• خلاصه زندگانی امام

امام باقر(ع) پنجمین امام معصوم  در ۱ رجب سال ۵۷ قمری در مدینه به دنیا آمد. ایشان درحالیکه خردسال بودند،در واقعه جانگذاز کربلا حضور داشتند .[۱] امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان (از سال ۹۵ق تا ۱۱۴ق) را برعهده داشتند . امام در ۵۷ سالگی در هفتم ذی‌الحجه سال ۱۱۴ق در مدينه به وسيله هشام مسموم و به شهادت رسیدند . [۲]و بعنوان سومین امام بقیع در کنار مرقد پدر و جد بزرگوار خود در جنت البقیع به خاک سپرده شدند . بقعه چهارم امام مظلوم بقیع ، حدود یکصد سال پیش در سال ۱۳۴۴ق توسط  فرقه جعلی وهابیون تخریب و پس از آن زیارت مزار ایشان نیز بشدت درمحدودیت قرار دارد .

• باقرالعلومی

مشهورترین لقب امام  ،«باقرالعلوم » به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح [۳]، این لقب را آخرین پیامبر الهی(ص) پیش از ولادتش به ایشان دادند. احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن، اخلاق از آن امام نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند. او جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان او را ۴۶۲ تن دانسته‌اند. در دوره امامت او، تدوین دیدگاه‎های شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام، تفسیر آغاز شد. [۴]

کتاب‌های متعددی درباره امام باقر(ع) منتشر شده است که مسند الامام الباقر(ع) اثر عزیزالله عطاردی از جمله آنهاست.

امام باقر(ع) جنبش علمی به وجود آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. وی در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی هاشم بود و روایات و احادیث وی در زمینه علم دین، آثار و سنت نبوی، علوم قرآن، سیره و فنون اخلاق و آداب بدان حد است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به جا نمانده بود. [۵] در این عصر بود که شیعه تدوین فرهنگ خود -شامل فقه و تفسیر و اخلاق- را آغاز کرد. [۶]  درحالیکه بعلت شرایط سخت حکام ، پیش از امام باقر(ع)، نظرات فقهی شیعه، محدود بود.

• مرجعیت علمی [۷] در پیش از انقلاب اسلامی

حوزه های علمیه قم ؛ نجف ؛ مشهد و سایر حوزه ها ؛ تا پیش از انقلاب اسلامی، مرجعیت علمی شیعه در امور فقهی و دینی بوده اند . و بیشتر بر اموزش طلاب و تبلیغات اسلامی معطوف بود . تأسیس موسسه در راه حق بود که صرفآ به امور فرهنگی می‌پرداخت و در زمینه اصول اعتقادات، فروع مذهب و مسائل مختلف اجتماعی و اقتصادی، نشریات رایگانی منتشر می‌ساخت .و یا دار التبلیغ اسلامی از مؤسسات حوزوی با هدف تربیت مبلغ برای مقابله با تبلیغات ضد دینی و ضد تشیع بود .

اقدامات سیاسی و اجتماعی محدودی نیز صورت گرفت . مانندپیشنهاد گنجاندن تعلیمات دینی در ضمن دروس مدارس و موافقت دولت با آن،پیشنهاد توقف قطارها در ایستگاه برای اقامه نماز مسافران،مقابله با نفوذ بهائیت در مراکز دولتی،حمایت از مردم فلسطین و صدور اعلامیه در این باب در ۱۳۲۷ش ومخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی شاه

• مرجعیت علمی پس از انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی رژیم شاهی که نشخوارکننده سیاستها و برنامه های کشورهای غربی بود را کنار زده و متکی بر دین اسلام ، حکومت مردم سالاری دینی را برپا کرد . امام خمینی احیاکننده اسلام ناب محمدی چنین فرمود :  “اسلام موانع بزرگ داخل و خارج محدوده خود را یکی پس از دیگری برطرف و سنگرهای کلیدی جهان را فتح خواهد کرد”. [۸] پس از رحلت امام ،  رهبر معظم انقلاب اسلامی را به عنوان یک نظریه پرداز راهبردی، سیاست‌گذار کلان و که نظام جمهوری اسلامی را رهبری می‌کند و چشم‌انداز، اهداف، شاخص‌های مدیریت و راهبردهای حرکت آن را تعیین می‌‌نماید.

