مهندس  امیر عیسوند صادقی [۱] – دکتر سید جواد هاشمی فشارکی [۲]

 چکیده:

با توجه به اینکه کشور ایران بخاطر نوع تفکر(اسلام واقعی که مخالف هر گونه ظلم وستیز است و از طرفی منادی توحید و پرستش واقعی است) که متضاد مرتجعین و استکبار است در معرض تهدیدات گوناگون بوده و هست .همچنین از لحاظ جغرافیایی نیز منطقه ای است که دارای درصد زیادی از بلایای طبیعی شناخته شده می باشد لذا می بایست جهت مقابله با بحران و شرایط حین و بعد آن آماده بود لذا برای مقابله و هماهنگی و همکاری دوایر دولتی می بایست محلی برای آنها تدارک دیده شود تا هم ادارات مذکور و هم افراد نیازمند خدمات بتوانند به راحتی به آنها دسترسی پیدا کنند در این گفتار ادارات و سازمان ها معین و مقداری از شرح وظایف آنها ذکر شده و انواع اردوگاه بیان شده و تجربه هایی از اردوگاههای داخلی و خارجی نقل شده در ضمن بر اساس تقسیم بندی سازمان پدافند غیر عامل در استان، مکان اداری را طراحی کرده و همچنین موقعیت آن را نسبت به اردوگاه که افراد مورد تهدید و آسیب دیده در آن قرار دارند رانشان داده ایم

مقدمه
بحران در طول تاریخ بشری همواره با انسان بوده است. حملات غارتگرانه کشور گشایان به سرزمین های دیگر، سیل، زلزله، هرج و مرج‌های اجتماعی و صدها نوع وقایع دیگر، بحران‌هایی هستند که نسل‌های بشر همواره مجبور به تحمل خسارت‌ها و صدمات ناشی از آنها بوده‌اند. مروری بر آنچه در سده‌های اخیر در ایران رخ داده، ما را به این نتیجه می‌رساند که ایران یکی از بحران‌ خیزترین کشورهای جهان می‌باشد. وقایع سیاسی و به تبع آن، نظامی اتفاق افتاده در ایران و همین طور بلاخیز بودن فلات ایران، بر این سخن مهر تائید می‌نهد. به دلایل زیر ایران کشوری بحران خیز است:
– کشور ایران از نظر بلایای طبیعی یکی از ۱۰ کشور بلاخیز دنیا است.
– ۹۰درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از حوادث طبیعی است.
– کشور ایران از نظر آمار وقوع حوادث در دنیا مقام ششم را دارد.
– کشور ایران، ام القرای کشورهای اسلامی است و در نتیجه مخاطرات نظامی و سیاسی بسیار بالایی دارد.
– ایران از نظر استراتژیکی و اقتصادی در نقطه‌ای از جهان قرار گرفته که می‌توان گفت: از بیشتر بحران‌های جهانی اثر می‌پذیرد. [۱۰]

ایران کشوری است که دارای تفکری نو از نوع دینی که مخالف استکبار و استبداد به معنی واقعی است و لذا از زمان انقلاب تا الان در مدت عمر با برکت خود به انواع بحرانهای نظامی ،امنیتی ، سیاسی برخورد نموده است. در نتیجه کشور ما هراز چند گاهی مواجه با بحران طبیعی ویا غیر طبیعی خواهد بود که مقابله و مدیریت بحران اهمیت ویژه ای پیدا می کند بخشی از مدیریت بحران اسکان بازماندگان حادثه و یا افرادی که منطقه مسکونی آنها مورد تهدید واقع است و ارائه ومدیریت خدمات مورد نیاز آنها می باشد که ما از آن به اداره موقت اردوگاه از آن نام می بریم و می خواهیم اطلاعاتی در این زمینه ارایه دهیم.

اولین موشک در ۱۹ مهر ماه ۱۳۵۹ ساعت ۲۲ و ۱۰ دقیقه به دزفول اصابت کرد . در آن شب عده اى از بسیجیان دزفول در حیاط مسجد استراحت مى کردند .

عکس: موشکباران شهر دزفول

منبع: [۱۹]

عکس: موشکباران شهر دزفول

منبع:[۱۸]

عکس:تصویر زلزله بم

منبع: [۱۷]

عکس: زلزله بستک هرمزگان

[۲۰]

مراحل مدیریت بحران:[۴]

۱- مدیریت قبل از بحران  

الف – پیش بینی حوادث ناگوار، تعیین اهداف، مطالعه و شناخت آن ها

ب  – برنامه ریزی پیشگیرانه ،اقتضایی،پویا و انعطاف پذیر

ج  – آموزش،سازماندهی،تمرین،پشتیبانی و تامین مالی

۲) مدیریت در بحران شامل : اطلاع رسانی،ارزیابی مقدماتی نجات و جستجو و امداد رسانی

۳- مدیریت بحران در شرایط اولیه شامل: حفظ جان،ایجاد سرپناه اضطراری،امداد و نجات ،ایجاد تسهیلات اولیه زندگی ،جابجایی به اماکن سرپناه اضظراری ،استقرار نظم و امنیت،برآورد دقیق خسارت و ابعاد فاجعه

تعریف اردوگاه: اردوگاه به مکانی گفته می شود که اجتماعی از افراد برای مدت محدود و یا به طور دائم،مطابق با شرایط زمان و مکان در آن جا به سر می برند.[۵]
زمان ایجاد اردوگاه:بعضی اردوگاهها در زمان بحران ایجاد می شود و بعضی هم ، قبل از زمان بحران ایجاد و برای بحران مجهز می شوند.[۵]

انواع اردوگاه ها [۵]
اردوگاه ها به دودسته تقسیم می شوند :

الف-اردوگاه های کوتاه مدت از قبیل اردوگاه های پیشاهنگی،نظامی،تابستانی واردوگاه های اضطراری مانند اردوگاه هایی که در مواقع بروز حوادث ناگوار نظیر جنگ،سیل،زلزله و… احداث می گردد.
ب-اردوگاه های دراز مدت مانند اردوگاه های کار وسازندگی.

