چكيده:
دفاع مقدس ۸ ساله ملت ايران در برابر جنگ تحميلي بعثيون به نيابت از كشور هاي مستكبر غربي و شرقي ، سبب بروزجلوه هاي ايثار و مقاومت ملتي تازه رهيده از زير نظام استبدادي وابسته گرديده و عليرغم تمام مصائبي كه داشت شكوفايي وخلق حماسه هاي بي بديل و ابداعات بي نظير گشت و بدين جهت حقيقتا جنگ براي ما نعمت بود . يكي ازحوزه هاي اين جنگ بخش مهندسي دفاع مقدس بود كه در ابتدا با نفراتي محدود ، ماشين آلات اندك و تجربه مختصر آغاز شد و لي به سرعت رشد كرده و سبب خلق ابتكارات عظيم و با شكوهي گرديد كه از نظر نوع ، اندازه وموقعيت اجراي آن در طول جنگهاي دنيا بي نظير بوده و برگهاي زريني از دفاع مقدس ۸ ساله بشمار مي رود. در اين مجمل به سير تاريخي و حوزه هاي ماموريت مهندسي و انواع اقدامات مهندسي در دوران دفاع مقدس و مراحل اجراي اقدامات مهندسي در عمليات هاي نظامي پرداخته مي شود.

مقدمه
  مهندسي در نيرو هاي مسلح تا قبل از انقلاب بعنوان امري فرعي در جنگ محسوب مي شد . لكن مهندسي دردوران دفاع مقدس تغيير بنيادي يافت و اين تغيير يك فرآيند تكاملي داشت . در مراحل ابتدايي ، شامل اقدامات اوليه سنگر سازي احداث خاكريز دفاعي بود و عليرغم فقدان تجربه جنگي ، محدوديت ماشين آلات و تجهيزات و سازمان مناسب ، درسير روند تكاملي خود ، اقدامات بسيار عظيمي را بعهده گرفت و بالنده شد ، چنانكه در عمليات بزرگ فتح المبين ، مهندسي مانند لشگر هاي رزمي پياده و زرهي ، نقش مهم و تعيين كننده اي يافت و حتي در برخي مواقع ، عمليات مهندسي كمبود لشكر هاي عملياتي را جبران مي كرد . و در برخي مواقع نيز ، مهندسي ، با بكارگيري يك سري اقدامات مهندسي بعنوان عمليات فريب عليه دشمن بكار گرفته شده كه هيچگاه چنين سابقه اي و جود نداشته است.

– ماموريت مهندسي در دفاع مقدس
نقش مهندسي در دفاع مقدس ، متناسب با سير تاريخي تهاجم دشمن به ميهن اسلامي مان شكل مي گيرد متناسب با نياز هاي مقاطع زماني مختلف ، در شش حوزه كلان ماموريت مهندسي ايفاي نقش مي نمايد:
۱- مهندسي سدي در برابر دشمن – در مرحله اوليه تهاجم غافلگير كننده دشمن در شروع جنگ تحميلي يعني از ۳۱/۶/۵۹ تا ۲ الي ۳ ماه بعد ، مهندسي به كمك نيرو هاي مدافع سرزمين آمده و با برخي از اقدامات مهندسي مانع پيشروي دشمن ميگردد. عمليات انتقال آب به دشت خوزستان توسط طرح سد سيد شريف ، كانال شهيد چمران و كانال غدير و … ، با ايجاد موانع آبي بر سر راه دشمن ، سبب زمينگير شدن زرهي دشمن گرديد . بگونه اي كه هرگونه تحرك از دشمن صلب شده و دشمن مجبور به توقف مي شود .
۲- مهندسي ، سازنده استحكامات كمر بند دفاعي – پس از توقف پيشروي دشمن ، رزمندگان مهندسي ، عليرغم محدوديت ماشين آلات مهندسي ، با عمليات اجراي خاكريز تعجيلي ، كانال ، دژ ، راههاي دسترسي ، سنگر و مواضع دفاعي نيرو هاي خودي را ايجاد مي نمايند . همچنين مقر هاي عقبه يگانهاي رزم ، اردوگاهها ، مقر فوريتهاي پزشكي و بنه هاي پشتيباني ، طراحي واحداث مي گردد و مواضع نيرو هاي رزمنده مدافع كشور را استحكام مي بخشد.

