در این نوشتار به آیه قران و نیز برخی احادیث ائمه اطهار(ع) و نیز بیانات رهبر انقلاب اسلامی در خصوص ماه مبارک رمضان
، برگرفته از کتاب برنامه خودسازی یک ماهه (دوره فشرده در یک ماه) تبیین شده است .
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
· رمضان در قرآن
ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است. قرآن کتابی است که هدایتگر مردم همراه با دلائل روشنِ هدایت و وسیله تشخیص حق از باطل است، پس هر کس از شما که این ماه را دریابد، باید روزه بگیرد؛ و آنکس که بیمار یا در سفر باشد، روزهای دیگری را به همان تعداد روزه بگیرد. خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد (این قضای روزه) برای آن است که شماره مقرر روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، به بزرگی یاد کنید، باشد که شکرگزار گردید. (سوره بقره آیه ۱۸۵ )
· ماه رمضان در احادیث
- ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهی است که خداوند در آن حسنات را می‌افزاید و گناهان را پاک می‌کند و آن ماه برکت است. [۱]
- رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است . [۲]
- پیامبر اسلام : «رجب شهر الله و شعبان شهری و رمضان شهر امتی» ماه رجب، ماه خداست و ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امتم
- رمضان ماهی است که : ابتدایش رحمت است و میانه‌اش مغفرت و پایانش آزادی از آتش جهنم . [۳]
- درهای آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده می‌شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد [۴] .
- اگر بنده «خدا» می‌دانست که در ماه رمضان چیست «چه برکتی وجود دارد» دوست می‌داشت که تمام سال، رمضان باشد . [۵]
- هرچیز بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است . [۶]
- هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد – روح ایمان از او جدا می‌شود . [۷]
· رمضان در بیان رهبرانقلاب اسلامی
- رمضان ماه خود سازی[۸]
- ماه رمضان فرصت خوبی برای خودسازی است.
- ما همان ماده خام هستیم که اگر روی خودمان کار کردیم و توانستیم این ماده خام را به شکل‌های برتر تبدیل کنیم، آن کار لازم در زندگی را انجام داده ایم. هدفِ حیات همین است.
- ماه رمضان زمینه بسیار خوبی است و خدای متعال این فرصت را به من و شما داده که در این ماه، چنین امکانی را برای خودسازی پیدا کنیم.
- علاوه براین که ساعات این ماه بسیار با برکت است
- و خدای متعال، از لحاظ طبیعی این لحظات و ساعات را این گونه قرار داده است، ساعات بسیار مغتنمی هم هست.
- وای به حال کسانی که روی خودشان از لحاظ علم و عمل کاری نکنند و همان طور که وارد دنیا شدند، به اضافه پوسیدگیها و ضایعات و خرابیها و فسادها که در طول زندگی برای انسان پیش می‌آید، از این دنیا بروند.
v قطعه‌ای از بهشت[۹]
- این ماه رمضان است. ماه ضیافت الله است. ماه لیلة القدر است
- ماه رمضان در هر سال، قطعه‌ای از بهشت است که خدا در جهنم سوزان دنیای مادی ما، آن را وارد می‌کند و به ما فرصت می‌دهد که خودمان را بر سر این سفره الهی در این ماه، وارد بهشت کنیم.
- بعضی همان سی روز را وارد بهشت می‌شوند. بعضی به برکت آن سی روز، همه سال را و بعضی همه عمر را.
- بعضی هم از کنار آن، غافل عبور می‌کنند که مایه تأسف و خسران است. حالا برای خودشان که هیچ، هر کس که ببیند این موجود انسانی، با این همه استعداد و توانایی عروج و تکامل، از چنین سفره با عظمتی استفاده نکند، حق دارد که متأسف شود.
v به معانی دعاها توجه کنید[۱۰]
- ادعیه رسیده از معصومین (علیهم‌السّلام) همه پرمغز، پرمضمون از لحاظ سوز و گداز عاشقانه و عارفانه است و غالباً در حد عالی، منتها جزو بهترینها یا شاید بهترینها، این دعاهائی است که از امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) رسیده است. همین دعای کمیل یا دعای صباح یا دعای مناجات شعبانیه، که من از امام (رضوان اللَّه علیه) یک وقتی پرسیدم که در بین این دعاها شما بیشتر به کدام علاقه دارید، ایشان گفتند دعای کمیل و مناجات شعبانیه. هر دو از امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) است. این راز و نیاز و سوز و گداز امیرالمؤمنین و هم مناجاتهای آن بزرگوار، حقیقتاً گدازنده است برای کسی که توجه داشته باشد و من خواهش می‌کنم جوانان عزیز ما سعی کنند معانی این کلمات و این فقرات را در این دعاها مورد توجه قرار بدهند. الفاظ دعا، الفاظ فصیح و زیبائی است؛ لیکن معانی، معانی بلندی است.
