آیت ا… ميرزا حسن شيرازی ، سيد جمال الدین اسدآبادی و امام خمینی(ره) سه شخصیت بزرگ اسلامی و تاثیرگذار معاصر در جهان پرچمداران مقاومت در برابر استکبار بوده اند . در این نوشتار بصورت اجمالی آنان معرفی و دیدگاه و راهبردشان در خصوص مقاومت اسلامی در برابر استکبار تبیین شده است :

• الف – آیت ا… ميرزا حسن شيرازی

آیت الله حاج محمد حسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ و میرزای مجدد نامی است که در اواخر قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴ بر تارک تاریخ ایران و عالمان تشیع درخشید. نام مبارک این مرجع عالم اسلام با فتوای تاریخی و اثرگذار جنبش تحریم تنباکو و پس از آن آغاز نهضت مشروطه عجین شده است. (مطهری،۱۳۶۸: ۴۵)

از جمله نقاط عطف تاریخ مبارزات ایران و همبستگی میان روحانیت و مردم، جریان تحریم تنباکو و فتوای تاریخی میرزای شیرازی است که هیمنه استکبار را شکست و خواب خوش چپاولگران انگلیسی را بر هم زد. امام خمینی (ره) در اینباره فرموده است:

«آن مرحوم (میرزای بزرگ رحمه اللّه علیه) که در سامره تنباکو را تحریم کرد، برای اینکه ایران را تـقـریـبـا در اسارت گرفته بودند، به واسطه قرار داد تنباکو، و ایشان یک سطر نوشتند که تنباکو حرام است، و حتی بستگان خود آن جائر (ناصر الدین شاه) هم و حرمسرای آن جائر ترتیب اثر دادند بـه آن فتوا، و قلیانها را شکستند و دربعضی جاها تنباکوهایی که قیمت آن هم زیاد بود، در میدان آوردنـد و آتـش زدنـد وشـکست دادند آن قرارداد را، و لغو شد قرارداد، و یک چنین چیزی و آنها دیـدنـد کـه یـک روحـانـی پـیرمرد، در کنج دهی از دهات عراق، یک کلمه می نویسد و یک ملت قیام می کند، و قراردادی که مابین شاه جائر و انگلیسیها بوده است، به هم می زند و یک قدرت این طوری دارد». (صحیفه نور، ج۱۳: ۳۵۸)

جنبش‏ تنباكو را علمای ايران آغاز كردند و با دخالت زعيم بزرگ مرحوم حاج‏ ميرزا حسن شيرازی به پيروزی نهائی رسيد . انقلاب عراق را علمای شيعه عراق‏ كه در رأس آنها مجتهد جليل القدر آقا ميرزا محمد تقی شيرازی قرار داشت‏ رهبری كردند . راستی حيرت آور و درس آموز است كه از شخصيتی مانند مرحوم ميرزا محمدتقی شيرازی ، مجسمه زهد و تقوا و تهذيب نفس و به اصطلاح‏ درونگرائی ، يكمرتبه در شرائط خاص ، شخصيتی مجاهد طلوع می‏كند كه گوئی‏ همه عمر با جهاد و مبارزه به سر كرده است . (مطهری،۱۳۶۸: ۵۵)

«در برابر این حرکت برخی از منورالفکران و رجال دولتی، زمینه واگذاری امتیازی بزرگ به یک کمپانی انگلیسی را در زمینه توتون و تنباکو فراهم می آوردند، پخش خبر اعطای امتیاز توتون و تنباکو به انگلیسی ها، موجی از نارضایتی را فراهم کرد. میرزای شیرازی که عمق اهداف و برنامه های بیگانگان برای تسلط بر کشور را درک کرده بود، طی حکمی مصرف توتون و تنباکو را حرام اعلام کرد و مردم را به مبارزه منفی با قرارداد فراخواند. همراهی مردم و علمای سراسر ایران با حکم دینی مرجعیت شیعه موجی از مقاومت را در برابر سلطه بیگانگان به وجود آورد. سرکوب جنبش، نخستین عکس العمل درباریان بود که بی اثر ماند، گام بعدی، تشکیک در اصل انتساب حکم به میرزای شیرازی بود که آن نیز با روشنگری های علما و اقدامات میرزای شیرازی ناکام ماند. مقاومت و ایستادگی ملت در مقابل دربار و بیگانگان، عاقبت آنان را مجبور به عقب نشینی کرد و هیمنه استبداد و استعمار را شکست. همین واقعه ۱۵ سال بعد مقدمه ای شد بر نهضت عدالت خواهی ملت ایران در جنبش مشروطیت».( عباسی فردویی، ۱۳۸۶: ۵۶)