۳- پشتيباني مهندسي ، در باز پس گيري مناطق اشغالي – پس از عزل بني صدر و رفع موانع ايجاد شده از سوي وي ، رزمندگان دلير اسلام در يك سلسله عمليات بي نظير ، موفق به باز پس گيري مناطق اشغال شده از دست دشمن تا دندان مسلح مي شوند .در اين عملياتهاي بزرگ ،توانمندي مهندسي يك ركن اساسي بود به گونه اي كه مي بايستي بستر ارتباط زميني جهت ايجاد پشتيباني از پيشروي رزمندگان تامين گردد . و اين مهم با طراحي و احداث پلهاي سريع النصب ، راه سازي ، عمليات فريب دشمن ، اجراي تونل كميل در زير رودخانه اروند و … صورت گرفته است.و بدينگونه مهندسي ، با اقدامات خود ، در باز پس گيري مناطق اشغالي نقش مهمي را ايفا مي نمايد..

۴- پشتيباني مهندسي ، در مرحله تنبيه متجاوز – گام بعدي جنگ ، تنبيه متجاوز در فراسوي مرزها و ايجاد حريم ايمني جهت كشور بود . ورزمندگان مهندسي با قوه ابتكار و خلاقيت بي نظير خود ، صحنه هاي بي بديلي در طول جنگهاي دنيا خلق كردند ، ساخت و نصب پل شناور خيبر به طول ۱۴ كيلومتر بر روي درياچه هور درعمليات خيبر و بعد از آن احداث جاده خاكي بر روي درياچه هور براي اتصال به جزائر مجنون و همچنين ساخت و نصب پل شناور و متحرك و نيز پل عظيم لوله اي والفجر ۸ بر روي بستر رودخانه خروشان اروند رود بود.همچنين جهت كاهش فاصله زماني درمان مجروحين از خط مقدم تا اطاق عمل ، بيمارستان هاي امن و مستحكم و مجهز صحرايي مانند بيمارستان فاطمه الزهرا ، علي ابن ابيطالب و … بصورت قطعات بتني و يا فلزي پيش ساخته طراحي و احداث گرديده كه در هيچ يك از جنگهاي دنيا سابقه نداشته است .

۵- مقابله با خرابي هاي دشمن – دشمن متجاوز در طول ۸ سال جنگ تحميلي توسط بمباران و موشكباران ، نسبت به تخريب زير ساختهاي كشور، از جمله پلهاي مهم راه آهن ، نيرو گاه ، پالايشگاه ، فرودگاه ، بنادر و … مبادرت كرد ، كه مهندسين كشور با اقدامات خود در مرحله نخست تلاش در جهت مهار خسارات وارده برآمده وسپس نسبت به باز سازي محدود بخشهاي مهم آن جهت تداوم توليد و خدمات ضروري مورد نياز در شرايط حاد بحراني كشور بر آمدند.

۶- مهندسي در خدمت ايمني شهروندان – شهرهاي مختلف كشور نيز از خوي ددمنشي متجاوزان و كشور هاي تجهيز كننده وي نبوده و حملات هوايي و موشكي اهدايي غرب و شرق به صدام ، سبب خسارات مادي و معنوي و تلفات جاني شهروندان بي دفاع گرديد . و مهندسين كشور در جهت تامين امنيت جاني و رواني مردم نسبت به آماده ساز ي فضا هاي امن استقرار مردم و نيز ايجاد پناهگاههاي عمومي و اختصاصي اقدامات لازم را بعمل آوردند .