هدف از ایجاد اردوگاه موقت اداری چیست؟

 هنگام بروز حوادث طبیعی که انسان در آن ها دست ندارد یا حوادث ناشی از فعالیت‌های انسانی وهمچنین حوادث غیر طبیعی در نواحی مسكونی تمام ناحیه یا بخش اعظمی از آن دچار تخریب وغیرقابل استفاده می‌گردد وتاسیسات زیر بنایی همچون آب ، برق ‌‌، گاز ، تلفن، شبكه ترافیكی و حمل و نقل و غیره یا قابلیت استفاده مطمئن را از دست می‌دهند یا كاملا از بین می‌روند. در این میان مهمترین مساله وجود پتانسیل خطر حاكم بر منطقه است كه هر لحظه احتمال آزاد شدن آن و بروز حادثه وجود دارد. لذا از دیدگاه ایمنی بهترین و مناسب‌ترین اقدام لازم، دور كردن انسان از منطقه خطر است. به همین دلیل وجود یك منطقه امن برای متمركز شدن آسیب دیدگان در هنگام وقوع حادثه ضروری بنظر می‌رسد. پس از متمركز ساختن و تجمع آسیب دیدگان در منطقه امن ، ارائه خدمات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. [۳] آنچه باعث خدمات رسانی خوب و به موقع می شود مدیریت خوب است که این امر در سایه همکاری و هماهنگی ادارات و سازمانهای دخیل در امر ارائه خدمات و همکاری مردم می باشد.

اهمیت مدیریت اردوگاه اضطراری از دیدگاه‌های مختلف‍:[۳]

الف – دیدگاه انسانی و اجتماعی:  بازماندگان حادثه پس از بحران در شرایط روحی و روانی خاصی قرار دارند و نیازمند مراقبت ویژه می‌باشند. كمترین همدردی ممكن‌، ارایه خدمات اولیه مورد نیاز است و مدیریت اردوگاه اضطراری نقش تعیین كننده‌ای در ارایه این خدمات دارد. ارایه خدمات مورد نیاز افراد سانحه دیده آن هم به موقع و در ساعات اولیه بروز بحران، می‌تواند تلفات انسانی و آسیب‌های اجتماعی را به میزان قابل توجهی كاهش دهد.

ب– دیدگاه اقتصادی : مدیریت اردوگاه اضطراری با نظارت دقیق بر نحوه كمك رسانی می‌تواند از هدر رفتن مواد اولیه و تجهیزات و سایرامكانات به میزان قابل توجهی جلوگیری نماید.

ج – دیدگاه فنی : مدیریت اردوگاه اضطراری با داشتن شناخت كامل در زمینه خدمات مورد نیاز منطقه بحرانی و افراد سانحه دیده و مكان گزینی مناسب برای اردوگاه می‌تواند به بهترین نحو مدیریت گروه‌های تداركات، امداد و نجات، خدمات پزشكی و ارایه خدمات بهداشتی و مددكاری ، تاسیسات، امنیتی و حفاظتی، اسكان، مخابرات و ترابری را به انجام برساند.

انواع اردوگاههای اسکان  از نظر زمان:

اردوگاههای دائمی(بلند مدت) [۱۲]

این اردوگاهها به صورت شهرک های مسکونی طراحی واجرا می شوند.محل این اردوگاه  ها باید با دقت مطالعه و بررسی کامل انتخاب گردد. اجرای سوله در ایجاد این شهرک ها می تواند راه حل ارزانتر و سریعتر باشد.

اردوگاههای موقت(کوتاه مدت) [۱۲]

این اردوگاهها برای اسکان کمتر از ۱۰ روز است و حادثه دیدگان بعداً به محل دیگر اعزام و یا به محل های اولیه خود بر می گردند.اردوگاه های موقت در نزدیکترین محل امن نسبت به منطقه آسیب دیده بر پا می گردند.

 اردوگاههای داخل کشور از نظر نوع فعالیت :

اردوگاه جهادی شهدای علم و فناوری

اردوگاه جهادی شهدای علم و فناوری در تیرماه ماه سال ۱۳۹۱ در منطقه باراجین قزوین به بهره برداری رسید. این اردوگاه با مساحت تقریبی ۶۰۰۰ مترمربع فضای خشکی و بیش از ۴۰۰۰ مترمربع فضای آبی، در بخش شمالی مجموعه‌ی فرهنگی ورزشی طلاییه قرار گرفته است.[۲]

اردو گاه های آموزشی تربیتی و کانون های فرهنگی

اردوگاه های زمان جنگ تحمیلی: برای مناطق مسکونی که مورد تهدید بوده ویا توسط دشمن آسیب دیده ویا اینکه توسط عراق اشغال شده،برای شیعیان  عراقی که توسط عراق از کشورشان رانده  شدند و یا فرار کردند،همچنین اردوگاههایی برای افاعنه که در اثر جنگ افغانستان به ایران پناهنده شدند

اردوگاههای ترک اعتیاد معتادان

اردوگاههای ایجاد شده برای بحرانهای طبیعی مانند زلزله و سیل

دسته بندی سازمان ها وارگان های دخیل در مدیریت حین و بعد بحران در منابع مختلف متفاوت آمده است ولی در مجموع تفاوت فاحشی ندارند که در ذیل به چند دسته بندی از نگاههای متفاوت می پردازیم

