شهید مصطفی چمران شخصیت مثال‌زدنی در عرصه علم و جهاد بود که پس از سال‌ها مبارزه در میدان‌های جنگ به آرزویش یعنی شهادت رسید.
سال ۱۳۱۱ مصطفی چمران در محله سرپولک تهران، محله‌ای در دل بازار تهران به دنیا آمد. پدرش اصالتا اهل روستای چمران در نزدیکی ساوه بود که چند سال قبل از تولد مصطفی به تهران مهاجرت کرد و در منطقه بازار آهنگر‌ها ساکن شد.
کودکی او در تهران با درس خواندن در مدرسه و کمک به پدر در کار جوراب بافی سپری شد. دوره دبستان را در مدرسه انتصاریه و دوره متوسطه را در دو مدرسه دارالفنون و البرز درس خواند و در سال ۱۳۲۹ دیپلم ریاضی گرفت. از همان زمان هوش و ذکاوتش در درس و علم مشخص شد. در کنار درس از سال ۱۳۲۵ پای درس تفسیر قرآن کریمِ آیت‌الله سید محمود طالقانی در مسجد هدایت تهران نشست و از درس منطق و فلسفه دکتر مرتضی مطهری بهره برد.
سه سال بعد از دریافت دیپلم ریاضی در سال ۱۳۳۲ با کسب رتبه ۱۵ کنکور سراسری، در رشته مهندسی الکترومکانیک دانشکده فنی دانشگاه تهران پذیرفته شد و در سال ۱۳۳۶ فارغ التحصیل شد و سال بعد به عنوان استاد در این دانشکده مشغول تدریس شد. او در اولین سال حضورش در دانشگاه از جمله دانشجویانی بود که به عضویت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه درآمد و از اعضای فعال آن شد. روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در حمله گارد سلطنتی به دانشکده فنی دانشگاه تهران جزو دانشجویان بود که به حضور ریچارد نیکسون، معاون وقت رییس‌جمهور آمریکا در این دانشگاه، اعتراض کرد.
استعداد و ضریب هوشی کم نظیر مصطفی که او را شاگرد ممتاز دانشگاه کرده بود، موجب شد تا یک سال پس از استادی در دانشگاه با استفاده از بورسیه تحصیلی در سال ۱۳۳۶ به آمریکا اعزام شود.
چمران بعد از اخذ کارشناسی ارشد در رشته برق و الکترونیک از دانشگاه‌ای اند امِ تگزاس برای تحصیل در رشته فیزیک پلاسما به دانشگاه بِرَکلی کالیفرنیا رفت و با مدرک دکتری، فارغ‌التحصیل شد. او در آنجا با یک دختر مسلمان آمریکایی به نام «تامسُن هیمن» ازدواج کرد و صاحب چهار فرزند به نام‌های رحیم، علی، جمال و روشن شد.
چمران عضو فعال سازمان دانشجویان ایران در آمریکا و همچنین عضو شورای مرکزی جبهه ملی ایران در آمریکا بود. بعد هم عضو هیات مؤسس نهضت آزادی در خارج از کشور شد.
نهضت آزادی در سال ۱۳۴۰ تشکیل شد ابراهیم یزدی، دکتر مصطفی چمران، دکتر علی شریعتی، صادق قطب‌زاده و پرویز امین که آن زمان ایران نبودیم شاخه اصلی نهضت آزادی در خارج را در بهار سال ۱۳۴۱ تاسیس کردند.
دکتر چمران چهار ماه قبل از بازداشت و تبعید اجباری آیت الله سید روح‌الله موسوی خمینی، رهبر نهضت مقاومت اسلامی ایران به شهر بورسای ترکیه، به همراه ابراهیم یزدی، محمد توسلی، ابوالفضل بازرگان، رضا رییس طوسی، علی نصر و حسین حریری، شهریار روحانی، راستین، امینیان و شریفیان برای برگزاری دوره‌های چریکی و سازماندهی مخفی در تیر ۱۳۴۳ به مصر رفت و سازمان مخصوص اتحاد و عمل مشهور به «سماع» را با ۳۱ عضو تشکیل دادند.
