محسن فخری‌زاده مهابادی (۱۳۳۶ – ۷ آذر ۱۳۹۹) عضو ارشد سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران بود. او در تاریخ ۷ آذر ۱۳۹۹ ترور شد و در پی شدت جراحات به شهادت رسید.[۳] او پیش از شهادت ریاست سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع را برعهده داشت.[۴] فخری‌زاده یکی از پنج شخصیت ایرانی بود نامش […]
محسن فخری‌زاده مهابادی (۱۳۳۶ – ۷ آذر ۱۳۹۹) عضو ارشد سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران بود. او در تاریخ ۷ آذر ۱۳۹۹ ترور شد و در پی شدت جراحات به شهادت رسید.[۳] او پیش از شهادت ریاست سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع را برعهده داشت.[۴]
فخری‌زاده یکی از پنج شخصیت ایرانی بود نامش در فهرست ۵۰۰ نفرهٔ قدرتمندترین افراد جهان که از سوی نشریه آمریکایی فارن پالیسی منتشر می‌شود، قید شده بود. در قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت که در تاریخ ۲۴ مارس ۲۰۰۷، علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران تصویب شده نام وی جزو افراد تحریم شده قرار داده شده بود.[۵]
پیشینه
رسانه‌های جمهوری اسلامی دربارهٔ زندگی او اطلاعات چندانی منتشر نکردند. تنها گفته شده که او متولد ۱۳۳۶ در قم است و از فرماندهان سپاه پاسداران در زمینه موشکی بود و پیش از ورود به برنامه اتمی ایران، به همراه حسن تهرانی مقدم به کره شمالی سفر کرد و در نتیجه برنامه موشک سازی ایران را با همکاری کره شمالی و لیبی پایه‌گذاری کرد. در دوره احمدی‌نژاد به همراه فریدون عباسی دوانی وارد برنامه اتمی ایران شد. گفته می‌شود که او با شهرام امیری همکار بوده‌است. شورای ملی مقاومت ایران، در سال ۱۳۹۷ گفت که او در سومین آزمایش بمب اتمی کره شمالی به این کشور سفر کرده‌است.[۶]
دو ماه پیش از ترور در روز جمعه ۲۵ مهرماه ۱۳۹۹، شورای ملی مقاومت ایران، وابسته به سازمان مجاهدین خلق، در یک کنفرانس مطبوعاتی در واشینگتن از فعالیت دو سایت هسته‌ای ایران در شرق تهران و شهر آباده فارس برای «تولید سلاح اتمی» خبر داد. یکی از اعضای شورای ملی مقاومت، با نشان دادن تصاویر ماهواره‌ای گفت که ساخت تأسیسات سرخه حصار در شرق تهران از سال ۲۰۱۲ آغاز شده و بخشی از فعالیت‌های سازمان «پژوهش‌های نوین دفاعی» از سال ۲۰۱۷ به آن منتقل شده‌است. وی اضافه کرد که مرکز سرخه حصار تهران در اختیار «سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی» موسوم به «سپند» است و محسن فخری زاده مهابادی مسئولیت این سازمان را به عهده دارد. او همچنین به سایت دیگری به نام مریوان در نزدیکی شهر آباده در استان فارس اشاره کرده که به گفته او در سال گذشته میلادی به دلیل نگرانی از تأیید آثار آزمایش‌های مرتبط با تولید سلاح هسته‌ای تخریب شده‌است. براساس این گزارش این سایت و منطقه اطراف آن در اختیار سپاه پاسداران است. سازمان مجاهدین خلق پیشتر در مهرماه سال ۱۳۹۳ در خصوص «سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی» گفته بود، سپند «وابسته به وزارت دفاع است و بر کلیه بخشهای طراحی و عملیاتی کردن وجوه نظامی اتمی حکومت ایران نظارت دارد.».[۷]