ارگانها و مراجع ذیربط که بایستی از پیش با هم به تعامل و هماهنگی رسیده باشند تا در روز بحران به بهترین نحو ارائه خدمت نمایند ، عبارتند از : [۶]

۱-استانداری و فرمانداری منطقه : نظارت عالی بر حسن اجرای مراحل ایجاد اردوگاه ؛ ایجاد هماهنگی بین دستگاهها

۲-سپاه پاسداران ( بخصوص نیروی مقاومت و بسیج جامعه پزشکی ) : ارائه پیشنهاد الگوی اسکان اضطراری ( اردوگاه اقماری )

۳-بسیج جامعه مهندسی : مساعدت فنی در اجرای الگوی اسکان اقماری

۴-گردانهای امداد و نجات و بسیج دانشجوئی و دانش آموزی : یاری و مساعدت در تامین نیروی انسانی آموزش دیده در ایجاد یک مجتمع زیستی و همکاری در مدیریت اردوگاه و امنیت آن .

۵-دانشگاه علوم پزشکی : برنامه ریزی و نظارت بر بهداشت مواد غذایی و بهسازی اردوگاه ، برنامه ریزی و برپایی بیمارستان و درمانگاه صحرایی ،  تامین نیروهای کار آمد و نظارت بر آن ، برنامه ریزی و نظارت بر بهداشت آب و فاضلاب ، برنامه ریزی و نظارت بر دفع بهداشتی مواد زائد جامد ، برنامه ریزی و نظارت بر بهداشت هوا و پرتوها ، برنامه ریزی ، ارائه خدمات و نظارت بر امور بهداشتی، بلایای طبیعی ، پیشگیری و کنترل عوامل زیان آور فیزیکی ، پیشگیری و کنترل عوامل زیان آور شیمیایی ،نظارت بر معاینات ، غربالگری و واکسیناسیون .

جمعیت هلال احمر : تامین چادرهای امدادی ، تامین اقلام اولیه جهت ساکنین اردوگاه ( پتو ، موکت ، ظروف غذا ، کنسرو و … )

۶-سازمان آب و فاضلاب : ایجاد شبکه آب بهداشتی مورد نیاز ساکنین اردوگاه ، ایجاد زهکشی مناسب در اردوگاه ، ایجاد شبکه فاضلاب بهداشی مورد نیاز ساکنین اردوگاه .

۷-شهرداری :

ارائه زمین مناسب جهت ایجاد اردوگاه ، مسطح سازی و شیب بندی زمین اردوگاه ، برپایی سرویس های بهداشتی ( توالت ، حمام ) بر اساس الگو ، تامین سطلهای زباله، جمع آوری زباله اردوگاه و دفع بهداشتی آن ، تامین سطل های شن جهت کنترل حریق احتمالی ، برپائی ایستگاه آتش نشانی در مجاورت اردوگاه ، برپائی پارک کودک در مجاورت اردوگاه .

۸-اداره برق : تامین برق جهت روشنایی اردوگاه ، تهیه و ذخیره سازی تجهیزات جهت برقراری برق اضطراری درمانگاهها و یا بیمارستانهای صحرایی و اردوگاه

۹- وزارت راه و ترابری و وزارت جهاد کشاورزی : تامین ماشین آلات مورد نیاز جهت احداث اردوگاه ، ایجاد راههای مناسب در مبادی ورودی اردوگاه .

۱۰-اداره مخابرات : ایجاد شبکه ارتباط ثابت و سیار جهت ساکنین اردوگاه

سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، اقتصاد و دارائی : برآورد میزان هزینه ها و تامین اعتبارات مربوطه

۱۱-سازمان بهزیستی : کمک به ایجاد در روابط حسنه اجتماعی در داخل اردوگاه ، تقویت روحیه عمومی مردم سانحه دیده با اعزام  مددکاران و کارشناسان روانی و اجتماعی به اردوگاه و کمک به اجرای برنامه های سرگرم کننده دسته جمعی ، تحت پوشش قرار دادن کودکان و زنان بی سرپرست .

۱۲-نیروی انتظامی : برقراری امنیت اردوگاه .

سازمان بازرگانی : تامین ارزاق مورد نیاز ساکنین ا ردوگاه ، صدور دفترچه ارزاق جهت ساکنین .

۱۳-سازمان حفاظت از محیط زیست : همکاری و هماهنگی با اعضای ستاد حوادث و سوانح جهت به حداقل رساندن آسیب به منابع طبیعی قابل دسترسی آسیب دیدگان سوانح .

کمیته هایی که باید برای اردوگاه موقت شکل بگیرد شامل:[۶]

۱- کمیته ساخت اردوگاه: جهت برپائی اردوگاه های اسکان موقت.

۲- کمیته ساخت مراکز درمانی: جهت برپائی بیمارستان های موقت و صحرایی .

۳-  کمیته اسکان

۴-  کمیته آب و غذا و پوشاک

۵-  کمیته دفع زباله

۶-  کمیته بهداشت: به منظور درمانهای فوری، تامین سرویس های بهداشتی.

۷ – کمیته مددکاری: به منظور کاهش عوارض روانی حادثه .

۸-  کمیته تشخیص هویت: به منظور شناسایی گمشدگان.