–مراحل اجراي اقدامات مهندسي در عمليات هاي نظامي عليه دشمن :
مهندسي رزمي ، توسط يگانهاي مستقل و مهندسي يگانهاي رزمي و نيز جهاد سازندگي جهت موفقيت هر عمليات نظامي عليه دشمن اقدامات و پشتيباني هاي لازم را در هر عمليات با شكوه رزمندگان اسلام، در سه مرحله زماني ارائه مي نمودند:

۱- بستر سازي مهندسي در پيش از عمليات يا مهندسي آماده سازي – در اين مرحله ، مهندسي با آماده سازي و پشتيباني مهندسي ، بستر اجراي عمليات نظامي را با اقدامات احداث و ترميم جاده هاي مورد نياز ، ساخت سكو هاي توپخانه و ادوات اردوگاهها و مقر هاي عقبه و يگانهاي رزمي ، درمانگاه صحرايي و همچنين آمادگي جهت پشتيباني مهندسي در حين عمليات شامل آمادگي نصب پل بر روي رودخانه و يا عبور از كانال و موانع مصنوعي ايجاد شده توسط دشمن را مهيا مي سازد.

۲- اقدامات مهندسي در حين عمليات يا مهندسي رزمي- به محض شروع عمليات و پيشروي رزمندگان عليه اشغالگران بعثي ، مهندسي رزمي يگانها وارد عمل شده و در زير آتش شديد توپخانه و ادوات دشمن نسبت به احداث معابر جديد ، ايجاد خاكريز و احداث مواضع و سنگر هاي جديد دفاعي در خطوط مقدم جديد اقدام مي نمايد .

۳- اقدامات مهندسي پس از عمليات يا مهندسي پشتيباني رزم – پس از اتمام عمليات پيشروي رزمندگان اسلام ، رزمندگان مهندسي نسبت به تثبيت و تحكيم خطوط و مواضع دفاعي جديد و راههاي دسترسي و احداث سنگر ها و استحكامات مورد نياز رزمندگان و ايجاد موانع جديد در مقابل دشمن اقدام مي نمايند.

– انواع اقدامات مهندسي در دوران دفاع مقدس :
بطور كلي مجموعه اقدامات مهندسي در دوره دفاع مقدس را به سه دسته ميتوان تقسيم بندي نمود و بعبارت ديگر

مهندسي در خدمت جنگ و يا جنگ مهندسي در جنگ تحميلي به سه دسته تقسيم ميشود:

۱-  جنگ مهندسي رزمندگان در برابر سلاحهاي دشمن – دشمن تا دندان مسلح به سلاحهاي شرق و غرب انواع آتشهاي توپخانه و بمباران را بر روي نيرو هاي رزمنده ديوانه وار سراريز مي نمود . لذا مهمترين ماموريت مهندسي ايجاد سنگر و موانع امن با هدف كاهش تاثير سلاحهاي آتش باري بوده است .

۲- جنگ مهندسي با مهندسي دشمن – مهندسي دشمن با انواع ماشين آلات مهندسي كشور هاي غربي به سرعت و با حجم زياد نسبت به موانع سد كننده در برابر رزمندگان اسلام اقدام مي نمود ، مهندسي با قوه ابتكار و با اتكاء به مدد الهي نسبت به خلق ابداعات و اقداماتي گسترده در عبور از كانالهاي دشمن نائل آمد .

۳- جنگ مهندسي با موانع طبيعي – كوه ، رودخانه ، زمين سست ، باتلاق ، درياچه ، نيزار و. … از جمله موانع طبيعي بودند كه رزمندگان اسلام جهت رسيدن به اهداف عاليه خود نياز به عبور از آن داشتند و مهندسي بايستي در جنگ با طبيعت سخت و در شرايط حاد جنگ و با امكانات محدود خود ، معابر عبور رزمندگان را فراهم مي ساختندوجزء اتكاء به ايمان الهي و پشتكار مهندسي رزمي علاوه بر ركورد شكني ايجاد راهسازي در شرايط صعب العبور ، سبب ايجاد خلق صحنه هاي بي بديل احداث پلهاي بزرگ نظامي دنيا گرديدند . كه بعنوان مثال ميتوان به احداث ۱۸ كيلومتر جاده ظرف ۲۴ ساعت در عمليات والفجر ۲ درمنطقه حاج عمران در ارتفاعات ۳۰۰۰ متري در زير آتش توپخانه و تير مستقيم دشمن اشاره نمود.

