علایی‌فعال با تاکید بر اینکه ما هنوز در موضوع دفاع مقدس و انقلاب اسلامی رمان جهانی که بتوانیم آن را عرضه جهانی کنیم نداریم، گفت: با وجود چندین جایزه و جشنواره ادبی در سطح کشور، اما جریان‌سازی ادبی صورت نمی‌گیرد که این ضعف تلقی می‌شود و باید آسیب‌شناسی و ترمیم صورت گیرد تا در این رویدادها شاهد جریان‌سازی فرهنگی باشیم.
بررسی ابعاد مختلف دومین دوره دوسالانه انتخاب کتاب جبهه مقاومت و دفاع از حرم اهل‌بیت (ع) «جایزه سردار سرلشکر پاسدار شهید حاج حسین همدانی» بهانه‌ای شد تا گفت‌وگویی را با «حسن علایی‌فعال» دبیر اجرایی این جایزه ترتیب دهیم که بخش اول آن منتشر شده بود که اینجا قابل ملاحضه است، در ادامه بخش پایانی این گفت‌وگو را می‌خوانید؛
دفاع‌پرس: یکی از اتفاقات خوب جایزه شهید همدانی برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور کارشناسان بخش‌های مختلف بود که به تببین سطح کمی و کیفی و نقاط ضعف و قوت آثار می‌پرداخت؛ به‌نظر میرسد جشنواره با برگزاری این نشست‌ها جدیدیت خود در این رویداد را نمایش داد. نتایج کارشناسی این بحث و نشست‌هاکه واکاوی مسئله ادبیات مقاومت بود چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
یکی از اقدامات خوب این دوره‌ی جایزه شهید همدانی برگزاری نشست‌های تخصصی متناسب با گروه‌های داوری بود. این اتفاق خوشایندی بود که سرداوران این رویداد پذیرفتند که در این نشست تخصصی حضور پیدا کنند و حرف‌هایی را که شاید نتوان در هر محفلی بیان کرد را عنوان کنند. به خود بنده برخی از این داوران گفتند که این نشست‌ها فرصتی است تا دیدگاه‌های تخصصیمان را در آن حوزه بیان کنیم و این اتفاق رقم خورد.
خوشبختانه شاهد هستم برخی از رویداد‌های ادبی نیز این روند را رقم می‌زنند و چنین نشست‌هایی را برگزار می‌کنند که باید آن را به فال نیک بگیریم. دوستان ما در کمیته‌ی روابط عمومی و اطلاع‌رسانی مراسم ضمن پیاده‌سازی این مباحث یک ویژه‌نامه‌ی مکتوب ارائه خواهند کرد که به‌عنوان بخشی از بازتاب این نشست‌ها خواهد بود که در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.
بیشتر بخوانید:
چرا جایزه انتخاب کتاب مدافعان حرم مهم است؟/ قدرت جمهوری اسلامی در تشکیل ائتلاف منطقه‌ای
دفاع‌پرس: اگر بخواهیم نقاط ضعف این رویدادها را بررسی کنیم شما چه چیزی را به‌عنوان مهم‌ترین نقطه ضعف تلقی می‌کنید؟
معتقدم که این مراسم و مراسم مشابه بعد از اتمام داوری‌ها و اعلام برگزیدگان به بوته‌ی فراموشی سپرده می‌شود، اما شکل درست آن باید با راه‌اندازی دبیرخانه دائمی همراه باشد تا مسئولان دبیرخانه پس از اختتامیه پیگیر موضوعات تا دوره‌ی بعدی باشند. نشست‌های تخصصی که با مراسم اختتامیه به اتمام می‌رسند همواره باید ادامه داشته باشند چراکه صاحب‌نظران این عرصه حرف‌های زیادی برای گفتن دارند که باید محمل بیان این نقطه نظرات تخصصی را فراهم کنیم.
اینکه مراسم برگزار شود و سپس همه‌چیز به فراموشی سپرد شود تا دوره‌ی بعد، این از آسیب‌های جدی است که در اغلب جوایز ادبی مشترک است. قصد داریم با همکاری دوستان این حرکت را در طول سال استمرار دهیم و برگزار اختتامیه مراسم را به‌عنوان شروع کار بدانیم.
این مراسم سایت مستقلی تحت عنوان جایزه همدانی دارد که همکاران ما فعالیت این سایت را ادامه خواهند داد و با بارگذاری محتوای مناسب آمادگی برای برگزاری مراسم دوره‌ی سوم را رقم خواهند زد. همچنین از کارکرد‌هایی که در این بحث خواهیم داشت فراهم کردن نظام موضوعاتی است که ناشرین و نویسندگان نیاز دارند؛ ما این موضوعات را در اختیارش قرار خواهیم داد تا نویسندگان براساس موضوعاتی که در اختیار دارند دست به کار تالیف و انتشار کتاب بزنند.