برای شناسایی تهدیدات و آسیب پذیری ها و ارائه راه کارهای مناسب به منظور کاهش آسیب پذیری ها و خسارتهای احتمالی و افزایش ایمنی مردم کارگروههای زیر در تابعیت کمیته پدافند غیر عامل استان تشکیل می گردد:[۱۱]

ا-کارگروه بررسی تهدیدات و امنیت با مسئولیت مدیر کل اطلاعات استان

۲- کارگروه  بهداشت و سلامت با مسئولیت رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان

۳- کارگروه  انرژی با مسئولیت مدیر ارشد وزرات نفت در استان

۴- کارگروه  آب با مسئولیت مدیر ارشد وزرات نیرو در استان

۵- کارگروه  صنعت  با مسئولیت رئیس سازمان صنایع و معادن استان

۶- کارگروه  فرهنگی و اجتماعی و عملیات  روانی با مسئولیت رئیس سازمان صدا و سیمای مرکز  استان
۷- کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات با مسئولیت مدیر کل مخابرات استان
۸-کارگروه انتظامی با مسئولیت  فرمانده ناحیه انتظامی استان
۹-کارگروه  پشتیبانی و خدمات شهری با  مسئولیت  شهردار مرکزاستان
۱۰ – کارگروه  امداد و نجات استان با مسئولیت  رئیس جمعیت هلال احمر استان
۱۱ -کارگروه  مسکن و شهرسازی با مسئولیت مدیر کل سازمان مسکن و شرسازی
۱۲- کارگروه  زیرساختهای مواصلاتی با مسئولیت  مدیر کل راه و ترابری استان
۱۳-کارگروه  سازماندهی و مشارکت مردم با مسئولیت  سپاه استان
۱۴-کارگروه  بازرگانی  و جهاد کشاورزی  با مسئولیت  سازمان جهاد کشاورزی  استان [۱۱]

در این مقاله بنا را بر ایجاد یک اردوگاه موقت بر اساس ترکیب این کارگروه ها داریم.البته آتش نشانی را که جزئی از شهرداری است با توجه به اهمیتش به صورت مستقل آورده ایم .در ضمن یک مرکز بعنوان فرماندهی نیز برای انسجام کار و یک مدیر اردوگاه نیز دیده شده است.

بعضی از خدمات  مهم ارایه  شده در اردوگاه [۱]

۱-تأمین آب
یکی از ضروریات کار ، تهیه مقدار کافی آب سالم است و این امر وظیفه تیمهای امدادی بهداشتی است که کوشش نمایند چنین آبی تهیه و در دسترس گذارده شود ،که این مهم از شرح وظایف سازمان آب و نظارت به امور بهداشتی آن از وظایف شبکه بهداشت و درمان منطقه خواهد بود .

۲-اقدامات اضطراری فاضلاب
اقدامات قابل اجرا در این موارد عبارتند از :
این مهم از شرح وظایف سازمان آب و فاضلاب و نظارت به امور بهداشتی آن از وظایف شبکه بهداشت و درمان منطقه خواهد بود .

۳-دفع فضولات جامد
فضولات جامدی که باید دفع شوند ممکن است شامل زباله و فضولات حیوانی و لاشه حیوانات باشند . بین دفع ناصحیح فضولات جامد و میزان وقوع بیماریهای منتقله از ناقلین ارتباطی وجود دارد. این مهم از وظایف شهرداری و نظارت به امور بهداشتی آن بعهده شبکه بهداشت و درمان منطقه میباشد.

۴-بهداشت غذا
در جریان وقوع بلا انبارهای مواد غذایی ، فروشگاههای عمده و خرده فروشی مواد غذایی ، رستورانها و غیره اغلب خراب می شوند یا آسیب می بینند و این امر می تواند منجر به خراب و فاسد شدن مواد غذایی نگاهداری شده گردد . قطع برق به تأسیسات سردخانه ها ، کارخانه های یخسازی و کارگاههای تهیه مواد غذایی صدمه می زند و به این ترتیب باعث به هدر رفتن بیشتر مواد غذایی می شود.این صدمات ممکن است منجر به کمبود حاد غذا گردد و تا زمانی که امر تأمین مواد غذایی به حال عادی برگردانده نشده ممکن است برای تغذیه اهالی بلا زده نیاز به کمک از خارج از منطقه بلا دیده باشد .
۵-مبارزه با جانوران موذی
شرایطی که بلافاصله بعد از بلا ایجاد می شود باعث تکثیر تعداد حشرات و جوندگان می گردد . دلیل فوری این امر ممکن است توقف خدمات بهسازی از قبیل جمع آوری و دفع زباله و در نتیجه آن پیدایش مکانهای مناسب برای زاد و ولد سریع و نیز ایجاد مأمن برای جانوران موذی باشد . اسکان تعداد زیاد مردم در سرپناههای موقت در چنین شرایطی آنان را در معرض بیماریهای منتقله به وسیله حشرات و جوندگان قرار خواهد داد .
۶-خدمات کفن و دفن مردگان
تهیه مکان مناسب جهت این امر به عهده شهرداری و نظارت به خدمات کفن و دفن در شرایط اضطراری از وظایف شبکه بهداشت و درمان منطقه است ..