بر اساس فرمایش رهبر حکیم انقلاب نخستین سند راهبردی و آینده‌نگارانه‌ی ۲۰ ساله ایران ، سند چشم‌انداز پیشرفت کشور در افق ۱۴۰۴، مصوب وابلاغ شده و به عنوان مهم‌ترین سند بالادستی نظام و به عنوان سندی ملى و تاریخى، [۹]جاده‏ای بسیار محکم به سمت آینده‌ای مطلوب‌ـ‌ممکن را ترسیم نمود .[۱۰] نقشه جامع علمی کشور در سال ۱۳۹۰ تدوین و سیاستهای کلی نظام درخصوصعلم و فناوری (نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری) را در ۱۳۹۳/۰۶/۲۹  با تاکید بر  جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان ابلاغ نمودند .و تلاشهای زیادی نیز در دوره های مختلف صورت گرفت . تا اینکه براساس گزارش پایگاه بین المللی استنادی علوم جهان اسلام، ایران در سال ۲۰۲۰ با یک درجه ارتقا، از نظر کمی در جایگاه ۱۵ تولید علم در دنیا قرار گرفت. [۱۱]

• مرجعیت علمی درگام دوم انقلاب اسلامی

امام خامنه ای شکستن مرزهای دانش, مرجعیت علمی و ایجاد تمدن‌سازی نوین اسلامی را بارها در بیانات تشریح نموده و در مطلع فجر انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ ، بیانیه گام دوم انقلاب را صادر کردند .در بخشهایی در خصوص علوم و مرجعیت ایران اسلامی چنین بیان نموده اند .

• جایگاه مرجعیّت علم و فنّاوری ایران در جهان : ( انقلاب اسلامی ) موتور پیشران کشور در عرصه‌ی علم و فنّاوری و ایجاد زیرساخت‌های حیاتی و اقتصادی و عمرانی شد که تا اکنون ثمرات بالنده‌ی آن روز به روز فراگیرتر میشود. ….. ده‌ها طرح بزرگ از قبیل چرخه‌ی سوخت هسته‌ای، سلّول‌های بنیادی، فناوری نانو، زیست‌فنّاوری و غیره با رتبه‌های نخستین در کلّ جهان،……و جایگاه مرجعیّت در آن و ده‌ها نمونه‌ی دیگر از پیشرفت، محصول آن روحیه و آن حضور و آن احساس جمعی است که انقلاب برای کشور به ارمغان آورد. ( بیانیه گام دوم ، بند ثانیا در برکات انقلاب اسلامی ، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ، ۲۲ بهمن ۱۳۹۷)
• فرمان جهاد علمی : امّا آنچه من میخواهم بگویم این است که این راه طی شده، با همه‌ی اهمیّتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. ما هنوز از قلّه‌های دانش جهان بسیار عقبیم؛ باید به قلّه‌ها دست یابیم. باید از مرزهای کنونی دانش در مهم‌ترین رشته‌ها عبور کنیم. …. ما اکنون حرکت را ‌آغاز کرده و با شتاب پیش میرویم ولی این شتاب باید سالها با شدّت بالا ادامه یابد تا آن عقب‌افتادگی جبران شود. این‌جانب همواره به دانشگاه‌ها و دانشگاهیان و مراکز پژوهش و پژوهندگان، گرم و قاطع و جدّی در این باره تذکّر و هشدار و فراخوان داده‌ام، ولی اینک مطالبه‌ی عمومی من از شما جوانان آن است که این راه را با احساس مسئولیّت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید. سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته شده و این انقلاب، شهیدانی از قبیل شهدای هسته‌ای نیز داده است. به‌پاخیزید و دشمن بدخواه و کینه‌توز را که از جهاد علمی شما بشدّت بیمناک است ناکام سازید. ( بند دوم توصیه اول گام دوم انقلاب اسلامی )
• آینده انقلاب اسلامی : عزیزان! …. دهه‌های آینده دهه‌های شما است و شمایید که باید کارآزموده و پُرانگیزه از انقلاب خود حراست کنید و آن را هر چه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمیٰ (ارواحنافداه) است، نزدیک کنید. ( عبارت هشتم درآغازبیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )

