حاج محسن رفیق دوست سال ۱۳۱۹ در خانواده ای مذهبی سنتی در جنوب شهر تهران به دنیا آمد. او به تازگی ۷۸ سالگی را پشت سر گذاشته است. رفیق دوست ده ساله بود که با فداییان اسلام آشنا و در یازده سالگی همراه عده ای از اعضای فداییان اسلام در مسجد لرزاده دستگیر می شود. افسر کلانتری وقتی او را در بین تجمع کنندگان ضد شاه می بیند، تعجب میکند مأمور دستگیر کننده می گوید: این پسر خیلی شلوغ می کرد.

از آن روز ۶۷ سال میگذرد و این پسر شلوغ همه این سالها را در عالم سیاست و مبارزه گذرانده است. او پس از فداییان اسلام سراغ جبهه ملی رفت و به شاخه جوانان جبهه ملی پیوست. دیری نپایید نهضت آزادی با جذب مبارزان متدین پا به عرصه گذاشت؛ رفیق دوست یکی از آنها بود حالا ملی گرایی جبهه ملی جای خود را به تشکلی داده بود که در مرامشان ایرانی بودن را بر مسلمان بودن مقدم می داشتند. اما رفیق دوست هنوز گمشده خود را نیافته بود. او میخواست جایی باشد که مسلمان بودن به ایرانی بودن ترجیح داشته باشد. این خواسته با طلوع پیشوایی امام خمینی در سال ۱۳۲۰، تحقق یافت. او جزو اولین کسانی بود که با اشتیاق به جمع یاران امام ملحق شد. در همان زمان بود که با رهنمود امام، جمعیت هیئت های مؤتلفه اسلامی تأسیس شد؛ رفیق دوست هم یکی از اعضای این تشکل بود محسن رفیق دوست با اوج گیری مبارزات امام خمینی در سال ۱۳۴۱، همچنین قضایای فیضیه در فروردین ۱۳۴۲، و قیام ۱۵ خرداد همان سال حضور فعال و مؤثری در عرصه سیاست داشت پس از تبعید حضرت امام در ۱۳ آبان ۱۳۴۳، رفیق دوست به سمت شاخه نظامی جمعیت هیئت های مؤتلفه کشیده شد. در همین دوران بود که سازمان مجاهدین خلق متشکل از جوانان مسلمان و انقلابی پا به عرصه مبارزه گذاشت. او این سازمان را هم بی نصیب نگذاشت و با دوستش سید علی اندرزگو وظیفه تأمین اسلحه و مهمات این سازمان را به عهده گرفتند. این فعالیت تا زمان گرایش به مارکسیسم برخی از کادر اصلی سازمان در سال ۱۳۵۴ ادامه یافت.

محسن رفیق دوست اما در کنار فعالیت های مسلحانه ارتباط و رساندن وجوهات به امام در تبعید را دنبال می کرد. این رویکرد مرهون ساختار خانوادگی و برپایی جلسات مذهبی بود که در منزل او با پدر ایشان برگزار میشد و روحانیون انقلابی در آن حضور داشتند. او سرانجام در سال ۱۳۵۵ دستگیر و به حبس ابد محکوم شد. حاج محسن در سال ۱۳۵۷ پس از آزاد شدن زندانیان سیاسی در برپایی تظاهرات و راهپیماییهای بزرگ نقش داشت. در حماسه استقبال تاریخی مردم ایران از امام خمینی در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، رفیق دوست وظیفه رانندگی اتومبیل حضرت امام را در طول مسیر ۳۳ کیلومتری فرودگاه تا بهشت زهرا به عهده داشت.