طراحی و نقشه اردوگاه [۱]
 مرکز اردوگاه باید مناسب ترین محل از لحاظ کنترل و تقسیم کمکها و محل آب باشد .
انواع الگوها یا طرحهایی که می توان برای یک اردوگاه در نظر گرفت به قرار زیر می باشند . طرح خطی ، طرح شبکه شطرنجی ، طرح شعاعی .
۱٫ طرح خطی : در این طرح چادرها در همسایگی یکدیگر قرار گرفته و دارای معایب و مزایای به شرح زیر می باشد :
مزایای این الگوی اردوگاهی آن است که در بسیاری از مناطقی که فضای لازم جهت برپایی اردوگاه به اشکال دیگر وجود ندارد قابل استفاده است . ( چنین طرحهایی بخصوص در شهرها ، در خیابانها و مسیرهای اصلی جوابگو می باشند ) . همچنین از جمله مزایای طرح خطی آنست که در هیچ جای اردوگاه مرکز عمده ای که تراکم زا باشد وجود ندارد . در برپایی این الگو به شرایط اقلیمی ( باد و نور خورشید و … ) بایستی توجه شود . به لحاظ برخورداری صحیح و مناسب از نور کافی ، بهداشت اردوگاه مطلوب تر از سایر طرحها است .
البته این الگوی اردوگاه خالی از عیب نیست . از جمله آنکه توسعه اردوگاه موجب فاصله گرفتن چادرها از یکدیگر می شود و همین امر باعث کاهش امنیت بازماندگان و عدم دسترسی مطلوب ایشان به فضاها و مراکز خدماتی است و عامل بروز معضلات و مشکلاتی در فعالیت امدادگران در توزیع خدماتی می گردد .
۲٫ طرح شطرنجی : متداولترین طرح اردوگاهها تا بحال طرح شطرنجی بوده است .
در این طرح محوطه اردوگاه را باید خیابان خط کشی کرده و یا گچ ریزی کناره های آن را مشخص نمود. خیابانهای اصلی که به صورت متقاطع شمالی ، جنوبی ، شرقی و غربی و یا جهت دیگری که مناسب با وضع پستی و بلندی زمین باشد طراحی می شود عرض خیابانهای اصلی باید ۶ – ۱۲ متر باشد .
مزایای این الگو نیز عبارتند است :
– اجرای نسبتا ً ساده آن . – نظم کلی حاکم بر اردوگاه . – رعایت سلسله مراتب خیابانها و سهولت در انتخاب مسیرها . – امکان گسترش طرح وجود دارد . – تقسیم چادرها به بلوکهای مساوی و با شرایط یکسان . – اشغال کمتر زمین .

معایب این الگو نیز آن هستند که طرح گسترده فاقد مرکزیت بوده و فقدان چنین فضایی در روان آسیب دیدگان اثری سوء دارد .

۳- طرح شعاعی: در این شیوه ترکیب چیدمان بصورت شعاعی یا مرکزی است یعنی در نگاه کلی بصورت دایره ای می باشد.

وضعیت اردوگاه ها در کشور:

عملکرد اردوگاههای ایجاد شده در زلزله  در ایران

حتكن ( لرستان)

در حتكن مدرسه اي به نام شهيد چمران وجود دارد كه توسط وزارت دفاع در سال ۱۳۶۶ بنا بر همياري با آموزش پرورش در تأمين مدارس در مناطق سيل زده ساخته شده است. اين مدرسه به علت عدم استفاده از مصالح مرغوب خصوصا عدم بهره بردن از سيمان كافي درشناژها و ديوارهاي اجرا شده توسط پيمانكار،به شدت آسيب ديده و ديگر قابل بهره برداري نبوده؛ با وجود اين، در زمان زلزله از حياط آن به عنوان ستاد عملياتي هلال احمر استفاده گرديد .همچنين مهمترين نواقص ونقاط قوت موردنظردر مديريت بحران اين منطقه ، به شرح ذيل قابل تبيين است: [۱۵]

۱- اختصاص يافتن بهترين محوطه قابل اسكان براي مردم به ستادي است كه مسئوليت ارائه خدمات به مردم را داشته است و بعد از دو ماه و رفتن از منطقه مح وطه در حالي تخليه گرديد كه روستائيان در ميان سطوح ناهموار و درميان خاك و گل به نحو نامناسبي اسكان يافتند.

۲- در زمان زلزله و با توجه به باراني بودن منطقه، هلال احمر اقدام به توزيع چادرهاي برزنتي بين مردم مي كند و براي نيروهاي عمل كننده از چادرهاي دو پوش ضدآ بي كه داراي كف ضد آب ميباشند بهره مي برد. اين چادرها با توجه به مزاياي خاص خود قابليت بهره برداري در شرايط ويژه را داشته و با توجه به بارش مداوم باران و نيز وزش باد در آن منطقه كوهستاني لزوما مي توانسته در خصوص تأمين يك سرپناه قابل اعتماد بسيار حائز اهميت باشد. اما عدم توزيع اين چادرها و اختصاص يافتن آ ن ها تنها به نيروهاي امدادگر در حالي صورت گرفته است كه در سطح شهر زرند نيز به صورت پراكنده اين چادرها در اختيار گروه خاصي قرار گرفته است . اين در حالي است كه لزوم استفاده از آن در زمان زلزله الزاما تعلق به مناطق كوهستاني و كساني داشته است كه در بدترين شرايط روحي و آب و هوايي قرار داشتند.

۳- در مكان يابي جهت نصب چادر نكات اجرايي همچون دسترسي آسان و يكنواخت به سرويسهاي بهداشتي و شيرهاي آب و نيز ايجاد راههاي دسترسي و مواصلاتي در محل نصب چادرها براي توزيع يكنواخت خدمات و مايحتاج در بين مردم رعايت نگرديده است.

۴- گروهي از چادرها در كنار ديوارمحوطه مركز آموزش صنايع روستايي وابسته به وزارت كشاورزي در حالي نصب شده است كه در صورت آتش سوزي در دهانه ورودي چادر به علت چسبيدن درب ديگر چادر به ديوار پشت سر خود امكان فرار براي ساكنان چادر به سختي وجود دارد.

۵- با گذشت چهارده ماه از زلزله، تعداد اندكي از چادرها در سطح منطقه باقي ماند كه اغلب نيز كاربري خود را از اسكان به انبار تغيير داد.

۶- چادرها چه در بحث ديواره ها، اتصالات و دوخت آ ن ها، چه در كف پوش و ديواره ها و حتي در اسكلت فلزي خود بسيار متفاوت از نسل قبل از خود ( چادرهاي برزنتي ) عمل نموده اند.

۷- اغلب اين چادرها در زمان زلزله به علّت حجم عظيم كار نيروهاي امدادي و تداخلاتي كه مابين نيروهاي عمل كننده به وجود آمده بود، اكثراً توسط اهالي بومي منطقه نصب شد.