آمریکایی‌ها، او را «صندوقچهٔ اسرار» برنامه هسته‌ای ایران قلمداد می‌کردند که همواره در تعیین موضع ایرانی‌ها در مذاکرات، نقشی مخفیانه ولی مؤثری داشته‌است. طبق نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا زمانیکه با فخری‌زاده گفتگوی مستقیم انجام نشود، نمی‌توان در میزان ورود ایران به دانش هسته‌ای، اظهار نظر کرد.[۸] او به همراه سیدعباس شاهمرادی زواره استاد دانشگاه صنعتی شریف، مهم‌ترین نام‌های مطرح از افرادی هستند که غربی‌ها به دنبال مصاحبه بودند. او توسط غربی‌ها با رابرت اُپنهایمر، کارشناس فیزیک آمریکایی مقایسه می‌شود که در دهه ۴۰ میلادی کار نظارت بر ساخت بمب اتم در آمریکا را برعهده داشت.[۹] در سال ۲۰۲۰، نشریه دیلی‌میل با انتشار یک سند اعلام کرد که در این سند که خطاب به فخری‌زاده به عنوان شخصیت اصلی برنامه هسته‌ای ایران است، اطلاعات مهمی دربارهٔ تلاش ایران برای ساخت بمب هسته‌ای دیده می‌شود. اسرائیل گفته‌است که این یکی از ده‌ها هزار سند مربوط به برنامه هسته‌ای ایران پیدا است که در سال ۲۰۱۸ توانسته از ایران سرقت کند.[۱۰] در آن زمان بنیامین نتانیاهو در جریان تشریح عملیات سرقت اسناد اتمی ایران توسط موساد، از فخری‌زاده به عنوان «مغز متفکر برنامهٔ هسته‌ای ایران» نام برده بود.[۱۱]
منابعی در بحث ساخت بمب اتمی توسط جمهوری اسلامی بر فعالیت‌های فخری‌زاده تمرکز داشته‌اند و نقش وی را پررنگ می‌دانند. اعطای القابی مانند اوپنهایمر ایران، عبدالقدیر خان ایران یا پدر برنامه هسته‌ای نظامی ایران بخشی از این کارزار تبلیغاتی است. از سوی دیگر کارشناسانی در سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای اسناد منتشر شده از برنامه هسته ای ایران را ساخته سازمانهای اطلاعاتی غربی می‌دانند. یوسی ملمن و مئیر جاودانفر از تحلیلگران امور امنیتی در اسرائیل نیز بر این عقیده اند که اسناد مذکور که از فخری زاده نیز نام برده شده‌است ساختگی است.[۱۲]
نشریه انگلیسی ساندی تایمز در فروردین ۱۳۸۷ با اشاره به اسنادی، که ادعا می‌شود از یک دستگاه لپ‌تاپ ایرانی‌ها به دست آمده، فخری‌زاده را یک افسر سپاه پاسداران و استاد دانشگاه امام حسین تهران و به عنوان «پدر برنامه هسته‌ای نظامی ایران» معرفی کرده و مدعی شد: «سرویس‌های اطلاعاتی غرب معتقدند ایران در صدد تولید یک کلاهک هسته‌ای با توان نابودسازی هر شهری در خاورمیانه است که مسئولیت این برنامه بر عهده محسن فخری‌زاده مهابادی، مدرس فیزیک دانشگاه امام حسین تهران، قرار دارد و از این روی، می‌توان وی را پدر تولید کلاهک اتمی ایران نامید.» اما محمد البرادعی رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کتاب خاطرات خود The Age of Deception: Nuclear Diplomacy in Treacherous Times می‌گوید که «مشکل اینجا بود که هیچ‌کس نمی‌دانست که آیا این اسناد واقعی هستند»؟[۱۳] موضوع اسناد لپ تاپ که ادعا می‌شد مربوط به برنامه هسته‌ای ایران بوده‌است و در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ منتشر شد برای سالها حل نشده باقی مانده تا آنکه در سال ۲۰۱۴ وزیر خارجه وقت آلمان گفت که این اسناد از سوی سازمان مجاهدین خلق به دستگاه اطلاعاتی آلمان داده شده بود. یک مقام سابق سازمان انرژی اتمی نیز گفت که این اسناد احتمالاً از کشور دیگری نشات می‌گرفت. این سازمان شماره پاسپورت و شماره تلفن منزل فخری‌زاده را نیز منتشر کرد.[۱۴] اما یک کتاب دربارهٔ تاریخچه موضوع و روزنامه نگارانی همچون Connie Bruck و سیمور هرش در نوشتار خود اشاره می‌کنند که منبع واقعی این اسناد جعلی موساد بوده‌است. موساد تلاش داشت با انتشار این اسناد از سوی سازمان مجاهدین خلق نقش خود را در این موضوع مخفی کند.[۱۵][۱۶] بنا به گفته رسانه‌های غربی در آن سال، فخری‌زاده مدیریت طرحی با عنوان «پروژه ۱۱۱» به منظور تولید یک کلاهک هسته‌ای با توان انفجار در ارتفاع ۲ هزار فوتی و تخریب یک منطقه وسیع را برعهده داشته‌است.