-نهادهاي مهندسي دفاع مقدس
نياز هاي دفاع مقدس به اقدامت مهندسي در خط مقدم و عقبه در جبهه هاي غرب و جنوب ، كه عمدتا توسط نيرو  هاي بسيجي و دانشجويان داوطلب و نيز نيرو هاي سپاه و جهاد سازندگي تامين ميشد ، توسط نهاد ها و يگانهاي زير صورت مي پذبرفت:

۱- جهاد سازندگي : اين نهاد انقلابي كه با شعار همه با هم در جهاد سازندگي و به فرمان امام در ابتداي انقلاب تشكيل شده بود ، حضور فعالي در صحنه هاي مختلف پشتيباني جنگ ، بخصوص عمليات راهسازي و احداث خاكريز داشت و شهداي زيادي نيز تقديم انقلاب نمودند وبحق سنگر سازان بي سنگر بحق نام گرفته بودند .

۲- مهندسي قرار گاه – به جهت هدايت بهتر صحنه هاي جنگ در جبهه هاي جنوب و غرب ، قرار گاههاي عمده عملياتيء كربلا و نجف و… نام داشتند و بخشي از زير مجموعه اين قرار گاه ، مهندسي قرار گاه بود كه نياز هاي مهندسي مناطق عملياتي و عقبه انرا پشتيباني مي نمود و يكي از اجزاي آن نيز ستاد سلمان بود كه طرحهاي مهندسي را تهيه و نظارت مي كرد . كار طراحي بيمارستان ، حمام ضد شيميايي ، طرح سنگر و… از جمله اقدامات اين ستاد بود .

۳- يگانهاي مهندسي – تعدادي يگان مهندسي نيز تشكيل گرديده بوده كه داراي ماشين آلات و تجهيزات مهندسي بوده و صرفا وظيفه پشتيباني تخصصي ماموريتهاي مهندسي رزمي را از قبيل اجراي پل ، جاده ، خاكريز ، كانال و سنگر را بعهده داشتند .

۴- بخش مهندسي يگانها – يگانهاي رزمي شامل لشگر هاي پياده و زرهي نيز جهت تامين نياز هاي عملياتي خود ، تعدادي ماشين آلات و تجهيزات مهندسي داشته و نياز هاي محدود خود را تامين مي كردند .

– نتيجه گيري
از آنجا كه نبرد احتمالي آينده ، نبردي ناهمطراز در جبهه اي گسترده با گستره كل كشور بوده كه در آن خط و خاكريز مشخص و ثابت نخواهد داشت و دامنه تهديدات به شدت و پيچيده خواهد بود ، و با توجه به برخي برتريهاي تجهيزات و فن آوريهاي دشمن ، مهندسي رزمي و دفاعي بايستي نسبت به ثبت دقيق وقايع واقدامات مهندسي و مستند كردن آن جهت بهره گيري از تجارب دوران دفاع مقدس اقدام نموده و همچنين متناسب با تهديدات نوين و شرايط جديد ، بهمراه آموزش هاي لازم ضمن برخورداري از تجهيزات و فنون و طرحهاي لازم برخوردار بوده به نحوي كه آماده انجام ماموريت هاي مختلف در شرايط گوناگون سرزميني و محيطي برخوردار گردند.

o  اي جاده هاي خاكي كه مسافران كربلارا عبور دادي

o اي پلهاي شناوري كه ارتباط دهنده به آسمان بوديد

o اي خاكريز هايي كه جدا كننده خط خودي و دشمن بوديد

o اي سنگر هايي كه پناهگاه جانهاي شيدائي بوديد

o اي كانالهايي كه معبر دلاوران بوديد

منبع انتشار :

http://www.dsrc.ir/view/article.aspx?id=1581

تاریخ ده سال پیش و اولین مقاله دراین خصوص