دفاع‌پرس: یکی از حاشیه‌های مشترک همه جشنواره‌های ادبی بحث داوری و انتخاب‌هاست؛ بلاخره بعد از داوری و اعلام نتایج همواره تعدادی معترض به نتیجه‌های صورت گرفته هستند که طبیعت این اتفاقات است؛ در جایزه شهید همدانی اعتراضی به نتیجه انتخاب کتاب‌ها صورت نگرفت؟
بنده شخصاً از حواشی استقبال می‌کنم، چون معتقدم ما یک کار بزرگ در سطح ملی را با اتمام مراسم نباید تمام شده تلقی کنیم بلکه باید حتما به مسائل حاشیه‌ای آن توجه کنیم. همان‌طوری که اشاره کردید این جایزه نیز همانند سایر جایزه‌های ادبی کشورمان به‌دور از حاشیه نبوده است. هرچند که موارد آن خیلی معدود بود، اما بالاخره اعتراضاتی وجود داشت.
نویسنده‌ی محترمی بود که نسبت به «شایسته بودن» معترض بود و عنوان می‌کرد من باید «برگزیده» تلقی شوم. یا نویسنده‌ی محترم دیگری به برگزیده شدن یک کتاب انتقاد داشت. چنین مواردی وجود داشت که باید آن‌ها را به فال نیک گرفت. حواشی همواره خوب است و باعث می‌شود دست‌اندرکاران مراسم برای تجربه‌های بعدی از این تجارت استفاده کنند چراکه اصل هدف از جوایز ارزیابی آثار است. این ارزیابی آثار نباید تحت‌شعاع هیچ امر دیگری قرار گیرد. یعنی همه‌ی تلاش دست‌اندرکاران باید معطوف به این امر باشد. حالا هرچیزی باعث می‌شود که در این امر جدیت اتفاق بیافتد را باید مورد توجه قرار داد.
ممکن است دست‌اندرکاران و گروه داوری اعتراضات وارده را درست ندانند، اما باید به آن‌ها توجه کنند و این اتفاق در این جایزه هم وجود داشته است که البته بعد از اعتراض نویسنده سرگروه داوری بخش مورد نظر ما با معترض گفتگو داشت تا بتواند او را نسبت به روند داوری قانع کند و مواردی از این دست وجود داشته است که حواشی قشنگ این جوایز بود و نشان می‌دهد کار دیده شده و مورد اهمیت قرار گرفته است که نباید ما از این نوع اعتراضات دوری کنیم بلکه باید به آن‌ها توجه کنیم و انتقاد را به‌جان بخریم و بررسی کنیم تا حق کسی ضایع نشود.
خوشبختانه داوران ما در شش گروه داوری از استاندارد‌های بسیار بالایی برخوردار بودند. یعنی اغلب داوران ما سطح تحصیلات کلاسیک، تالیفات، تجربه‌داوری متعدد داشتند که نشان می‌داد همگی از شاخصه‌های لازم برای چنین اقدامی برخوردار بودند.
ما تلاش زیادی کردیم که در شورای علمی دو سالانه جایزه شهید همدانی؛ این پارامتر‌ها را مدنظر قرار دهیم و ارزیابی و داوری‌ها به صورت ۱۰۰ درصدی محقق شود تا حق کسی ضایع نشود. در مجموع؛ این حواشی برایمان جالب و لذت بخش بود و کمک کرد کار بیشتر دیده شود و از کسانی که نسبت به موضوع انتقاد دارند و ضعف‌های کارمان را تذکر می‌دهند تشکر می‌کنم. ضمن‌اینکه پاسخ لازم را ارائه می‌دهیم، اما در مجموع از این رویکرد استقبال می‌کنیم.