۸- حجم مناسب داخلي چادر و تأثير مثبت آن در زندگي در زير چادر بوده است . حجم قابل بهره برداري چادرها در گذشته به علت ارتفاع كم ديواره جانبي چادرها بسيار كمتر بود و به همين خاطر متأسفانه امكان بهره برداري مناسب را به خانوارهاي ساكن در چادرها نمي داد. اما در اين چادرها اين مشكل با افزايش ارتفاع در كناره ها مرتفع شده است.

در ۵ دي ماه سال ۱۳۸۲ ، زمين لرز ه اي وسيع شهر بم را به لرزه درآورد .عمده ويژگيها وخصوصيات مديريت بحران اين زلزله به قرار زيرمي باشد.[۱۵]

۱- همچون تمامي زلزله هاي قبلي جهت تأمين سرپناه اضطراري براي بازماندگان زلزله از چادرهاي برزنتي هلال احمر براي اسكان اضطراري استفاده شد.

۲- بخش عمده مردم شهر بم كه داراي منازل مسكوني در سطح شهر بودند چادرهاي دريافتي خود را با توجه به وسعت خانه باغهاي خود در حياط خانه هاي خود نصب نمودند ، اين كار نه تنها موجب آرامش رواني ان ها شد بلكه امكان حراست از مايملك باقيمانده از حادثه را براي آنان بوجود آورد . گروهي ديگر به علت مستاجر بودن و يا عدم امكان چادر زدن در كنار منزل تخريب شده خود مجبور شدند كه به اردوگاه هايي نقل مكان كنند كه با استفاده از چادرهاي هلال احمر در ماه نخست حادثه ايجاد شده بودند. در اين ميان بودند خانواده هايي كه بعلت آسيب ديدن اعضاء خانواده خود، فردي براي گرفتن و نصب چادر از ستادهاي ويژ ه اين كار كه در سطح شهر راه اند ازي شده بود را نداشتند و يا هنگامي اعضاء خانواده سلامتي خود را بازيافتند كه مايملكي ديگر در زير آوار برايشان باقي نمانده بو د كه بخواهند در كنارآوارهاي خانه خود با نصب چادري از منزل و اثاثيه خود نگهداري كنند و در نهايت حاشيه نشيناني كه از شهرهاي دور و نزديك به اميد يافتن سرپناه به اردوگاه ها پناه آوردند.

۳- در طي روند طراحي شده جهت اسكان اضطراري تامين نيازهاي بهداشتي در راس امور مديريتي بود . در اين زمينه سرويسهاي بهداشتي پيش ساخته نصب و از كانتينرها و كانكسهاي بهداشتي كه جهت حمام و توالت ساخته و به منطقه منتقل شده بودند،استفاده شد.

اين سرويسهاي بهداشتي كه مي بايست تنها جوابگوي دوره اي كوتاه مدت انتقال از اسكان اضطراري به دائم را بر عهده مي گرفتند با طولاني شدن اين مدت و پر شدن چاههاي جذبي طراحي شده براي ان ها عملا به خودي خود از سرويس دهي خارج شدند.

۴- پس از زلزله با قطع شبكه آب در چند روز نخست تامين آب با مشكلات زيادي رو به رو بود. ارسال مقادير زيادي آب بسته بندي شده به شهر بم توانست در چند روز نخست نياز به آب آشاميدني را تامين نمايد . در پي آن در بحث تامين آب آشاميدني، ساخت مخازني با استفاده از ورقهاي گالوانيزه در سطح شهر كه وظيفه تامين آب را بر عهده داشتند گام مؤثري بود كه برداشته شد كه با ارسال منبع  هاي كوچك گالوانيزه يك هزار ليتر به بالا از شهر هاي مختلف و نصب ان ها در سطح شهر اين مرحله نيز به خوبي طي گرديد.

۵- تأمين مايحتاج آسيب ديدگان پس از زلزله از جمله وظايف گروه مديريت بحران بود كه درروزهاي نخست بعد از حادثه با استفاده ازغذاي سرد (كنسرو) و راه اندازي نانوايي هاي سيار در سطح شهر،آغاز و سپس با تامين جيره هاي خانوار كه بصورت دوره اي بصورت رايگان درسطح شهر توزيع مي شد ادامه يافت . هرچند اين توزيع رضايت عمومي را بخاطر عدم توزيع يكنواخت در تمامي شهر در بر نداشت اما حركتي بسيار مؤثر براي سپري نمودن اين دوره انتقال بود.

۶- خطر آتش سوزي به علت نسوز نبودن عايق حرارتي بكار رفته در بدنه يا ساير اجزاي كانكس و همچنين سيستم غير ايمني سيم كشي برق داخل آن، كه موجبات آتش سوزي هاي فراواني را پديد آورده است.

۷- در بسياري موارد جاري شدن فاضلاب ها در جوي هاي آب و سطح شهر و معابر و خيابان ها به خصوص در مورد اردوگاه ها، همچنين راه يافتن فاضلابهاي انساني به سطح چادرها محيط را به شدت آلوده ساخته و سلامت ساكنان را تهديد مي كرد. مسئله زباله هاي جامد نيزيكي ديگر از مواردي بود كه موجبات آلودگي محيط را فراهم آورد.

۸- طولاني شدن مدت زمان اسكان موقت و عدم انتقال آن به اسكان دائم، همچنين مراحل پيچيده اداري و اجرايي اعطاي تسهيلات اسكان دائم، موجبات نارضايتي و اختلال در احساس امنيت رواني بسياري از آسيب ديدگان حادثه زلزله را فراهم ساخت.

۹- نياز به گروه هاي مشاور در زمينه مديريت بحران جايگاه ويژه اي داشت. گروه هاي مشاوري كه با ارتباط نزديك با مردم بتوانند مشكلات را تحليل نموده و پلي براي عبور از مشكلات شوند.