• ب- سيد جمال الدین اسدآبادی

بدون ترديد سلسله جنبان نهضتهای اصلاحی صد ساله اخير ، سيد جمال الدين‏ اسدآبادی معروف به افغانی است . او بود كه بيدارسازی را در كشورهای اسلامی آغاز كرد ، دردهای اجتماعی مسلمين را با واقع بينی خاصی بازگو نمود ، راه اصلاح و چاره جوئی را نشان داد.(مطهری،۱۳۶۸: ۱۳)

نهضت سيدجمال ، هم فكری بود و هم اجتماعی . او می‏خواست رستاخيزی هم‏ در انديشه مسلمانان به وجود آورد و هم در نظامات زندگی آنها . او در يك‏ شهر و يك كشور و حتی در يك قاره توقف نكرد ، هر چند وقت در يك كشور به سر می‏برد . آسيا و اروپا و افريقا را زير پا گذاشت. (مطهری،۱۳۶۸: ۱۴)

سيد جمال مهمترين و مزمنترين درد جامعه اسلامی را استبداد داخلی و استعمار خارجی تشخيص داد و با اين دو به شدت مبارزه كرد . آخر كار هم‏ جان خود را در همين راه از دست داد . او برای مبارزه با اين دو عامل فلج‏ كننده ، آگاهی سياسی و شركت فعالانه مسلمانان را در سياست واجب و لازم‏ شمرد و برای تحصيل مجد و عظمت از دست رفته مسلمانان و به دست آوردن‏ مقامی در جهان كه شايسته آن هستند بازگشت به اسلام نخستين و در حقيقت‏ حلول مجدد روح اسلام واقعی را در كالبد نيمه مرده مسلمانان ، فوری و حياتی‏ می‏دانست. (همان : ۱۵)

سيد طرح همبستگی دين و سياست را برای دو جبهه لازم می‏دانست : جبهه‏ استبداد داخلی و جبهه استعمار خارجی . كوشش فراوان داشت كه شعور مذهبی‏ مسلمانان را برای مبارزه با استبداد و استعمار بيدار سازد و برای اين‏ برنامه ، نسبت به هر برنامه اصلاحی ديگر حق تقدم قائل بود.(همان : ۲۵)

• ج – امام خمینی (ره)

یکی از موضوعات مهم و مورد تاکید امام خمینی  راهبرد مقاومت و  استکبارستیزی می باشد .

جوامع بشری متناسب با عقیده، مسلک و آرمان خود اقدام به طبقه بندی همنوعان خود بر اساس سطح  و میزان روابط می کنند. تقسیم سایر گروه های انسانی به دشمن، دوست و…. از این نوع طبقه بندی ها است. معمولاً حکومت ها در چگونگی این تقسیم بندی ها نقش مؤثری دارند و به میزان تعاملی که با مردم سرزمین خود دارند معیار و ملاک روابط بین الملل آن ها نیز متفاوت خواهد شد. بنابراین اصول کلی روابط بین الملل برای هر جامعه و حکومتی مطابق طبقه بندی مذکور شکل می گیرد که با بررسی دقیق آن برای هر ملت می توان سیاست های کلی آن ها را در عرصه جهانی بهتر و دقیق تر مورد شناسایی قرار داد. در مدل های  غربی روابط بین الملل، غالباً منافع یک کشور به عنوان ملاک قرار می گیرد. این منافع و مضرات نیز به انواع گوناگون اقتصادی، امنیتی، اجتماعی، فرهنگی و…. قابل تقسیم است.(سعیدی، ۱۳۹۱: ۱)