v رمضان؛ ماه همواری راه [۱۱]
- ما در طول سال و در مسیر طولانی حرکت خودمان در چالش با هواهای نفسانی، با گناهان، با فضاهای تاریکی که خودمان به دست خودمان به وجود می‌آوریم، با مشکلاتی مواجه می‌شویم. گاهی انسان برای این که حال دعا پیدا کند، مشکل دارد؛ گاهی برای این که قطره اشکی بفشاند، مشکل دارد؛ چون راه دشوار است، به وسیله خلاف‌ها و گناه‌های خود احاطه می‌شویم؛ اما قطعه ماه رمضان، آن قطعه‌یی است که حرکت در آن قطعه آسان است؛ مثل این است که در این راه دشواری که می‌خواهید به محلی یا به شهری برسید، گاهی مجبورید پیاده راه را طی کنید؛ گاهی مجبورید از آب بگذرید؛
- گاهی انسان برای این که حال دعا پیدا کند، مشکل دارد؛ گاهی برای این که قطره اشکی بفشاند، مشکل دارد؛ چون راه دشوار است، به وسیله خلاف‌ها و گناه‌های خود احاطه می‌شویم؛ اما قطعه ماه رمضان، آن قطعه‌یی است که حرکت در آن قطعه آسان است
- گاهی مجبورید از باتلاق بگذرید؛ یک جا هم می‌رسید به فرودگاهی که هواپیمای مجهزی آماده است تا شما را بی دردسر و با خیال راحت و پس از طی مسیر طولانی به مقصد برساند. آغاز ماه رمضان، رسیدن به همین فرودگاه است. خدای متعال راه را در ماه رمضان هموار کرده است و فضا را در ماه رمضان، فضای خالی از معارض قرار داده است. این روزه‌یی که شما می‌گیرید، نفس و هواهای نفسانی را به زنجیر می‌کشد؛ این عبادت‌ها، این دعاها، این خشوع‌ها، این ذکرها و این لیلة‌القدر همان وسایل همواری است که شما را فرسنگ‌ها جلو می‌برد؛ راهی را که در طول سال و در ماه‌های دیگر گاهی یک متر یک متر باید طی کنیم، می‌توانیم اگر همت کنیم و اگر خودمان را برسانیم، در ماه رمضان این راه را فرسنگ فرسنگ طی کنیم؛ لذاست که شما می‌بینید اولیای خدا از مژده رسیدن ماه رمضان خرسند می‌شدند و از فراق ماه رمضان اشک‌هایشان سرازیر می‌شد.
· در فضیلت مبارک رمضان
شیخ صدوق به سند معتبره روایت کرده از حضرت امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوار خود از حضرت امیرالمؤمنین (علیه و على اولاده السلام) که فرمود: خطبه‌اى خواند براى ما روزى حضرت رسول خدا (صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ آله) پس فرمود : اَیهاالنّاس بدرستى که رو کرده است به سوى شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش. ماهى است که نزد خدا بهترین ماه‌ها است و روزهایش بهترین روزها است و شب هایش بهترین شب‌ها است و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌ها است و آن ماهی است که خوانده‌اند شما را در آن بسوى ضیافت خدا و گردیده‌اید در آن از اهل کرامت خدا. نَفَسهاى شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عملهاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است. پس سؤ ال کنید از پروردگار خود به نیت هاى درست و دل هاى پاکیزه از گناهان و صفات زشت و ناپسند که توفیق دهد شما را براى روزه داشتن آن و تلاوت کردن قرآن در آن.
به درستى که شقى و بد عاقبت کسى است که محروم گردد از آمرزش خدا در این ماه عظیم و یاد کنید به گرسنگى و تشنگى شما در این ماه تشنگى و گرسنگى روز قیامت را و تَصدّق کنید بر فقیران و مسکینان خود و تعظیم نمائید پیران خود را و رحم کنید کودکان خود را و نوازش نمائید خویشان خود را و نگاه دارید زبان هاى خود را از آنچه نباید گفت و بپوشید دیده‌هاى خود را از آنچه حلال نیست شما را در نظر کردن به سوى آن و بازدارید گوش‌هاى خود را از آنچه حلال نیست شما را شنیدن آن و مهربانى کنید با یتیمان مردم تا مهربانى کنند بعد از شما با یتیمان شما و بازگشت کنید به سوى خدا از گناهان خود و بلند کنید دست هاى خود را به دعا در اوقات نمازهاى خود، زیرا که وقت نمازها بهترین ساعت‌ها است که نظر مى کند حق تعالى در این اوقات به رحمت به سوى بندگان خود و جواب مى گوید ایشان را هرگاه او را مناجات کند و لبّیک مى‌گوید ایشان را هرگاه او را ندا کنند و مستجاب مى‌گرداند هرگاه او را بخوانند اى گروه مردمان. به درستى که جان‌هاى شما در گروِ کرده‌هاى شما است، پس از گرو به در آورید به طلب آمرزش از خدا و پشت هاى شما گرانبار است از گناهان شما، پس سبک گردانید آنها را به طول دادن سجده‌ها و بدانید که حق تعالى سوگند یاد کرده است به عزّت و جلال خود که عذاب نکند نمازگزارندگان و سجده کنندگان در این ماه را و نترساند ایشان را به آتش جهنم در روز قیامت.