اردوگاه مهاجرین ازنا از نظر جغرافیایی در دو کیلو متری ازنا و در امتداد جاده ازنا به دورود قرار داشت.و با خانه های دو اطاقه بلوکی برای اسکان موقت و بعدها طی مرمت هایی که صورت پذیرفت جهت اسکان طولانی تری جهت اوارگان جنگ تحمیلی در نظر گرفته شد.بیشتر ساکنان ان را مهاجرین شهرهای خرمشهر و ابادان تشکیل میدادند.لازم به ذکر است که حدود چهار سال پس از شروع جنگ معاودین عراقی هم به ساکنان اردوگاه اضافه شدند.[۱۶]

پیش بینی اسکان موقت در زلزله محتمل تهران:

شهر تهران يكي از مناطقي است كه در معرض بروز حوادث و بحران هاي طبيعي بالاخص زلزله قرار دارد. اين حوادث با توجه به گستردگي و شدت آن ها موجب تخريب بناها و زيرساخت هاي شهر و در نهايت بي خانماني و آسيب ديدگي بخشي از شهروندان مي گردد. پس از زلزله هاي ويرانگر ومخرب، نياز به تامين سرپناه اضطراري و موقت و سروسامان دادن به امور زندگي روزمره آسيب ديدگان، امري واضح به نظر مي رسد در اين راستا سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران اقدام به تجهيز ۹ بوستان پايتخت جهت اسكان موقت بخشي از آسيب ديدگان زلزله محتمل شهر تهران نموده است [۱۴]

اردوگاه در کشورهای دیگر

عکس:  اردوگاه آوارگان سوری در ترکیه

منبع: [ ۹]

عکس: اردوگاه آوارگان سوری در عراق

منبع: [ ۷]

اردوگاه در کشور آلمان همراه با یک دروغ بزرگ بین المللی

اردوگاه آشویتس (به آلمانی: Auschwitz)‏ در نوع خود بزرگترین اردوگاه‌های ساخته شده توسط رژیم نازی بود. این مجموعه در کشور لهستان قرار دارد و شامل سه اردوگاه اصلی می‌باشد اتاق‌های گاز و کوره‌های آدم سوزی برای اولین بار در این اردوگاه به طور وسیع راه اندازی شدند. این مجموعه اردوگاه‌ها تقریباً در ۳۷ مایلی غرب شهر کراکوف لهستان، نزدیک به مرز آلمان- لهستان (پیش از جنگ) در سیلسیا قرار دارند[۸]

عکس:تصویر دروغی بزرگ ،اردوگاه آشویتس

منبع:[۸]

عکس:تصویر دروغی بزرگ در اردوگاه آشویتس

منبع:[۸]

البته این دروغ بزرگی است که واقعیت نداشته و ندارد چراکه اجازه تحقیق و بررسی به آن نمی دهند و مخالفین این دروغ بزرگ را به اشد مجازات می رسانند نا گفته نماند که انگلیسی ها مثلی دارند به این مظمون که:دروغ هر چه بزرگتر باورش بیشتر و لذا می بینیم که از این دروغ چه استفاده ها که نکرده اند و از این طریق دارند مردم فلسطین را آواره و در اردوگاه ها ساکن می کنند و بر عکس کار دنیا که تلاش و کمک می کنند جهت رفع بحران و ایجاد سر پناه برای آنها که مسکنشان آسیب دیده ،اینها آنهاییکه مسکن دارند را روانه اردوگاه می کنند.

 ماناگوا

زمين لرزه با قدرت ۵٫۶ ريشتر در دسامبر ۱۹۷۲ ماناگوا پايتخت نيكاراگوئه را به لرزه درآورد . با توجه به زمان وقوع انواع سرپناه اضطراري به كار گرفته شد.از نكات آموزنده تجربه ماناگوا مي توان به موارد زير اشاره كرد:[۱۵]

۱- سياست تخليه شهر سبب بلااستفاده ماندن اراضي مركزي شهر تا انقلاب سال ۱۹۷۹ گرديد . اگر به خانوادها اجازه داده مي شد كه در شهر ويران شده بمانند، بازسازي با سرعت بيشتري انجام مي گرفت.

۲- آسيب ديدگان با پلاستيك و خرده ريزهاي باقيمانده از زلزله براي خود سرپناه فراهم آوردند.

۳- نظام خانواده گسترده سبب جذب بسياري از افراد بي خانمان شد (اين پديده شايد به دليل گسترش سريع شهري و روستايي از هم گسسته نشده بود).

۴- كلبه هاي پلي اورتان ساخته شده توسط شركت باير ديرتر از آن به محل سانحه رسيدند كه بتوانند نياز افراد را به سرپناه اضطراري برطرف كنند.

۵- كلبه هاي چوبي آمريكايي نيز در مرحله اضطراري مفيد واقع نشدند زيرا هم دور از منطقه برپایش ده بودند و هم در برپايي آن ها به تأسيسات زيربنايي توجهي نشده بود.