در الگوی روابط بین الملل اسلامی اولین و مهمترین ملاک، مساله اعتقادی حول محور توحید و پذیرش دین اسلام است. بدین ترتیب قومیت و نژاد، منافع مادی و…. به تنهایی هیچ گونه اثری در این تقسیم بندی نخواهد داشت. واژه «استکبار» که در ادبیات سیاسی ما وارد شده است از تعالیم قرآن کریم(بقره، آیه ۳۴) مایه می گیرد. مبارزه با ظلم و نفی استکبار، از اصول اساسی اندیشه مبارزاتی امام خمینی(ره) بوده و همواره مورد تاکید قرار گرفته است.

ظلم زدایی و مبارزه با استکبار به عنوان یک مسؤلیت دینی – سیاسی(نسا، آیه ۷۶)، جدی ترین آثار را در قیام ملل مستضعف علیه نظام ظالمانه حاکم بر جهان از خود به جای گذاشته است. از نگاه قرآن مستکبرین کسانی هستند که پس از شنیدن سخنان حق دعوت الهی، نه تنها آن را نمی پذیرند بلکه معاندانه با آن ها مبارزه می کنند و امکان پذیرش آن توسط دیگران را از میان می برند.(همان:۲)

اندیشه ظلم ستیزی امام خمینی(ره) که برخاسته از تفکر دینی و باور ناب مذهبی ایشان بود، از یک سو با طرح پدیده ظلم ستیزی به عنوان تکلیف دینی(نسا، ۵۷)، موجب شد که این تفکر با غیرت دینی امت اسلامی گره خورده و برای همیشه به عنوان یکی از الزامات و تکالیف دینی نقش آفرین گردد و از سوی دیگر، روحیه مبارزه با ظلم و قدرت های استکباری را در عمق جان توده های تحت ستم کاشته و بدین سان، زمینه خیزش و جنبش های رهایی بخش و ضد استعماری را بیش از پیش فراهم سازد. مواجهه و رویارویی جدی و همه جانبه امام خمینی(ره) با دنیای استکباری و بویژه ابرقدرت آمریکا، در ابعاد نظری و عملی، تاثیرات خاص و عمیقی را در جهان و بویژه جنبش های اسلامی از خود به جای گذاشت. اگر تا قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، رویارویی با دنیای استکباری و ایستادگی در برابر غرب و آمریکا، تنها یک آرمان و ذهنیت دور از واقعیت تلقی می شد؛ با شکل گیری انقلاب اسلامی و پیروزی همه جانبه آن، جهان مستضعف به مبارزات ضد استعماری و رهایی بخش خویش امیدوار گردید و نهضت های اسلامی در عرصه جهانی جان تازه ای یافت. (سعیدی، ۱۳۹۱: ۳)

امام خمینی(ره) این نکته را چنین بازگو می نمایند: « براى من مکان مطرح نیست. آنچه مطرح است مبارزه بر ضد ظلم است. هر جا بهتر این مبارزه صورت بگیرد آنجا خواهم بود..» (صحیفه نور، ج‏۳۰۱:۵)

اگر در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) مبارزه با ظلم و استکبار به عنوان یک تکلیف دینی مطرح می گردد، طبیعی است که این امر در تقویت و دلگرمی نهضت های اسلامی نقش بارزی ایفا خواهد کرد: «خداى تبارک و تعالى ما را مکلف کرده که با این طور اشخاص، با این طور ظَلَمه، با اینهایى که اساس اسلام را دارند متزلزل مى‏کنند و همه مصالح مسلمین را دارند به باد مى‏دهند، ما مکلفیم که با این ها معارضه و مبارزه بکنیم. اگر یک وقتى هم دستمان برسد، دست به تفنگ مى‏بریم و معارضه مى‏کنیم. خودمان تفنگ به دوشمان مى‏زنیم و معارضه با آن ها مى‏کنیم‏.»( همان، ج‏۲۱:۵)