فخری‌زاده از جمله افرادی است که نام وی با ادعای دخالت وی در برنامه هسته‌ای، در فهرست تحریم‌های شورای امنیت قرار داده شده و آژانس بر مصاحبه با وی اصرار داشته‌است.[۱۷]
در کنار امیر حاتمی، وزیر دفاع
به ادعای وزیر دفاع ایران، او با وزارت بهداشت جهت ساخت کیت تشخیص و واکسن کرونا همکاری داشت.[۱۸][۱۹][۲۰]
اقدامات موساد
فخری‌زاده سالها توسط موساد زیر نظر بوده و هدف شماره یک اسرائیل بوده‌است.[۲۱] یوسی ملمن کارشناس و تحلیل‌گر ارشد نظامی-امنیتی روزنامه هاآرتص نوشت موساد یک بار دیگر نیز برای ترور وی اقدام کرده بود که ناکام ماند.[۲۲] ترور وی در سالگرد ترور دیگر دانشمند هسته‌ای ایران مجید شهریاری روی داد که اسرائیل در کانون اتهام اقدام بدان قرار دارد.[۲۳][۲۴]
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، محسن فخری‌زاده را به عنوان مدیر پروژهٔ آماد معرفی کرده و اشاره کرده بود که او به عنوان رئیس سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی (سپند) بسیاری از چهره‌های کلیدی برنامه هسته‌ای ایران را در مجموعهٔ خود داشته‌است.[۴] محمدجواد ظریف در موضع‌گیری پس از ترور فخری‌زاده گفت: «نشانه جدی از نقش اسرائیل در ترور وجود دارد».[۲۵]
ترور
فخری‌زاده در عصر ۷ آذر ۱۳۹۹ در شهر آبسرد، شهرستان دماوند ترور شد.[۲۶] در جریان این ترور در میدان خلیج فارس شهر آبسرد، ابتدا یک خودروی نیسان کنار خودروی فخری‌زاده منفجر شده و بعد از آن شخصی [یا اشخاصی] دیگر از داخل یک خودرو در سمت دیگر خیابان خودروی حامل فخری‌زاده را به رگبار بسته‌اند.[۲۷][۴] بر اساس گزارش خبرگزاری تسنیم در جریان این درگیری یکی از محافظان فخری‌زاده ۴ تیر خورده و خود او هم بعد از انفجار و اصابت گلوله، با بالگرد به بیمارستان منتقل شده و در آن‌جا جان باخته‌است.[۴] وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در بیانیه‌ای، کشته شدن فخری‌زاده در جریان ترور را تأیید کرد.[۲۸][۲۹] در جریان این درگیری تعداد دیگری از افراد هم کشته شدند که هویت آنها هنوز معلوم نیست.[۳۰]
بنا به اخبار تأیید نشده یک نفر از عوامل حمله بازداشت شده‌است.[۳۱]
نیویورک تایمز در گزارش ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰ خود راجع به ترور فخری‌زاده از قول سه مقام آمریکایی (یک مقام رسمی و دو افسر اطلاعاتی) نقل کرد: «اسرائیل پشت حمله به (این) دانشمند بوده». هر چند معلوم نیست که آمریکا چقدر در جریان این عملیات بوده‌است، ولی آمریکا و اسرائیل در تبادل اطلاعات راجع به ایران همکاری نزدیک دارند و کاخ سفید و سی‌آی‌ای از ابراز نظر در این مورد خودداری کرده‌اند.[۲۱]
شبکه تلویزیونی اسکای نیوز طی گزارشی این ترور را با اهمیت دانست و گفت فخری‌زاده برای سازمان اطلاعاتی خارجی به خصوص آمریکا و اسرائیل فردی شناخته شده بود و این حادثه را «معادل هسته‌ای» کشته شدن قاسم سلیمانی توصیف کرد.[۳۲]
واکنش‌ها
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا توییت یوسی ملمن روزنامه‌نگار اسرائیلی را بازنشر کرد که نوشته بود: «بر اساس گزارش‌ها در ایران محسن فخری زاده در دماوند، در شرق تهران ترور شده‌است. موساد سالها به دنبال او بود. مرگ وی ضربه‌ای حرفه‌ای و روانی بر جمهوری اسلامی است.».[۳۳][۳۴]
محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران در توییتر اسرائیل را به جنگ‌طلبی محکوم کرد.[۳۵]
حسین دهقان وزیر دفاع سابق ایران در توئیتر نوشت که این ترور توسط اسرائیل و برای ایجاد جنگ در روزهای آخر ریاست جمهوری ترامپ است و اعلام کرد که انتقام این ترور گرفته خواهد شد.[۳۶]
حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از انتقامِ این ترور خبر داده‌است. سلامی افزود: «در صحنه‌های تاریخی گذشته نشان دادیم که هیچ عملی را بدون پاسخ و انتقام نمی‌گذاریم.»[۴]
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در پی ترور دانشمند هسته‌ای شهید، دکتر محسن فخری‌زاده پیامی صادر کردند.