دفاع‌پرس: موضوعی که مورد توجه کارشناسان در نشست‌های کارشناسی بود؛ عدم ورود جدی نویسندگان و شاعران تراز اول و برجسته کشور به موضوع مدافعان حرم بود؛ شاید به تعبیر بهتر همانطور که نویسندگان دوران دفاع مقدس از دل جنگ پدید آمدند، ظاهراً نویسندگان جریان مدافعان حرم نیز با رویش نویسندگان نسل جدید همراه بود است؛ آیا برای ورود نویسندگان باتجربه و تراز امکان ایجاد تدابیری وجود دارد؟
ما نباید عدم وورد برخی از نویسندگان به این عرصه را خرده بگیریم؛ چرا؟ بخاطر اینکه ما در جریان دفاع مقدس و مدافعان حرم موضوعات زیادی داریم. انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و جبهه مقاومت و دفاع از حرم سه سرفصل مهم این عرصه هستند. حضرت‌آقا درخصوص دفاع مقدس می‌فرمایند که: «در دفاع مقدس هزاران هزار حادثه وجود دارد»؛ آیا ما به اندازه‌ی موضوعاتی که در انقلاب، دفاع مقدس و جبهه مقاومت و مدافعان حرم وجود دارد، پژوهشگر و نویسنده داریم؟ قطعاً چنین نیست و به این اندازه نویسنده نداریم و بسیاری از موضوعات زمین خواهند ماند لذا رهبر معظم انقلاب اسلامی بحث نهضت ۱۰۰ برابری را مطرح فرمودند.
باور بفرمایید که اگر نهضت ۱۰۰ برابری تولید در این حوزه‌ها شکل گیرد باز ما شاهد وجود موضوعات بسیار زیادی خواهیم بود که از آن‌ها غفلت شده باشد. بله؛ همانطور که اشاره شد در بحث رمان، شعر و کودک و نوجوان کم‌کاری وجود دارد. البته این کم‌کاری فقط مربوط به جریان مدافعان حرم نیست بلکه در حوزه دفاع مقدس و انقلاب نیز این کمبود‌ها وجود دارد.
ما هنوز در موضوع دفاع مقدس و انقلاب اسلامی رمان جهانی که بتوانیم آن را عرضه جهانی کنیم نداریم یا کم داریم و انگشت‌شمار است. در بحث شعر و کودک و نوجوان نیز فقر زیادی داریم درصورتی که بسیاری از خانواده‌ها در این عرصه‌ها مطالبه دارند. ما باید انگیزه مادی و معنوی برای نویسندگان و ناشران ایجاد کنیم. بیش از ۱۱۰ ناشر دفاع مقدس وجود دارد؛ کدام تشکل از آن‌ها در این وضعیت تورم حمایت کرده است؟ بسیاری از ناشران در این وضعیت اقتصادی توان مالی برای انتشار کتاب‌ها را ندارند چراکه بازگشت سرمایه بسیار سخت است لذا باید دستگاه‌های ذی‌ربط و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات و صداوسیما که متولی فرهنگ عمومی هستند به این عرصه‌ها ورود داشته باشند و حمایت مادی و معنوی را به‌عمل آورند تا نویسنده و پژوهشگر دل‌گرم به ورود به این عرصه‌ها شود.
از طرفی باید نظام موضوعات را عرضه کنیم چراکه بسیاری از نویسندگان قصد ورود به حوزه دفاع مقدس و جریان مقاومت را دارند، اما موضوع و سوژه نابی برای کار ندارند که باید به آن‌ها کمک کرد. بنده اذعان به کمبود‌های موجود در عرصه شعر، رمان و کودک و نوجوان دارم و متاسفانه کمبود‌ها جدی است و دستگاه‌های ذی‌ربط حتما باید زمینه را برای ورود جدی فراهم کنند تا ناشران از تولید کتاب دفاع مقدس و جبهه مقاومت و مدافعان حرم ترس نداشته باشند و مطمئن باشند که این فرهنگ مخاطب و مشتری خودش را دارد.
دستگاه‌های فرهنگی باید در اطلاع‌رسانی درخصوص کتاب‌های خوب این عرصه تلاش کنند که متاسفانه این اتفاق رقم نمی‌خورد.
دفاع‌پرس: جریان‌سازی یکی از مهم‌ترین رویکرد‌هایی است که جشنواره‌های ادبی دنبال می‌کنند؛ شما در این زمینه جایزه شهید همدانی را موفق می‌دانید و آیا جشنواره‌های ادبی چنین کارکردی را دارند؟
یکی از اهدافی که در برگزاری چنین مراسمی دنبال می‌شود؛ جریان‌سازی فرهنگی است. من یک انتقاد اساسی به برگزاری همه جوایز ادبی دارم که توفیق چندانی در بحث جریان‌سازی و ارتقاء فرهنگ مطالعه و کتابخوانی نداشته‌اند. البته این موضوع دلایل مختلفی دارد که یکی از آن‌ها این است که وقتی این رویدادها رقم می‌خورد اولاً ناشران و نویسندگان و اهالی رسانه توجیه نمی‌شوند.