شکل‌گیری هسته اولیه سماع در مصر در دوره جمال عبدالناصر، پادشاه وقت مصر اتفاق افتاد. سماع بعد از پشت سر گذاشتن دوره کامل جنگ‌های نامنظم و پارتیزانی به دو دسته تقسیم شد. بخشی از این گروه چریکی به ایران برگشتند و بعضی مثل مصطفی چمران به قاهره و ابراهیم یزدی به بیروت رفتند و مدیریت کلاس‌های آموزشی و تدریس بعضی از دروس جنگ‌های پارتیزانی و چریکی را انجام دادند.
به دلیل امنیتی شدن فضای روابط ایران و مصر مصطفی چمران که مصر را ترک کرده و به آمریکا رفته بود با دعوت امام موسی صدر برای تاسیس مدرسه مهندسی در شهر صور به لبنان برگشت و رییس این مدرسه شد. او در لبنان برنامه‌های گروه سماع و سایر برنامه‌های سازمانی را شکل داد و تا سفر امام موسی صدر به لیبی و ناپدید شدنش در این کشور، در لبنان ماند، اما با ناپدید شدن او فضای سیاسی – امنیتی توسط گروه‌های چپ بر علیه چمران و گروه سماع شد و او چندین بار تهدید به مرگ شد.
در ادامه حضور شهید چمران در لبنان نقاشی شمع او، شروع آشنایی او با غاده جابر شد که در نهایت به ازدواج او با همسر لبنانی اش انجامید، ولی از او صاحب فرزندی نشد. واسطه این آشنایی و ازدواج، شخص موسی صدر و یک روحانی ایرانی به نام سید غروی بوده است.
اتفاقات لبنان بالاخره باعث برگشت دکتر چمران به ایران پس از دو دهه دوری شد. این برگشت مصادف بود با روی کار آمدن دولت موقت و انتقال ابراهیم یزدی از نخست‌وزیری به وزارت امور خارجه. مهندس مهدی بازرگان با اطلاع از حضور مصطفی چمران در ایران و به دلیل شناخت دیرینه‌ای که به واسطه عضویت او در جبهه ملی و نهضت آزادی و شناختی که از دوستیش با ابراهیم یزدی داشت، ایشان را به کار دعوت کرد و به عنوان معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب منصوب کرد و مدتی بعد به عنوان وزیر دفاع به مجلس فرستاد و با همین عنوان به پاوه رفت و غائله کردستان را در عرض ۱۵ روز با خارج کردن راه‌ها و مواضع استراتژیک کردستان از تصرف کومله و ضد انقلاب پایان داد.
در زمستان سال ۱۳۵۸ در اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت کرد و به نمایندگی از مردم تهران وارد مجلس شد. دکتر چمران مدتی بعد به عنوان نماینده رهبر کبیر انقلاب اسلامی در شورای عالی دفاع منصوب شد و مأموریت یافت تا به طور مرتب از عملکرد ارتش گزارش کار تهیه و در جلسات این شورا ارائه کند. با آغاز جنگ تحمیلی بر علیه کشورمان در شهریور ۱۳۵۹ به رهبری گروهی از رزمندگان داوطلب جبهه نبرد درآمد و با تربیت و سازماندهی آنان، ستاد جنگ‌های نامنظم را در اهواز تشکیل داد.
این ستاد به تدریج قوت گرفت و با تاسیس واحد مهندسی در عملیات‌های مهمی شرکت کرد. این واحد فنی – مهندسی در ساخت جاده‌ها و پل‌های نظامی، نصب پمپ‌های آب در کنار رود کارون و احداث یک کانال به طول حدود ۲۰ کیلومتر و عرض یک متر در کمتر از یک ماه، آب کارون را به سوی تانک‌های متجاوز بعثی تغییر مسیر داد به طوری که نیروی زمینی ارتش عراق مجبور شد چندین کیلومتر از میدان نبرد عقب‌نشینی کند و تسخیر اهواز را از سر بیرون کند.
مصطفی چمران در اردیبهشت ماه ۱۳۶۰ در آزادسازی سوسنگرد و تپه‌های الله اکبر شرکت داشت. بعد از فتح ارتفاعات الله اکبر، شهید چمران طرح تسخیر دِهْلاویه را به کمک رزمندگان ستاد جنگ‌های نامنظم به مرحله اجرا درآورد و در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ش بر اثر اصابت ترکش خمپاره دشمن در جبهه سوسنگرد ـ دهلاویه به شهادت رسید و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