متن پیام به این شرح است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
دانشمند برجسته و ممتاز هسته‌ئی و دفاعی کشور جناب آقای محسن فخری‌زاده به دست مزدوران جنایتکار و شقاوت‌پیشه به شهادت رسید. این عنصر علمی کم‌نظیر جان عزیز و گرانبها را به خاطر تلاشهای علمی بزرگ و ماندگار خود، در راه خدا مبذول داشت و مقام والای شهادت، پاداش الهی اوست. دو موضوع مهم را همه‌ی دست‌اندرکاران باید به جِدّ در دستور کار قرار دهند، نخست پیگیری این جنایت و مجازات قطعی عاملان و آمران آن، و دیگر پیگیری تلاش علمی و فنی شهید در همه‌ی بخشهائی که وی بدانها اشتغال داشت. اینجانب به خاندان مکرم او و به جامعه‌ی علمی کشور و به همکاران و شاگردان او در بخشهای گوناگون، شهادت او را تبریک و فقدان او را تسلیت میگویم و علو درجات او را از خداوند مسألت میکنم.
سیّدعلی خامنه‌ای
۸ آذرماه ۹۹
منابع :
- ….
- «شهید فخری زاده کیست؟». عصر همدان. ۲۰۲۰-۱۱-۲۷. دریافت‌شده در۲۰۲۰-۱۱-۲۷.
- قضائیه, قوه (۲۰۲۰-۱۱-۲۷). “رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع در یک عملیات تروریستی به شهادت رسید”. قوه قضائیه | خبرگزاری میزان | Mizan Online News Agency. Retrieved ۲۰۲۰-۱۱-۲۷٫
- پرش به بالا به:۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ «وزارت دفاع ایران کشته شدن محسن فخری‌زاده را تأیید کرد». bbc.com/persian. بی‌بی‌سی فارسی. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- بی‌بی‌سی فارسی (۷ آذر ۱۳۹۹). «روزنامه ایندیپندنت: محسن فخری زاده مرد مرموز برنامه اتمی ایران بود».
- «محسن فخری‌زاده؛ از همراهی با تهرانی مقدم، برنامه موشکی و هسته‌ای ایران تا ترور». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۸ آذر ۱۳۹۹.
- «گزارش شورای ملی مقاومت از فعالیت‌های دو سایت هسته‌ای ایران در تهران و فارس». رادیو فردا. ۲۵ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۹.
- New York Times Long Absent, Nuclear Expert Still Has Hold on Iran Talks
- «ظهور دوباره مرد کلیدی برنامه هسته‌ای ایران». صدای آمریکا. ۳ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۲.
- Elsom، Jack (۲۰۲۰-۰۱-۱۸). «Document PROVES Iran was building nuclear weapon as far back as 2002». Mail Online. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۲۷.
