این است که از آن چیزی که داریم از آن تجربه ای که داریم از این ها درصحنه عمل و به سرعت استفاده بکنیم . حل مسئله به تنهایی خیلی وقت ها کافی نیست مهم این است که درمهندسی رزمی ما بتوانیم با سرعت و به موقع این مسائل را عمل کنیم.

• سخن پایانی

با توجه به اینکه تهدیدات دشمن در همه زمینه ها وجود دارد و احتمال وقوع حوادث غیر مترقبه محتمل می باشد ،

لذا لازم است با توجه به تجارب ارزنده دفاع مقدس ،برنامه ریزی های لازم در بخش های مهندسی لشکری و کشوری صورت گرفته واز آمادگی های لازم برخووردار باشند .

• منابع و مأخذ
• کتب

برهانیان, ع., & نجفی, ح. (۱۳۷۶). جنگ مهندسی، خاطرات، تاریخچه تشکیل و روند تکاملی واحد مهندسی لشکر ۳۱ عاشورا. واحد مهندسی لشکر ۳۱ عاشورا.

پوریرحیم, ع., & صادقی, ی. (بی تا). ایران.

توکلی, ا. (۱۳۷۳). نقش مهندسی در دفاع مقدس.

(۱۳۷۵). سرنوشت. تهران: وزارت جهاد سازندگی.

سرداری کرمانی, ج. (بی تا, ۹). تجارب مهندسی جنگ. تهران, تهران, ایران.

کاوشی, ح. (۱۳۸۵). جهاد سازندگی و جنگ. انتشارات دفاع.

معین وزیری،نصرت الله (۱۳۸۷) ارتش در عملیات فتح المبین

• مقالات

مقاله شماره ۱، مجموعه مقالات پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در ۸ سال دفاع مقدس؛ مقالات مهندسی رزمی سپاه،۱۳۷۶

مقاله شماره ۸، مجموعه مقالات پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در ۸ سال دفاع مقدس، بررسي توصيفي تحليلي انواع خاكريزهاي دفاعي، نجفی

• پایگاه اطلاع رسانی

انصاری. (۱۳۸۶). کربلای ۴. بازیابی از پایگاه حجت الاسلام انصاری راد: تاریخ مراجعه ۲۳/۰۱/۱۳۹۴ ۱۰:۰۰

http://www.ansarirad.ir/index.php/2013-12-09-20-23-35/4/82-4

ایران ویکی. (۱۳۹۳). فضای معماری. بازیابی از تاریخ مراجعه ۲۳/۰۱/۱۳۹۴ ۱۱:۰۰

http://iranwiki.net/detail/1717330/article/4

آموزش نظامی،۱۳۹۰ تاریخ مراجعه ۲۴/۰۱/۱۳۹۴ ۱۲:۰۰

http://www.amoozeshnezami.blogfa.com/post/922/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس. (۱۳۸۹, ۳ ۱۵). مهندسی رزمی در صف مقدم نبرد. بازیابی از پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس: تاریخ مراجعه ۲۳/۰۱/۱۳۹۴ ۱۴:۰۰

http://www.dsrc.ir/View/article.aspx?id=3394

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس۲, پ. ع. (۱۳۸۶, ۱۱ ۱۶). خلاقیت های مهندسی در دفاع مقدس. بازیابی از پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس تاریخ مراجعه ۲۷/۰۱/۱۳۹۴ ۱۵:۰۰

http://www.dsrc.ir/View/article.aspx?id=164

دانشنامه رشد، ۱۳۸۳، عملیات والفجر ۸، تاریخ مراجعه ۱۹/۰۱/۱۳۹۴ ساعت ۱۷:۰۰

http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1+8&SSOReturnPage=Check&Rand=0