• -سخن پایانی

بررسي نظام مند بيانات مقام معظم رهبري مبین ان است که حرکت به سمت مرجعيت علمي، يک فرآيند است که براي اجراي دقيق و صحيح آن بايستي تدابیر ايشان در خصوص مرجعيت علمي و راهبردها و ديگر شرايط تحقق آن ملاک عمل قرارگیرد . همچنین پيشرفت همه جانبه کشور، ثروت آفريني و رشد اقتصادي، اقتدار ملي، عزت ملي و تشکيل تمدن اسلامي ازجمله پيامدها و نتايج تحقق مرجعيت علمي براي نظام جمهوري اسلامي مي باشد. [۱۲]

اسلام آخرین دین جهانی الهی برای نیازهای زمان درجهت تکامل انسان و جوامع بشری بوده و ایران اسلامی پرچمدار اسلام ناب محمدی گامهایی را درگام اول انقلاب برداشته و دولت انقلاب سیزدهم با پالایش الودگی های تفکرات لیبرالی وغربگرا از مراکز علمی و فناوری بازمانده از گذشته ، این مهم را سرلوحه امور قرارداده و منشا تحول جهشی قرار گیرد.

براساس آنچه شایسته اسلام است ، بایستی ایران اسلامی با اتکا به احادیث وسیره امام باقرالعلوم (ع) و سایر ائمه اطهار (ع) بر مبنای بیانیه گام دوم انقلاب به مرجعیت علوم جهانی مبدل شود؛ تا سریعتر با ایجاد تمدّن نوین اسلامی و زمینه سازی طلوع خورشید ولایت عظمیٰ (ارواحنافداه) فراهم سازد .

[۱]  تاریخ یعقوبی ، ج ۲ ، ص ۲۸۹

[۲]  فرق الشیعه نوبختی، ص ۶۱

[۳] حدیث لوحِ حضرت فاطمه زهرا(س)، از احادیث منقول از پیامبر اسلام(ص) برای اثبات امامت ائمه دوازده‌گانه شیعه.

[۴]  ویکی شیعه

[۵]  مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۷.

[۶]  جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۲۹۳

[۷]  مرجعیت علمی ایران بمعنای مراجعه‌ی جهانی به منابع علمی تولید شده توسط دانشمندان و متخصصان ایرانی و شناسایی آنها به عنوان صاحب نظریه و سبک علمی.

[۸]  صحیفه امام خمینی، جلد ۲۰ ، صفحات ۳۲۵

[۹]  بیانات رهبر انقلاب در دیدار جمعی از جوانان استان همدان، ۱۷ تیر ۱۳۸۳٫

[۱۰]  بیانات رهبر انقلاب در خطبه‌هاى نمازجمعه، ۲۴ بهمن ۱۳۸۲٫

[۱۱]  خبرگزاری صدا وسیما ؛  ۰۷ اسفند ۱۳۹۹

[۱۲]  قوام آبادي, مرتضوي نژاد, نوروزي, جوادي, ناني و عبدالحسين زاده ، الگوي مرجعيت علمي در جمهوري اسلامي ايران بر اساس بيانات مقام معظم رهبري ، مطالعات راهبردي بسيج ، پاييز ۱۳۹۴ ، شماره  ۶۸ ، ص ۶