در اینجا لازم است یک خاطره را نقل کنم. بعد از جنگ ۳۳ روزه لبنان؛ یکی از خبرنگاران ارشد شبکه‌ی الجزیره درخواست مصاحبه با یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را داشت. فرمانده سپاه درخواست او را به روابط عمومی سپاه منعکس کردند. ما در روابط عمومی سپاه جلسه‌ای را با خبرنگار الجزیره برگزار کردیم تا او ضرورت مصاحبه را بیان کند.
این خبرنگار در این نشست به ما گفت: «در خلال جنگ ۳۳ روزه من دیداری با سیدحسن نصرالله داشتم؛ وقتی سید را دیدم، ایشان من را بغل کرد و گفت! قسان، ۵۰ درصد این جنگ ما [حزب‌الله] هستیم و ۵۰ درصد آن شما [خبرنگار و رسانه] هستید!». این خبرنگار به ما توضیح داد که با چه ترفند‌های رسانه‌ای سازمان ملل و دبیرکل سازمان ملل را متقاعد کرده بود که باید جنگ تمام شود و اسرائیل محکوم شود؛ این قدرت رسانه است. در این جوایز ادبی تا رسانه وجود نداشته باشد ما به اهداف‌مان نخواهیم رسید.
حضور پرحجم‌رسانه‌ها در اختتامیه جایزه شهید همدانی کمک کرد تا کار به‌خوبی دیده شود. بنابراین؛ جهت جریان‌سازی این جوایز حتماً باید تمهیدات قبلی پیش از برگزاری رویداد صورت گیرد. توجیه ناشرین، پیشکسوتان بسیار مهم است؛ حرف بسیاری از شخصیت‌ها برای اهالی نشر قابل احترام است؛ وقتی چنین افرادی نسبت به جوایز ادبی رویکرد مثبت و تبلیغی داشته باشند حتماً موجب انگیزه نویسندگان و ناشران خواهد شد. همه این موارد کمک می‌کند تا جوایز ادبی که هزینه‌های مادی و معنوی را صرف می‌کنند بتوانند جریان‌سازی کنند و منجر به ارتقاء فرهنگ مطالعه در کشور باشند.
بنده به‌عنوان یک دست‌اندرکار کوچک عرصه فرهنگ عرض می‌کنم که جوایز ادبی با رویکرد غلطی که دارند در جریان‌سازی فرهنگی توفیق زیادی نخواهند داشت. این واقعیت است که نمی‌توانند جریان‌سازی کنند چراکه توجیهات و تمهیدات لازم را تدارک نمی‌بینند و بعد از اختتامیه کار جایزه دنبال نمی‌شود. ما در جایزه شهید همدانی ۱۱ عنوان کتاب را به‌عنوان برگزیده معرفی کرده‌ایم؛ بعد از پایان کار مردم باید درجریان انتشار این آثار و برگزیده شدن آن‌ها قرار گیرند.
کتاب‌ها چقدر در رسانه ملی جایگاه پیدا می‌کنند؟
در جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی که هزینه‌های زیادی صورت می‌گیرد و برترین کتاب‌های یک سال کشور معرفی می‌شود، اما اینکه این کتاب‌ها چقدر در رسانه ملی جایگاه پیدا می‌کنند؟ دستگاه‌های ذی‌ربط مثل صدا وسیما و سازمان تبلیغات و ۵۰ دستگاه فرهنگی در سطح ملی باید این اتفاقات را رصد کنند درحالی که در برنامه‌های مختلف برای حضور و شرکت درشورا‌های راهبردی فرهنگی دعوت به‌عمل می‌آید، اما متاسفانه شرکت نمی‌کنند.
نقطه ضعف دیگر جوایز و جشنواره‌های ادبی عدم وجود آیین‌نامه‌ای برای یکسان‌سازی این رویدادهاست. متاسفانه شاهدیم در این عرصه هیچ تولیتی موجود نیست و هرکسی کار خودش را پیش می‌برد درصورتی که معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی باید در این عرصه ورود جدی داشته باشد و رویداد‌های ادبی کشور را رصد کند و به کمک آن‌ها بپردازد.
موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، کتابخانه ملی و صدا و سیما باوجود شورای کتاب، اما هیچ همکاری برای پرداختن به رویداد قبل از مراسم اختتامیه نداشتند. وقتی چنین حمایت‌هایی صورت نگیرد بسته‌ای که مدنظر برای جریان‌سازی است به صورت مطلوب شکل نمی‌گیرد لذا با وجود چندین جایزه و جشنواره ادبی در سطح کشور، اما شاهد جریان‌سازی نیستیم که این ضعف تلقی می‌شود که باید آسیب‌شناسی و ترمیم شود تا در این رویدادها شاهد جریان‌سازی فرهنگی باشیم.
انتهای پیام/ ۱۲۱