امام خمینی(ره) در هر شرایط مناسبی به روشنگری می پرداخت و اهداف شوم دشمنان را برملا می ساخت. او مسلمانان را به پاسداری از ارزش های متعالی توصیه کرد و تصمیم شیطانی دشمن را نسبت به غارت ارزش های اسلامی گوشزد نموده و فرمود: « نکته مهمى که همه ما باید به آن توجه کنیم و آن را اصل و اساس سیاست خود با بیگانگان قرار دهیم این است که دشمنان ما و جهان خواران تا کی و تا کجا ما را تحمل مى‏کنند و تا چه مرزى استقلال و آزادى ما را قبول دارند. به یقین آنان مرزى جز عدول از همه هویت ها و ارزش هاى معنوى و الهى‏مان نمى‏شناسند. به گفته قرآن کریم، هر گز دست از مقاتله و ستیز با شما بر نمى‏دارند مگر اینکه شما را از دینتان برگردانند.» (همان ، ج‏۹۰:۲۱)

·        سخن پایانی

• سوابق فلسطین و لیبی و مصر و دولت بازرگان و اصلاح طلبان در ایران در چند دهه اخیر نشان دهنده اینست که نسخه‌های سازش و مذاکره ناکام مانده وخسارات بار بوده است و نسخه مقاومت در جهان اسلام و ایران جواب داده است .
• علاوه بر مباحث اندیشمندان اسلامی ، که حجتی برای پیروان دین اسلام می باشد ، باتوجه به تهدیدات مکرر و روبه تزاید امریکا وکشورهای غربی ، مقاومت اسلامی ، تنها راه نجات کشورهای اسلامی است و هر راه دیگری از جمله سکوت و سازش ، خیانت به اسلامی تلقی میشود .

·        منابع و مأخذ

الف) کتب:

• قرآن کریم

خمینی، روح ا… (۱۳۷۳)، ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره) (ره)، چاپ ……دوم.

خمینی، روح ا… (۱۳۷۸)، صحیفه نور. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینى(ره).

خمینی، روح ا…(۱۳۶۱)، صحیفه نور. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

سجادی،عبدالقیوم(۱۳۷۸)،امام خمینی وجنبش های اسلامی. تهران:مجله علوم سیاسی.

شیخ صدوق، محمد بن علی ابن بابویه قمی(۱۳۵۴)، خصال، با ترجمه و شرح فارسی تحت نظر و ……بقلم آیت ا… كمره ای. تهران: نشر اسلامیه، چاپ ۶.

شیخ صدوق، محمد بن علی ابن بابویه قمی(۱۳۷۲)، عیون اخبار الرضا، ترجمه علی ‌اکبر غفاری. ……تهران: نشر صدوق.

فراتی، عبدالوهاب(۱۳۷۸)، رهیافتی بر علم سیاست و جنبشهای اسلامی معاصر. مرکز جهانی علوم ……اسلامی.

ب) نشریات:

سجادی، عبدالقیوم(۱۳۷۸)، « امام خمینی(ره) وجنبشهای اسلامی »، مجله علوم سیاسی، شماره ۵٫

موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)(۱۳۸۹)،« سیاست خارجی و روابط بین الملل از دیدگاه امام خمینی(ره)»، تبیان ۲۸.

این نوشتار بخشی از کتاب راهبرد مقاومت دراندیشه امام خمینی (ره) و نگاهی به جنبش حزب الله ، مهدی خان احمدی ودکتر سید جواد هاشمی فشارکی ، انتشارات جهاد دانشگاهی ؛ ۱۴۰۰ می باشد .

Mahdi Khan Ahmadi  & Dr. Seyed Jaavd Hashemi Fesharaki