این کتاب سومین جلد از خاطرات محسن رفیق دوست است که او در آن به اتفاقات دهه سوم انقلاب از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۸ می پردازد. جلد نخست و دوم کتاب خاطرات او در بردارنده مسائل و حوادث دو دهه اول و دوم پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. رفیق دوست در جلد اول کتاب، وقایع و حوادث ده سال پس از ورود حضرت امام تا سال ۱۳۶۸ را روایت کرده است. او که از مؤسسین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است در ده سال نخست انقلاب به عنوان مسئول تدارکات و سپس وزیر سپاه نقش غیر قابل انکاری را برای شکل گیری و قوام سپاه و تدارک هشت سال جنگ داشت. او که از نوجوانی پا در عرصه مبارزه سیاسی گذاشته بود حالا لباس پاسداری و نظامی به تن داشت. طبیعی بود که خاطرات او مسائل سیاسی پر فراز و نشیب آن دوران را هم از نظر دور نداشته باشد. در جلد دوم کتاب محسن رفیق دوست به بیان خاطرات خود در مورد اتفاقات سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸ پرداخت سالهایی که او مدیریت بنیاد جانبازان و مستضعفان را پس از پایان جنگ به عهده داشت. در آن دوران بنیاد اولین گامها را برای اداره هم زمان دو مجموعه بزرگ یکی اقتصادی و دیگری خدمت رسانی به جانبازان بر می داشت؛ کاری دشوار که در آن سالها برخی سؤالات و شبهات را برای اذهان ایجاد کرده بود و حالا رفیق دوست میتوانست به آنها پاسخ دهد. ضمن اینکه خاطرات او درباره این دهه نیز خالی از مسائل سیاسی و اقتصادی نبود.

اکنون جلد سوم درباره وقایع دهه سوم پس از پیروزی انقلاب اسلامی پیش روی شما خواننده گرامی است. این ده سال ناظر بر روزگاری است که جریانهای سیاسی فضای عمومی کشور را کاملا به سمت و سوی مسائل سیاسی کشانده است. اگر چه خاطرات رفیق دوست از این دهه به تبعیت از همین فضا، بیشتر رنگ و بوی سیاسی دارد، اما راوی این کتاب حالا تجربه ده سال کار نظامی و ده سال کار اقتصادی هم دارد. این ویژگی به من گوشزد می کرد که گستره سؤالهایم از این دو موضوع غفلت نکند. در این کتاب هم مانند دو کتاب پیشین، صفحات مطبوعات را به عنوان منبع سؤالهایم انتخاب کردم پرسشهای نقل شده از خبرها گزارشها و مقالات منتشر شده در مطبوعات است. آنها را بدون دخل و تصرف در متن یا پانوشتها آورده ام برخی موضوعات و اصطلاحات هم در حد حوصله خوانندگان در پانوشتها توضیح داده شده است.

نخستین گفت و گویم با حاج محسن رفیق دوست در دی ماه ۱۳۸۸ انجام شد. نه سال از آن روز میگذرد. امیدوارم ثمره این کوشش به ساله بتواند دریچه ای برای عموم مخاطبین از نسل اول تا نسلهای بعد از انقلاب بگشاید و از لابه لای خاطرات یکی از بازیگران قدیمی عصر انقلاب به یافته های خود برای شناخت تاریخ سی ساله پس از پیروزی انقلاب بیفزایند خاطرات محسن رفیق دوست بی تردید می تواند برای مورخین هم در بسیاری از وقایع آن سالها روشنگری کند. همان طور که آقای هدایت الله بهبودی در آیین رونمایی از جلد اول گفت، انتشار این کتاب میتواند گامی برای ثبت خاطرات پس از پیروزی انقلاب باشد.

این کتاب فراهم آمده از ۲۱ جلسه مصاحبه در مجموع حدود ۴۰ ساعت گفت وگو با حاج محسن رفیق دوست است که از سیزدهم دی ماه ۱۳۹۵ تا بیست و یکم مرداد ۱۳۹۷ انجام شده است. در این گفت و گوها هم آقای رفیق دوست یادآور شد:

آنچه را نمی دانم میگویم نمیدانم و آنچه را میدانم و نمی خواهم بگویم می گویم نمی توانم بگویم به رسم سپاس گزاری ابتدا از راوی گرامی جناب حاج محسن رفیق دوست یاد میکنم که در این سالها ضمن همراهی با شکیبایی مثال زدنی خود فضایی را در روند گفت وگوها ایجاد کرد تا راه رکگویی و کنایه گویی برایم هموار باشد. همین خصلت سبب شد برای طرح هر پرستی ملاحظه نداشته باشم پس از ایشان سپاس گزار دوست قدیمی و استاد عزیزم هدایت الله بهبودی هستم که بیشترین سهم را برای بنیان و استمرار این کوشش داشت همچنین از همه عزیزانی که دستی در شکل گیری و انتشار این کتاب داشته اند متشکرم در نهایت از دختران دلبندم مریم و یاسمن که با دقت و امانتداری کار مکتوب سازی نوارهای مصاحبه و مقابله ها را انجام داده اند، تشکر میکنم. سعید علامیان ۱۳۹۷