- «محسن فخری‌زاده، «مرد مرموز» برنامه اتمی ایران، در دماوند ترور شد».radiofarda.com. رادیو فردا. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1475-4967.2010.00460.x
- https://books.google.com/books?id=YP3fjOH0znUC&lpg=PA280&dq=The%20Age%20of%20Deception:%20Nuclear%20Diplomacy%20in%20Treacherous%20Times%20laptop&pg=PA280#v=onepage&q=The%20Age%20of%20Deception:%20Nuclear%20Diplomacy%20in%20Treacherous%20Times%20laptop&f=false
- https://www.middleeasteye.net/opinion/guess-who-credits-mossad-producing-laptop-documents
- https://lobelog.com/ex-iaea-chief-warns-on-using-unverified-intel-to-pressure-iran/
- https://mepc.org/iran-nuclear-alleged-studies-documents-evidence-fraud
- «دو دانشمند ایرانی که هدف اصلی اعلامی غربی‌ها برای مصاحبه هستند».www.tabnak.ir. ۶ خرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۲۷.
- «تست انسانی واکسن کرونا توسط وزارت دفاع». حوزه. ۲۶ مرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- «تولید کیت‌های نسل سوم تشخیص ویروس کرونا توسط وزارت دفاع». تسنیم.۱۷ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- «جزئیات ترور شهید فخری زاده از زبان وزیر دفاع: ابتدا به خودروی حامل ایشان تیراندازی کردند و بعد خودروی نیسان منفجر شد / کیت تشخیص کرونای ایرانی با مسئولیت فخری زاده تولید شده بود». انتخاب. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- پرش به بالا به:۲۱٫۰ ۲۱٫۱ Farnaz Fassihi, Ronen Bergman, David E. Sanger and Eric Schmitt (۲۷ نوامبر ۲۰۲۰). «Live Updates: Iran’s Top Nuclear Scientist Killed in Attack, State Media Say». The New York Times. دریافت‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰.
- @yossi_melman (Nov 27, 2020). “Fakhirzadeh was a prof’ of physics at Imam Hussein university but he also led the clandestine Amad plan checking the feasibility of a nuclear bomb&led its weaponization efforts. He was wanted by Mossad and a few years escaped an assassination attempt. Netanyahu revealed his photo” (Tweet) – via Twitter.
- «Women take spy world by storm». The Jerusalem Post. نوامبر ۲۵, ۲۰۲۰. دریافت‌شده در نوامبر ۲۷, ۲۰۲۰.
- “How Israel Tried to ‘Kill’ Iran’s Nuclear Program (Think Assassinations)”. The National Interest. October 17, 2019.
- «نشانه جدی از نقش اسرائیل در ترور وجود دارد». بی‌بی‌سی. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- «ترور یکی از دانشمندان رده بالای کشور/ محسن فخری زاده در آبسرد دماوند ترور شد». rajanews.com. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۲۷.
- «محسن‌فخری‌زاده، “چهره محوری در برنامه هسته‌ای ایران” ترور شد».dw.com. بخش فارسی دویچه وله. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- «شهادت رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع در جریان عملیات تروریستی». دفاع‌نیوز. ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰.
- «ترور دانشمند برجسته ایران/ “فخری زاده” به شهادت رسید». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۱-۲۷. دریافت‌شده در۲۰۲۰-۱۱-۲۷.
- “در حال بروزرسانی – محسن فخری زاده از دانشمندان حوزه هسته ای ترور شد+فخری زاده و یکی از همراهانش در اتاق عمل هستند- اخبار سیاسی تسنیم”. خبرگزاری تسنیم – Tasnim. 2020-11-27. Retrieved ۲۰۲۰-۱۱-۲۷٫
- «بازداشت یکی از عوامل ترور شهید فخری زاده؟ + فیلم». دنیای اقتصاد. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
- بی‌بی‌سی فارسی (۷ آذر ۱۳۹۹). «اسکای نیوز: کشتن فخری زاده معادل هسته‌ای کشتن قاسم سلیمانی است».
- GAMBRELL, JON (27 November 2020). “Iran scientist linked to military nuclear program killed”. startribune.com. Star Tribune. Retrieved ۲۷ November ۲۰۲۰٫
- رادیو فردا (۸ آذر ۱۳۹۹). «ترامپ توئیت خبرنگار اسرائیلی دربارهٔ فخری‌زاده را هم‌رسانی کرد».
- «ظریف: نشانه‌هایی از نقش اسرائیل در ترور دانشمند برجسته ایرانی وجود دارد». تسنیم. ۷ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۳۹۹.
@DehghanMedia (Nov 27, 2020). “توییتر حسین دهقان” (Tweet) – via Twitter.