گواتمالا:

در سال ۱۹۷۶ زلزله۷ ريشتر گواتمالا را به لرزه درآور د. به طور كلي تجربه گواتمالا يك نمونه ناموفق در برنامه ريزي پس اززلزله با قدرت ۵ فاجعه است، چرا كه در نخستين هفته هاي پس از زمين لرزه سياست مشخصي جهت تدارك سرپناه انجام نشد . كميسيون بازسازي ، كمك رساني به شهرها و روستاها را به مراكز متعدد امداد واگذار كرد مثلا دولت براي ايجاد صد هزار مسكن موقت با كمك ارتش برنامه ريزي كرد.در نهايت بازسازي شهر گواتمالا به سبب وجود مسائل مربوط به مالكيت    ز مين دچار مشكلات پيچيد ه اي شد و اين امر بازسازي كامل شهر را به تعويق انداخت. [۱۵]

نتیجه :

از آنجائیکه ساکنان یک اردوگاه در واقع بخشی از یک شهر می باشند که حالت عادی ندارد و علاوه بر نیاز به امکانات شهری در حالت عادی ، گاهی اوقات امکانات بیشتری نیز  نیاز دارند.لذا با برنامه ریزی که عبارتست از تعیین مکان برای گروه خدمات دهنده و نیز تعیین ارتباطات و مسئولیت ها بین آنها(دوایر دولتی و گروههای کمک کننده غیر دولتی) و مردم خدمات گیرنده می توان بر بحران فائق آمده و یا تا حد امکان آن را کاهش داد   از آنجاییکه  دراین شرايط كه هماهنگ نمودن كليه بخشهاي درگير بسيار مشكل ميباشد یک مرکز هما هنگ  شده و هما هنگ کننده مي تواند وارد صحنه شده و به عنوان تنها قسمت تصميم گيرنده هدايت عمليات)مدیریت اردوگاه موقت اداری) را بر عهده بگيرد و تصميماتي را كه باعث بازگشت وضعيت به حالت عادي مي شود را در كوتاهترين زمان ممكن و مؤثرترين حالت بگيرد. لازم به ذكر است اين فرايند در شرايط بحراني به صورت غير علمي انجام مي پذيرد بطوري كه افرادي در كنار يكديگر جمع شده و تلاش در مديريت حادثه مي نمايند. ولی در صورتیکه از قبل این مرکز بطور علمی و عملی برنامه ریزی واجرای آزمایشی نماید مشکلات بحران را تا حد زیادی کاهش و یا بطور کامل حل می نماید. در این مقاله اهمیت موضوع مرکز فوق بیان و انواع اردوگاه تشریح و به تعین سازمانها و ادارات مربوطه  از نگاههای متفاوت پرداخته و خلاصه وظایف آنها معین شد. در ادامه بحث انواع اردوگاه در داخل و خارج کشور بیان شد و تجربیاتی نیز از چند کشور بیان شد که نشان از نتیجه خوب برنامه ریزی منسجم دارد. نتیجه و برنامه ریزی خوب همه نشانه از هماهنگی وهمکاری مدیریت اردوگاه با هم و اردوگاهها نیز با هم دارد و لذا در این مقاله نیز مکان استقرار اردوگاه وارتباط آن  با اردوگاه موقت اداری برمبنای راهنمای جامع پدافند غیر عامل استانها طراحی گردید.

منابع
[۱] خلیل جاسم پور ؛ اسکان اضطراری (طرح اردوگاه اقماری) ؛                       http://uplod.ir
[۲]   اردوگاه جهادی شهدای علم و فناوری                                            www.Ordoogah.org
[۳] لاهیجانیان همایون،عبدالهی مجید،شمس محمد ، مدیریت اردوگاه اضطراری؛پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی پرتال جامع علوم انسانی؛۴۰۳-۴۰۲
[۴]سواد کوهی، ساسان؛مبانی مدیریت پروژه های عمرانی،شهری و بحران؛دانشگاه امام حسین(ع) موسسه چاپ و انتشارات؛۲۲۰؛۱۳۸۶
[۵] حلم سرشت،پریوش؛دل پیشه ، اسماعیل؛بهداشت اردوگاههای دانش آموزی؛ نشریه ماهانه آموزشی تربیتی پیوند؛۱۲۳
[۶]جعفر پور،محمد؛                                                     www.environmentalhealth.ir
[۷] مشکلات در اردوگاه مهاجرین سوریه؛            news                     http://www.rasa
[۸] اردوگاه اشویتس  ؛                                                      http://fa.wikipedia.org
[۹] http://www.asriran.com
[۱۰] مدیریت بحران در حوادث ناشی از بمباران و موشکباران مناطق غیر نظامی؛ باشگاه اندیشه ؛۱۹/۷/۱۳۸۶
[۱۱]معاونت زیربنایی سازمان پدافند غیر عامل کشور ؛ نقش یاس ؛راهنمای جامع پدافند غیر عامل استان ها؛۵۷؛ ۱۳۸۶
[۱۲]افتخاری،حسین؛آواربرداری و اسکان موقت پس از وقوع زلزله در شهر تهران
[۱۳]اسکندری ،حمید؛الگوهای سناریو نویسی در مدریت بحران؛ ۷؛۱۳۹۲

[۱۴]امامی ، امير عباس ؛کشانی ،سارا؛تامين اردوگاه هاي اسكان موقت در بوستان هاي تهران براي آسيب ديدگان زلزله محتمل تهران؛فصل نامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران؛شماره اول ؛۴۵؛۱۳۹۱

[۱۵]علي فتحي ،رشيد؛ الهام، قلي زاده  ؛ رويكرد جامعه شناختي به مديريت بحران مناطق زلزله زده؛مجموعه مقالات دومين همايش جامعه ايمن شهر تهران؛۱۳۸۸

[۱۶] بهمنش ،علیرضا؛ نوستالژی مهاجرین جنگ؛ ۲۰/۶/ ۱۳۹۲ http://mohajer60.blogfa.com

[۱۷]                                                                                  http://www.emdadgar.com

[۱۸]         revolution.shirazu.ac.ir                                                       https://www.google.com

[۱۹]                                                                             www.chamadaneabi.blogfa.com

[۲۰]                                                      http://www.rajanews.com/detail.asp?id=177881

[۱] دانشجوی کارشناسی ارشد پدافند غیر عامل گرایش طراحی  saamir48@mailfa.com

[۲] )      fesharakijav@ yahoo.com