ایها النّاس هر که از شما افطار دهد روزه دار مؤمنى را در این ماه از براى او خواهد بود نزد خدا ثواب بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته. پس بعضى از اصحاب گفتند : یا رسول الله همه ما قدرت بر آن نداریم. حضرت فرمود : بپرهیزید از آتش جهنم به افطار فرمودن روزه داران اگرچه به نصف دانه خرما باشد و اگر چه به یک شربت آبى باشد ؛ به درستى که خدا این ثواب را مى دهد کسى را که چنین کند اگر قادر بر زیاده از این نباشد.
اَیها النّاسُ هر که خُلْق خود را در این ماه نیکو گرداند بر صراط آسان بگذرد در روزى که قدم‌ها بر آن لغزد و هر که سبک گرداند در این ماه خدمت غلام و کنیز خود را، خدا در قیامت حساب او را آسان گرداند و هر که در این ماه شرّ خود را از مردم باز دارد، حق تعالى غضب خود را در قیامت از او باز دارد و هر که در این ماه یتیم بى پدرى را، گرامى دارد خدا او را در قیامت گرامى دارد و هر که در این ماه صله و احسان کند با خویشان خود خدا وَصل کند او را به رحمت خود در قیامت و هر که در این ماه قطع احسان از خویشان خود بکند، خدا در قیامت قطع رحمت از او کند و هر که نماز سنّتى در این ماه بکند خدا براى او برات بیزارى از آتش جهنم بنویسد و هر که در این ماه نماز واجبى را ادا کند خدا عطا کند به او ثواب هفتاد نماز واجب که در ماه هاى دیگر کرده شود و هر که در این ماه بسیار بر من صلوات فرستد خدا سنگین گرداند ترازوى عمل او را در روزى که ترازوهاى اعمال سبک باشد و کسى که یک آیه از قرآن در این ماه بخواند ثواب کسى دارد که در ماه هاى دیگر ختم قرآن کرده باشد.
اَیها النّاسُ بدرستى که درهاى بهشت در این ماه گشاده است پس سؤ ال کنید از پروردگار که آن را به روى شما نبندد ؛ و درهاى جهنّم در این ماه بسته است. پس سؤ ال کنید از پروردگار تبارک و تعالى به تلاوت کردن قرآن مجید در شب‌ها و روزهاى این ماه و به ایستادن به نماز و جِدّ و جَهد کردن در عبادت و بجا آوردن نمازها در اوقات فضیلت و کثرت استغفار و دعا.
در روایتی از پیامبر گرامی اسلام(ص) علت نام‌گذاری ماه مبارک رمضان به “رمضان” اینگونه بیان شده است.
“این ماه را “رمضان” نامیدند چون گناهان را می‌زداید. ”
در برخی احادیث آمده است که “رمضان” یکی از نام‌های خدای سبحان است و نهی شده است که آن را بدون احترام و افزودن واژه “ماه” به کار ببرند. رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: “نگویید “رمضان” چون “رمضان” یکی از نام‌های خدای تعالی است. بلکه بگویید “ماه رمضان. ”
این ماه اهمیت خاصی نسبت به دیگر ماه‌های سال دارد و تنها ماهی است که نام آن در قرآن کریم آمده است.
ماه رمضان زمانی است برای راهنمایی مردم، بیان راه، روش هدایت و جدا ساختن حق از باطل، قرآن نازل شده است پس هر کس که این ماه را دریابد باید در آن روزه بگیرد و هر کسی بیمار و یا در سفر باشد باید به همان تعداد از روزهای دیگر را روزه بگیرد.
حضرت علی (ع) در خطبه خود در اولین روز از ماه مبارک رمضان فرمودند:”ای مردم، این ماه، ماهی است که خداوند بر ماه‌های دیگر برتری داده است همچون برتری ما خاندان اهل بیت (ع) بر دیگر مردم و ماهی است که درهای آسمان و درهای رحمت در آن گشوده شده و درهای دوزخ در آن بسته می‌شوند. این ماه شما همچون ماه‌های دیگر نیست، روزهایش برترین روزها و شب‌هایش برترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعت‌ها است. ”
برنامه خودسازی یک ماهه (دوره فشرده در یک ماه) مولف کتاب دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
[۱] بحارالأنوار، ج ۹۶، ص ۳۴۰، ح ۵.
[۲] وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۶۶، ح ۲۳
[۳] بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۲
[۴] بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۴
[۵] بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۶
[۶] اصول کافی / ج۲ / «کتاب فضل القرآن» «باب نوادر» حدیث ۹ و ۱۰
[۷] وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۱۸۱، ح ۴ و ۵ _ من لا یحضره الفقیه ج ۲ ص ۷۳، ح ۹
[۸] سخنانی حضرت آیت الله خامنه‌ای به مناسبت روز اول ماه مبارک رمضان سال ۱۳۷۱
[۹] حضرت آیت الله خامنه‌ای در دیدار روحانیان و مبلغان اعزامی به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان سال ۱۷/۱۱/۱۳۷۲
[۱۰] ۱۳۸۷/۰۶/۲۹
[۱۱] بیانات آیة‌الله خامنه ای، در خطبه‌های نماز عید سعید فطر، ۲۴/۰۸/۱۳۸۳٫
